Τα περί ψυχής προβλήματα στον Αριστοτέλη και τον Νεοπλατωνισμό (Πλωτίνος, Πρόκλος)

Abstract

At the core of the central problematic of the present doctoral thesis is the Soul(Psyche), whose existence preoccupies humanity long before the Pre-Socratic philosophers. Specifically, the research interest is focused on the positions of Aristotle and the Neoplatonists, Plotinus and Proclus, from whose dense thought the problems will be demonstrated, mainly in the context of the soul (psyche)-body, soul (psyche)-matter and dualism-monism relationship. My main aim is that the study to be a comprehensive attempt to delve into a fundamental aspect of philosophical psychology.The approach of the soul by the three philosophers, undoubtedly, starts from ontological questions and assumptions, regarding what is essence, what is spirit, what is matter and what is the identity of being, with cause and purpose of its existence, with the existence of God, with knowledge, with how the world is divided into the conceivable and the sensible, with what lies the relationship between soul and body, with how bliss is achieved and the approach to the Good, with the role of the Mind, Time, the One and the Creator.Aristotle was a thinker who diligently dealt with the question of the soul(psyche), marking the first systematic psychology and providing answers to the problem of the relationship or distinction between soul (psyche) and body. At the same time, he connected the individual functions and parts of the soul in a single systematic view and finally synthesized his concept of the soul with his corresponding physical, biological, political and ethical positions.Plotinus placed the problem of the life of the human soul (psyche) on a personal basis, having previously followed an inward path, clothed in a cloak of mysticism. Plotinus' view of the soul (psyche) is actually a philosophy of life, according to which the individual soul pursues its mystical course until it achieves its union with the One and the completion of its nature. Plotinus refers to the power of the presence of the divine element in the human soul and points to the necessity of detachment from the needs of sense. Plotinus' thought is metaphysical and mystical. For Proclus the soul (psyche) is an entity that lies between born and true beings, composed of an alloy of intermediate genera, connected to the totality of mediates, harmonized on the basis of diatonic harmony, capable of living a double and a single life at the same time. Unlike Aristotle, Proclus does not accept that the soul(psyche) is the essence of an embodied physical, potentially living organism. The pre-locked soul (psyche) becomes the divided image of the Mind with the involvement of the intellect, which ultimately turns it towards the Mind.The approaches of the three philosophers are not without difficulties and problems, which have preoccupied younger and modern scholars. The present study touches upon issues concerning the relationship of the soul with matter. In the dense and polydaidal Aristotelian reasoning, problems arise regarding entelechy and phylomorphism, while in the equally complex Plotinian psychology, problems arise regarding Plotinus' criticism of Aristotelian thinking about the relationship between soul (psyche) and body, soul and matter. Similarly, Proclus criticized his predecessor Plotinus on the question of evil in the soul (psyche), but he himself did not escape the scope. Inevitably, the focus on problems for understanding the soul (psyche)-matter relationship is related to the question of transition from dualism to monism. For the completion of the thesis, the researcher used the method of philosophical text-centered analysis

Στον πυρήνα της κεντρικής προβληματικής της παρούσας διδακτορικής διατριβής εντοπίζεται η Ψυχή, η ύπαρξη της οποίας απασχολεί την ανθρωπότητα πολύ πριν τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους. Συγκεκριμένα, το ερευνητικό ενδιαφέρον εστιάζεται στις θέσεις του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών, Πλωτίνου και Πρόκλου, από την πυκνή σκέψη των οποίων θα καταδειχθούν τα προβλήματα, κυρίως στο πλαίσιο της σχέσης ψυχής-σώματος, ψυχής-ύλης και δυισμού-μονισμού. Βασική επιδίωξή μου, είναι να αποτελέσει η μελέτη μια ολοκληρωμένη προσπάθεια εντρύφησης σε μια θεμελιώδη πτυχή της φιλοσοφικής ψυχολογίας. Η προσέγγιση της ψυχής από τους τρεις φιλοσόφους, αναμφίβολα, εκκινεί από οντολογικά ερωτήματα και υποθέσεις, σχετικά με το τι είναι η ουσία, τι είναι το πνεύμα, τι είναι η ύλη και το ποια είναι η ταυτότητα του όντος, με την αιτία και το σκοπό της ύπαρξής του, με την ύπαρξη του θεού, με τη γνώση, με το πώς διαχωρίζεται ο κόσμος σε νοητό και αισθητό, με το που έγκειται η σχέση ψυχής και σώματος, με το πως επιτυγχάνεται η ευδαιμονία και η προσέγγιση με το Αγαθό, με τον ρόλο του νου, του Χρόνου, του Ενός και του δημιουργού1.Ο Αριστοτέλης υπήρξε ένας διανοητής που ασχολήθηκε επισταμένως με το ζήτημα της ψυχής, σηματοδοτώντας την πρώτη συστηματική ψυχολογία και έδωσε απαντήσεις στο πρόβλημα της σχέσης ή της διάκρισης ψυχής-σώματος. Παράλληλα, συνέδεσε τις επιμέρους λειτουργίες και τα μέρη της ψυχής σε ενιαία συστηματική θεώρηση και εν τέλει συνέθεσε την περί ψυχής αντίληψή του με τις αντίστοιχες φυσικές, βιολογικές, πολιτικές και ηθικές θέσεις του. Ο Πλωτίνος έθεσε σε προσωπική βάση το πρόβλημα της ζωής της ψυχής του ανθρώπου, αφού προηγουμένως ακολούθησε μια πορεία προς τα έσω, ενδεδυμένη με έναν μανδύα μυστικισμού. Η περί ψυχής θεώρηση του Πλωτίνου είναι στην πραγματικότητα μια φιλοσοφία ζωής, σύμφωνα με την οποία η ατομική ψυχήακολουθεί τη μυστική πορεία της ώσπου να επιτύχει τη σύνδεσή της με το Ένα και την ολοκλήρωσή της φύσης της. Ο Πλωτίνος αναφέρεται στη δύναμη της παρουσίας του 1 Μαραγγιανού-Δερμούση, Ε. (2016). Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι. Από τον Θαλή ως τον Αριστοτέλη, Αθήνα: Εκδόσεις Da Vinci, 17-19.10θείου στοιχείου στην ανθρώπινη ψυχή και επισημαίνει την αναγκαιότητα απομάκρυνσης από τις ανάγκες της αίσθησης. Η σκέψη του Πλωτίνου είναι μεταφυσική και μυστικιστική.Για τον Πρόκλο η ψυχή είναι μια οντότητα που βρίσκεται μεταξύ των γεννημένων και αληθινών όντων, αποτελούμενη από ένα κράμα ενδιάμεσων γενών, συνδεδεμένη με το σύνολο των μεσοτήτων, εναρμονισμένη βάσει της διατονικής αρμονίας, ικανή να ζει ταυτόχρονα διπλή και μονή ζωή. Αντίθετα με τον Αριστοτέλη, ο Πρόκλος δεν αποδέχεται ότι η ψυχή είναι η εντελέχεια ενός ενσώματου φυσικού, δυνητικά έμβιου οργανισμού. Η πρόκλεια ψυχή γίνεται η διαιρεμένη εικόνα του Νου με την εμπλοκή της διάνοιας, η οποία εν τέλει τη στρέφει προς τον Νου. Οι προσεγγίσεις των τριών φιλοσόφων δεν είναι χωρίς δυσκολίες και προβλήματα, τα οποία έχουν απασχολήσει τους νεότερους και σύγχρονους μελετητές. Στο παρόν πόνημα θίγονται ζητήματα που αφορούν στη σχέση της ψυχής με την ύλη. Στην πυκνή και πολυδαίδαλη αριστοτελική συλλογιστική προκύπτουν προβλήματασχετικά με την εντελέχεια και τον υλομορφισμό, ενώ στην εξίσου πολύπλοκη πλωτινική ψυχολογία εγείρονται προβληματικές σχετικά με την κριτική που άσκησε ο Πλωτίνος στην αριστοτελική σκέψη περί της σχέσης ψυχής και σώματος, ψυχής και ύλης. Κατά ανάλογο τρόπο, ο Πρόκλος άσκησε κριτική στον προκάτοχό του Πλωτίνο σχετικά με το ζήτημα της κακίας στην ψυχή, χωρίς ωστόσο ο ίδιος να αποφύγει τους σκοπέλους. Αναπόφευκτα, η εστίαση στα προβλήματα για την κατανόηση της σχέσης ψυχής-ύλης, σχετίζεται με το ζήτημα μετάβασης από τον δυισμό στον μονισμό. Για την ολοκλήρωση της διατριβής, ακολουθήθηκε η μέθοδος της φιλοσοφικής κειμενοκεντρικής ανάλυσης.