Διερεύνηση αναπαραστάσεων εαυτού και διαπροσωπικών σχέσεων και αθλητικών εμπειριών ψυχολογικής ροής σε χρήστες και πρώην χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών

Abstract

The present thesis investigated a population received treatment in a residential program for drug users based in therapeutic community model. The aim was to research the self-representations of drug addicts and former drug addicts with specific reference in various self-attributes and different contexts of interpersonal relationships. Also, the flow experience of this population during physical activities and sports participation was examined.The theoretical background was grounded in Harter’s (1999) view of cognitive and social interactionist construction of the self and in particular in the issue of “multiple selves” and the exploration of opposing self-attributes within a role or across different roles. It was also based in Fonagy’s (2004) psychodynamic approach of the emotional non conscious emergence of self, which suggests the subsequent development of mentalization, namely the capacity for understanding emotions, beliefs and intentions in self and others.Data obtained from 46 drug users and 39 ex drug users through the protocol “what I am like with different people”, an in depth semi-structured interview, autobiographical self-reports and a flow assessment instrument. The data were analyzed by employing data reduction, hermeneutic phenomenological analysis and methods for quantitazing qualitative data.Results suggest that drug addicts’ self is constructed of adverse early experiences of care, since enhanced emotions of anger, guilt, shame and representations of incidences of parental conflict, domestic violence and maltreatment have emerged in the family. The prevailing pattern of self-representations in drug addicts reveals an inflated sense of self, relevant to narcissistic defense mechanisms and also denial, dissociation and splitting combined with poor representations of self and “other”. The self-conscious emotions of shame and guilt seem to be connected with withdrawal behaviors, alienation and internalized stigma, mostly in the context of “generalized other”. Within and across role conflict analysis showed a defensively unacknowledged, externalization of conflicts, that is the projection of conflictual attributes to the outer, in various contexts of relationships. An additional finding is the heterogeneity of features of the self of drug users, where there can be differentiated subgroups of borderline, narcissistic and more functional drug users. In any case narcissistic defenses and characteristics form the prominent building block of self for the majority of drug users.In former drug addicts it is evident an attempt for self-restoration. Thus, role related conflicts reveal a partial recognition and acceptance of intrapsychic conflicts, as well as undertaking attempts to resolve them. This is attributed to the improvement of self-monitoring and to the development of a cognitive-behavioral control system that has been generated under the influence of therapeutic community model. The representations in family indicate a better control of anger and more elaborated emotions, and also efforts for autonomy and relationship restoration. At the same time self-reports hold only a partial acknowledgement and acceptance of limited difficulties that go back in more serious and harmful socialization experiences, which aren’t completely representable. Conflicts are internalized, that is turned inside, within the self and internalizing emotions and restraining mechanisms are developed, such as hesitation, angst, fear, revealing in former drug users an ongoing adversity in social functioning and adaptation. Results are discussed in relation to their consequences both in theoretical knowledge and clinical practice. The disclosure of differences among drug user cases and patterns of drug use entails effects for theoretical understanding of drug dependence and therapeutic intervention, as well. It is suggested that development of mentalization and the good experience of flow may be targets of crucial importance in the recovery process of former drug users. Additionally the protocol “how I am like with different people” can be used, besides research purposes, in clinical assessment and treatment plan. In the researcher’s reflexivity citation, we discuss the reflexivity of the researcher in relation to the issue under question and the specific population under study, as well as choices and processes in the qualitative research that is conducted. Future researches about self-representations and mentalization in different therapeutic models or different contexts of similar populations are expected to facilitate more decided formulations in issues of generability of results and of course they will contribute in further advancement of theoretical knowledge and clinical practice.

Η παρούσα εργασία μελέτησε έναν πληθυσμό που έλαβε υπηρεσίες απεξάρτησης σε ένα στεγνό θεραπευτικό πρόγραμμα βασισμένο στο μοντέλο των θεραπευτικών κοινοτήτων. Ο στόχος ήταν η διερεύνηση των αναπαραστάσεων εαυτού και διαπροσωπικών σχέσεων των χρηστών και πρώην χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών στα ποικίλα πλαίσια της κοινωνικής τους λειτουργικότητας. Επίσης, εξετάστηκε η εμπειρία της ψυχολογικής ροής κατά την επιτέλεση αθλητικών δραστηριοτήτων.Το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας στηρίχθηκε στην γνωστική και αλληλοδρασιακή συγκρότηση του εαυτού υπό την προοπτική της Harter με επίκεντρο το ζήτημα των πολλαπλών εαυτών και της ανίχνευσης αντιθετικών ιδιοτήτων του εαυτού εντός ρόλου ή μεταξύ ρόλων· στηρίχθηκε επίσης στην ψυχοδυναμική προσέγγιση Fonagy για την συναισθηματική, μη συνειδητή συγκρότηση του εαυτού, η οποία θέτει ως επακόλουθο την ανάπτυξη της εν-νόησης, δηλαδή της ικανότητας να διαβλέπει κανείς στον εαυτό και τους άλλους συναισθήματα, απόψεις και προθέσεις. Στην έρευνα συμμετείχαν 46 χρήστες και 39 πρώην χρήστες. Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν το πρωτόκολλο «πως νοιώθω με διαφορετικούς ανθρώπους» (Harter, 1999), μία ημιδομημένη συνέντευξη, αυτοβιογραφικές αναφορές και εργαλείο αξιολόγησης της ψυχολογικής ροής. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν αναγωγή δεδομένων, ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση, και μέθοδοι ποσοτικοποιήσεων ποιοτικών δεδομένων.Τα ευρήματα περιγράφουν τον εαυτό των χρηστών να συγκροτείται στις δυσχερείς πρώιμες σχέσεις ανατροφής με τους γονείς, καθώς στον τομέα της οικογένειας αναδείχθηκαν αυξημένα συναισθήματα θυμού, ενοχής, ντροπής και αναπαραστάσεις συμβάντων γονεϊκών συγκρούσεων, βίας, κακοποίησης. Το κυρίαρχο πρότυπο αναπαραστάσεων εαυτού των χρηστών εμφανίζει μία διογκωμένη αίσθηση εαυτού, συναφή με ναρκισσιστικού τύπου άμυνα, αλλά και άρνηση, διαχωριστικούς και διασχιστικούς μηχανισμούς. Τα αυτοσυνειδητά συναισθήματα της ντροπής και ενοχής φαίνεται να συνδέονται με συμπεριφορές απόσυρσης, αποξένωσης και εσωτερίκευσης στίγματος, κυρίως στα συμφραζόμενα του γενικευμένου άλλου. Η ανάλυση των συγκρούσεων εντός και μεταξύ ρόλου ανέδειξε την αμυντική μη αναγνώριση και εξωτερικοποίηση των συγκρούσεων, δηλαδή την προς το περιβάλλον και τα διάφορα πλαίσια σχέσεων προβολή των συγκρούσεων. Ένα επιπλέον εύρημα αφορά την ετερογένεια χαρακτηριστικών εαυτού των χρηστών, όπου διακρίθηκαν υποομάδες οριακών, ναρκισσιστών και περισσότερο λειτουργικών χρηστών. Σε κάθε περίπτωση οι ναρκισσιστικές άμυνες και χαρακτηριστικά αποτελούν το προεξάρχον συγκροτητικό στοιχείο του εαυτού για την πλειονότητα των χρηστών.Στους πρώην χρήστες είναι έκδηλη μία επιχειρούμενη προσπάθεια ανασυγκρότησης του εαυτού τους. Έτσι, στις συγκρούσεις δείχνουν μία μερική αναγνώριση και αποδοχή ενδοψυχικών αντιφάσεων καθώς και ανάληψη προσπαθειών επίλυσης αυτών. Αυτό οφείλεται στην βελτίωση της αυτοεπιτήρησης και στην ανάπτυξη ενός συστήματος γνωστικό-συμπεριφορικού ελέγχου υπό την επιρροή και του θεραπευτικού μοντέλου. Οι αναπαραστάσεις στην οικογένεια υποδεικνύουν προς ένα μεγαλύτερο έλεγχο του θυμού και περισσότερο επεξεργασμένα συναισθήματα, καθώς και προσπάθειες για αυτονομία και επανόρθωση. Ταυτόχρονα όμως οι αυτοαναφορές περιέχουν μία μερική μόνο αναγνώριση και αποδοχή ορισμένων δυσχερειών, οι οποίες συνήθως οδηγούν πίσω σε πιο σοβαρές και παθογόνες κοινωνικοποιητικές εμπειρίες, συχνά ατελώς αναπαραστάσιμες. Οι συγκρούσεις εσωτερικεύονται, δηλαδή στρέφονται προς τα μέσα, προς τον εαυτό και αναπτύσσονται εσωτερικευμένα συναισθήματα και μηχανισμοί συγκράτησης όπως διστακτικότητα, άγχος, φόβος, οι οποίοι φανερώνουν για τους πρώην χρήστες μία συνεχιζόμενη δυσχέρεια κοινωνικής προσαρμογής και λειτουργικότητας. Τα αποτελέσματα συζητούνται ως προς τις επιπτώσεις στην θεωρητική γνώση και την κλινική πρακτική. Η ανάδειξη διαφορών μεταξύ περιπτώσεων χρηστών και μοτίβων χρήσης συνεπάγεται επιπτώσεις και για την θεωρητική κατανόηση των εξαρτήσεων και για την θεραπευτική παρέμβαση. Η ανάπτυξη της εν-νόησης και η εμπειρία της ψυχολογικής ροής προτείνονται ως κομβικής σημασίας στόχοι στην αποκατάσταση των πρώην χρηστών. Επιπροσθέτως, το πρωτόκολλο «πως νοιώθω με διαφορετικούς ανθρώπους» προτείνεται να χρησιμοποιηθεί εκτός από την έρευνα, επίσης για κλινική αξιολόγηση και θεραπευτικό σχεδιασμό. Η αναστοχαστική τοποθέτηση συζητά ζητήματα επιλογών και διαδικασιών στην ποιοτική έρευνα που διεξάχθηκε. Μελλοντικές έρευνες αναπαραστάσεων εαυτού και εν-νόησης σε διαφορετικά μοντέλα θεραπείας ή και διαφορετικά πλαίσια παρόμοιων πληθυσμών θα διευκόλυναν περισσότερο αποφάνσιμες διατυπώσεις σε θέματα γενικευσιμότητας των ευρημάτων συνεισφέροντας έτσι στην προαγωγή θεωρητικής γνώσης και κλινικής πράξης.