Μουσείο και μάθηση ενηλίκων στην Ελλάδα: συμβολή στην προώθηση της τυπικής, μη τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης μάθησης ενηλίκων στα μουσεία

Abstract

The purpose of this Ph.D. thesis is to examine the potential of a modern museum to function as an administrator of adult learning through educational programs and learning activities in the context of an educational and communicative museum policy aimed at adult visitors. The data were collected from qualitative research through semi-structured interviews with executives of Greek museums. Initially, there is attempted a definition and presentation of the interrelationships among the concepts “Museum - Learning – Adult”. Learning theories, particularly adult learning theories, are also presented and explored in how they are creatively applied in adult learning activities in museums. The elements of distance education and new applied technologies, in the context of learning in museums, are also highlighted through bibliographic references. Through data analysis, it is assessed the situation in Greek museums regarding the organization of activities and educational programs of formal education, non-formal education, and informal learning for adults. Firstly, the needs and expectations of the adult audience of the museums are thoroughly identified and there are also examined the ways that make a museum a lifelong learning institution. Besides, a reference is made to the agencies that contribute to the professional training of Greek museum executives regarding activities related to lifelong learning. Then, there are presented cases of planning and implementation of educational activities and educational programs for adult audiences in Greek museums. The groups that participate in these activities are highlighted and there is an attempt to categorize these activities, list their typology, determine their content and evaluate their effectiveness. The aim is for good practices to be highlighted and for activities and initiatives which satisfy the expectations of groups of adult visitors through innovation, creativity, inclusion, experience, and participation to be presented. In this context, there follows a thematical analysis of the Greek museums’ policy, philosophy, and educational strategies regarding the offer of learning activities to the adult audience. Special reference is made to the Second Chance Schools (Public Adult Education Schools) and the ability of the Greek museums to respond to their particular learning needs. Additionally, in this research there are identified and listed the exogenous and endogenous factors which facilitate or hinder Greek museums from planning and implementing activities for adults. There is also examined the possibility for a museum to become a space where the theory of transformative learning could be applied so as to benefit its adult audience. Finally, it is explored the role of “open and distance polymorphic education” as well as the potential effect of the application of digital technologies in the effort of Greek museums to achieve adult learning goals.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να εξετάσει τη δυνατότητα του σύγχρονου μουσείου να καταστεί φορέας μάθησης ενηλίκων μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ευρύτερων μαθησιακών δράσεων στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής και επικοινωνιακής μουσειακής πολιτικής με στόχευση στο ενήλικο κοινό. Τα δεδομένα προέκυψαν από ποιοτική έρευνα μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων στελεχών ελληνικών μουσείων. Αρχικά, επιχειρείται η εννοιολογική οριοθέτηση και η παρουσίαση αλληλοσυσχετίσεων του τρίπτυχου «Μουσείο – Μάθηση – Ενήλικος». Παρουσιάζονται μαθησιακές θεωρίες και ειδικότερα θεωρίες μάθησης ενηλίκων και διερευνάται η δυνατότητα της δημιουργικής εφαρμογής τους στη μάθηση ενηλίκων στον μουσειακό χώρο. Μέσω βιβλιογραφικών αναφορών αναδεικνύονται στοιχεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και των νέων τεχνολογιών σε σχέση με τη μάθηση στο μουσείο. Κατά την ανάλυση δεδομένων ερευνάται η κατάσταση στην Ελλάδα σχετικά με την ύπαρξη δράσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων τυπικής εκπαίδευσης, μη τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης μάθησης που αφορούν ενηλίκους στο μουσείο. Εν πρώτοις, προσδιορίζονται διεξοδικά οι ανάγκες και οι προσδοκίες του ενήλικου κοινού των μουσείων και εξετάζονται οι τρόποι που καθιστούν το μουσείο φορέα διά βίου μάθησης. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στους φορείς που συντελούν στην επαγγελματική κατάρτιση των στελεχών των ελληνικών μουσείων αναφορικά με δραστηριότητες που αφορούν τη διά βίου μάθηση. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται περιπτώσεις σχεδιασμού και εφαρμογής εκπαιδευτικών δράσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων ενήλικου κοινού σε ελληνικά μουσεία. Αναδεικνύονται οι ομάδες που συμμετέχουν, επιχειρείται η κατηγοριοποίηση αυτών των δράσεων, η παράθεση της τυπολογίας τους, ο προσδιορισμός του περιεχομένου τους και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Στόχος είναι να αναδειχθούν καλές πρακτικές και να προβληθούν δράσεις και πρωτοβουλίες που αξιοποιώντας την καινοτομία, τη δημιουργικότητα, τη συμπερίληψη, τη βιωματικότητα και τη συμμετοχικότητα έχουν θετική ανταπόκριση από ομάδες ενήλικων επισκεπτών. Σε αυτό το πλαίσιο, αναλύονται θεματικά η πολιτική, η φιλοσοφία και οι εκπαιδευτικές στρατηγικές των ελληνικών μουσείων αναφορικά με την προσφορά μαθησιακών δραστηριοτήτων για το ενήλικο κοινό. Ειδική μνεία γίνεται για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και τη δυνατότητα των ελληνικών μουσείων να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες τους. Επιπρόσθετα, η έρευνα εντοπίζει και παραθέτει τους εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες που διευκολύνουν αλλά και τους παράγοντες εμποδίζουν τα ελληνικά μουσεία να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν δράσεις ενηλίκων. Εξετάζεται επίσης η δυνατότητα να αποτελέσει το μουσείο χώρο εφαρμογής της θεωρίας της μετασχηματίζουσας μάθησης, ώστε να επωφεληθεί το ενήλικο κοινό του. Τέλος, διερευνάται ο ρόλος της «ανοικτής και εξ αποστάσεως πολυμορφικής εκπαίδευσης», καθώς και η δυναμική της αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών στην προσπάθεια των ελληνικών μουσείων να επιτύχουν μαθησιακούς στόχους που αφορούν ενηλίκους.