Προσεγγίσεις της ανάπτυξης πέρα από το αεπ και περιφερειακές διαστάσεις: θεωρητικό πλαίσιο και εφαρμογές

Abstract

The thesis focuses on the core of the modern discussion of the development paradigm of "beyond GDP", within the context of regional development. The "Beyond GDP" agenda is the basis of the dissertation, through which, using the regional dimension as an area of empirical application, an attempt is made to highlight both the theoretical issues and the measurement impact of development. For this reason, at the literature review level, the thesis runs through both the traditional developmental view, which focuses on economic activity, and modern theoretical developmental perspectives that help shift interest from the economic sphere to more complex analyses. Using two methodological frameworks of analysis the thesis attempts to evaluate its development agenda "beyond GDP" while exploring the conclusions depending on the territorial typology of the regions. The first framework is based on the comparison of development hierarchies of Greek and other European regions, which are formed on the one hand through the purely economic dimension, thus projecting the perspective of GDP, and on the other through the subjective prosperity and the approach of human capabilities thus projecting the part of its development perspective of "beyond GDP" using the methodology of composite indicators. The second framework is based on the developmental classification of Greek regions using data that are part of the discussion of a broader understanding of development. Thus, the classification uses indicators that attempt to combine both the sphere of the economy (GDP, unemployment, inequality) and the side of "beyond GDP" (education, subjective prosperity, human resources). The results of the methodological analysis underline the need to expand the conceptual content of development at the regional level. The conventional depiction of growth through the GDP index offers only a part of the essential development understanding. The world that articulates beyond and outside purely economic obsession offers conclusions that the latter fails to highlight, thus offering a distorted picture of development. The thesis presents a series of findings that strengthen the argument for shifting interest to wider development dimensions, demonstrating strong differences between the traditional GDP growth perspective and modern analyses (subjective prosperity, human capabilities) questioning established development standards. At both Greece and the European Union (EU) levels of analysis, of regional development performance changes, in some cases dramatically, depending on whether the ranking is based on GDP per capita or on the indicators of subjective well-being and human capabilities, mainly in the sense that the primacy of the intermediate urban areas and especially of the metropolitan areas is lost. "Beyond GDP" should therefore not be addressed independently of the economic conditions and needs of the regions but cumulatively and complementarily. Development policies should be characterized by concern both for the improvement of the wider economic situation of the regions (e.g. production, inequality, employment) and for the strengthening of the additional dimensions that are part of the "beyond GDP" agenda.

Η διατριβή αναπτύσσεται γύρω από τον κορμό της σύγχρονης συζήτησης της προσέγγισης της ανάπτυξης «πέρα από το ΑΕΠ», εντός του πλαισίου της περιφερειακής ανάπτυξης. Η προσέγγιση της ανάπτυξης «πέρα από το ΑΕΠ» αποτελεί τη βάση της διατριβής, μέσω της οποίας, και χρησιμοποιώντας ως πεδίο εμπειρικής εφαρμογής την περιφερειακή διάσταση, επιχειρείται να αναδειχθεί τόσο ο απολογισμός της θεωρητικής εξέλιξης των ζητημάτων της ανάπτυξης όσο και ο λογιστικός αντίκτυπος της αποτύπωσής της. Για το σκοπό αυτό, σε επίπεδο βιβλιογραφίας, η διατριβή διατρέχει τόσο την παραδοσιακή αναπτυξιακή θεώρηση, που εστιάζει στην οικονομική δραστηριότητα, όσο και σε σύγχρονες θεωρητικές αναπτυξιακές οπτικές, οι οποίες συμβάλλουν στη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από την οικονομική σφαίρα σε περισσότερο σύνθετες αναλύσεις. H διατριβή χρησιμοποιώντας δύο μεθοδολογικά πλαίσια ανάλυσης επιχειρεί να αξιολογήσει την προσέγγιση της ανάπτυξης «πέρα από το ΑΕΠ» προβαίνοντας παράλληλα και στη διερεύνηση των ευρημάτων ανάλογα με την εδαφική τυπολογία των περιοχών. Το πρώτο πλαίσιο αφορά την αντιπαραβολή αναπτυξιακών ιεραρχήσεων ελληνικών και άλλων ευρωπαϊκών περιοχών, οι οποίες σχηματοποιούνται από τη μια μέσω της αμιγώς οικονομικής διάστασης, προβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την οπτική του ΑΕΠ, και από την άλλη μέσω της υποκειμενικής ευημερίας αλλά και της προσέγγισης των ανθρώπινων δυνατοτήτων (πΑΔ), προβάλλοντας έτσι το μέρος της προσέγγισης «πέρα από το ΑΕΠ» και χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία των σύνθετων δεικτών. Το δεύτερο πλαίσιο αφορά την αναπτυξιακή ταξινόμηση ελληνικών περιοχών με βάση δεδομένα που εντάσσονται στη συζήτηση της ευρύτερης κατανόησης της ανάπτυξης. Έτσι, στην ταξινόμηση χρησιμοποιούνται δείκτες που αφορούν τόσο τη σφαίρα της οικονομίας (ΑΕΠ, ανεργία, ανισότητα) όσο και πεδία πέρα από αυτήν (εκπαίδευση, υποκειμενική ευημερία, ανθρώπινες δυνατότητες). Τα αποτελέσματα της μεθοδολογικής ανάλυσης υπογραμμίζουν την ανάγκη διεύρυνσης του εννοιολογικού περιεχομένου της ανάπτυξης σε περιφερειακό επίπεδο. Η συμβατική αποτύπωση της ανάπτυξης μέσω του δείκτη του ΑΕΠ προσφέρει μόνο ένα μέρος της ουσιαστικής αναπτυξιακής κατανόησης. Ο κόσμος που αρθρώνεται πέρα και έξω από την αμιγώς οικονομική προσήλωση προσφέρει συμπεράσματα που η τελευταία αδυνατεί να αναδείξει, δίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο μια αλλοιωμένη αναπτυξιακή εικόνα. Η διατριβή παρουσιάζει μια σειρά από διαπιστώσεις που ενισχύουν την επιχειρηματολογία μετατόπισης του ενδιαφέροντος προς ευρύτερες αναπτυξιακές διαστάσεις, καταδεικνύοντας έντονες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στην παραδοσιακή αναπτυξιακή οπτική του ΑΕΠ και στις σύγχρονες αναλύσεις (υποκειμενική ευημερία, προσέγγιση ανθρώπινων δυνατοτήτων), που θέτουν υπό αμφισβήτηση τα καθιερωμένα αναπτυξιακά πρότυπα. Τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το επίπεδο ανάπτυξης των περιοχών αλλάζει, σε ορισμένες περιπτώσεις δραματικά, ανάλογα με το εάν η κατάταξη πραγματοποιηθεί με βάση το ΑΕΠ/κεφαλή ή με βάση τους δείκτες υποκειμενικής ευημερίας και ανθρώπινων δυνατοτήτων, κυρίως με την έννοια ότι χάνεται η πρωτοκαθεδρία των ενδιάμεσων αστικών περιοχών και κυρίως των μητροπολιτικών(ής) περιοχών(ής). Η ανάπτυξη «πέρα από το ΑΕΠ» δεν θα πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζεται ανεξάρτητα από τις οικονομικές συνθήκες και ανάγκες των περιοχών αλλά σωρευτικά και συμπληρωματικά. Οι αναπτυξιακές πολιτικές θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από μέριμνα τόσο για τη βελτίωση της ευρύτερης οικονομικής κατάστασης των περιοχών (π.χ. παραγωγή, ανισότητα, απασχόληση) όσο και για την ενδυνάμωση των επιπρόσθετων διαστάσεων που εντάσσονται στην πλευρά της προσέγγισης «πέρα από το ΑΕΠ».