Περιφερειακή οργάνωση της καινοτομίας στην Ευρώπη μέσω της γεωγραφικής ανάλυσης των ευρεσιτεχνιών

Abstract

The thesis focuses on the analysis of innovation systems in the European area, giving particular emphasis at the transformation of their spatial boundaries and their forming interdependencies, with the objective to design more effective innovation policies for different spatial units.More specifically, the thesis is based on the theoretical foundations of three main streams of literature: a) studies which focus on the importance of different inputs (e.g. human capital, R&D expenditures etc) for the production of innovation, b) studies which recognize different innovation systems and evaluate them using a wide variety of indicators and typologies and c) studies which examine the most favorable conditions for the creation of knowledge spillovers. Based on these three streams of literature, the thesis aims to analyze the spatial pattern of innovation in Europe introducing at the same time the notion of networking. Our basic assumption is that territorially embedded networks constitute a main component for the creation of innovation and a fundamental element for its systemic and interactive nature, while at the same time they represent a mechanism for transferring new technological knowledge in space.Here, the main tool for the identification and spatial representation of innovation networks are patents, as they provide rich information about the inventions’ technological content, their geographic location in the form of the inventor/s residence (allowing for spatial grouping and the geographical representation of interpersonal relationships), citations to previous patents etc. Source of data for our analysis is the OECD patent databases in addition to 27 indicators reflecting the territorial characteristics of innovation systems. Data have been analysed using different methodologies, such as a) software for social network analysis, in order to recognize and map inventors’ collaboration networks and knowledge spillovers’, b) Geographical Information Systems, for the analysis and visualization of the spatial dimension of networks and c) cluster analysis, for the identification of territorially embedded patterns of innovation.The analysis revealed significant differentiations of the innovation systems which are located in the European area and justifies the failure of national and regional innovation policies of the ‘one size fits all’ type. In fact, the spatial pattern of innovation is multiform and extremely heterogenous, with different types of innovation systems which reflect technological interests and sectoral specialization. The architecture of innovation networks has also revealed the position and the role of the different actors within these networks, while the use of new and alternative methodologies led to the development of novel indicators for the evaluation of new dimensions of innovation systems. The thesis concludes with a series of findings which are expected to help in the development of innovation policies at different spatial levels.

Η διατριβή αφορά την ανάλυση των συστημάτων καινοτομίας στον Ευρωπαϊκό χώρο, δίνοντας έμφαση στην αναγνώριση των μεταβαλλόμενων χωρικών τους ορίων και των αλληλεξαρτήσεων που διαμορφώνονται στα πλαίσια αυτών, με στόχο το σχεδιασμό πιο αποτελεσματικών πολιτικών καινοτομίας για διαφορετικές χωρικές ενότητες. Πιο συγκεκριμένα, η διατριβή συνδέει τρία πεδία βιβλιογραφίας: α) μελέτες που εξετάζουν τη σημασία που έχουν διαφορετικές εισροές π.χ. ανθρώπινο δυναμικό, δαπάνες Ε&ΤΑ κ.α. για την παραγωγή καινοτομίας, β) τη βιβλιογραφία που εστιάζει στην αναγνώριση της ύπαρξης και εξέλιξης των συστημάτων καινοτομίας και στην αξιολόγηση της απόδοσής τους χρησιμοποιώντας μια σειρά δεικτών και τυπολογιών και γ) τη βιβλιογραφία που ασχολείται με τις συνθήκες εκείνες που ευνοούν τη διάχυση γνώσης και ενισχύουν την ικανότητα μεταφοράς υπερχειλίσεων γνώσης (knowledge spillovers) στο χώρο. Στηριζόμενη σ’ αυτά τα τρία ανεπτυγμένα σχεδόν παράλληλα θεωρητικό πεδία, επιχειρείται η αποτύπωση του χωρικού μοτίβου καινοτομίας στην Ευρώπη εισάγοντας επιπλέον την έννοια της δικτύωσης. Βασική υπόθεση της διατριβής είναι ότι εδαφικά εμπεδωμένα δίκτυα συνιστούν καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη της καινοτομίας και θεμελιώδες στοιχείο για τη συστημική και διαδραστική φύση της, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν το βασικό μηχανισμό για τη μεταφορά της νέας τεχνολογικής γνώσης στο χώρο.Στην έρευνα αυτή, βασικό εργαλείο για τον εντοπισμό και την αποτύπωση δικτύων καινοτομίας στο χώρο αποτελούν τα διπλώματα ευρεσιτεχνιών μέσω των στοιχείων που παρέχουν, όπως για παράδειγμα η κατοικία του/των εφευρέτη/εφευρετών που επιτρέπει τη χωρική ομαδοποίηση και την γεωγραφική αποτύπωση διαπροσωπικών σχέσεων, το τεχνολογικό περιεχόμενο της εφεύρεσης, αλλά και οι αναφορές σε προηγούμενες ευρεσιτεχνίες. Πηγή δεδομένων ευρεσιτεχνιών αποτέλεσαν οι βάσεις δεδομένων διπλωμάτων ευρεσιτεχνιών του ΟΟΣΑ, ενώ συμπληρωματικά χρησιμοποιήθηκε και μια σειρά 27 δεικτών που αποτυπώνουν εδαφικά προσδιορισμένα χαρακτηριστικά των συστημάτων καινοτομίας. Τα παραπάνω δεδομένα αναλύθηκαν με τη χρήση διαφορετικών μεθοδολογιών, όπως α) η χρήση τεχνικών ανάλυσης κοινωνικών δικτύων, για την αναγνώριση και αποτύπωση δικτύων συνεργασίας εφευρετών και ροών τεχνολογικής γνώσης, β) η χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, για την ανάλυση και οπτικοποίηση της χωρικής διάστασης των δικτύων σε ψηφιακό περιβάλλον αλλά και γ) η ανάλυση κατά συστάδες, για την αναγνώριση χωρικών προτύπων καινοτομίας. Η ανάλυση ανέδειξε τις σημαντικές διαφοροποιήσεις των συστημάτων καινοτομίας που εντοπίζονται στον Ευρωπαϊκό χώρο και αιτιολογεί την αποτυχία εθνικών και περιφερειακών πολιτικών για την καινοτομία, οι οποίες εμπίπτουν στον τύπο «ένα μέγεθος για όλους». Συγκεκριμένα, απέδειξε ότι το χωρικό μοτίβο καινοτομίας στην Ευρώπη είναι εξαιρετικά πολύμορφο και ανομοιογενές με διαφορετικού τύπου συστήματα καινοτομίας τα οποία μάλιστα αντανακλούν τεχνολογικά ενδιαφέροντα και παραγωγική εξειδίκευση. Η αρχιτεκτονική των δικτύων καινοτομίας αποκάλυψε τη θέση και το ρόλο των δραστών στα δίκτυα αυτά, ενώ η χρησιμοποίηση εναλλακτικών μεθοδολογιών οδήγησε στη δημιουργία νέων δεικτών για την αξιολόγηση διαστάσεων των συστημάτων καινοτομίας που μέχρι τώρα ήταν σχετικά παραμελημένες. Η διατριβή ολοκληρώνεται με την παρουσίαση μιας σειράς από διαπιστώσεις που αναμένεται να βοηθήσουν στην ανάπτυξη πολιτικών ενίσχυσης της καινοτομίας σε διαφορετικά χωρικά επίπεδα.