Δημοκρατία και αγορά: η δεσμευτική λειτουργία του κυρίαρχου οικονομικού παραδείγματος και οι μεταλλάξεις του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

Abstract

In the vortex of thwarted certainties, no room for doubt is allowed. As the forces of the out-European, anti-democratic world strengthen and the socio-economic paradigm of the extreme version of the market is established within the European Union, a preeminent site of democratic social organization, namely the European one, shrinks. The extension of democracy from politics to economics, "an uncompleted programme that fascism completely abolished," as Polanyi points out, continues to be stalled. Not long before the pandemic crisis and the Russia's invasion of Ukraine, the given meaning to the crisis in the common currency zone and its management seem to have binded the process of European integration to a specific trajectory of development, dictating a specific mode of social organization. This binding, so noticeable in Greece, is the subject of this monograph. Beyond the context of a contemporary crisis of the global economy, beyond the context of the known perennial imperfections of the Union edifice or the perennial pathologies of our country, the mechanism of the above commitment, its form, intensity and consequences, as well as the relative resistances and the perspectives it now initiates, are identified, highlighted and interpreted in eleven chapters. The study follows one inviolable term. It is not opposed in principle to the philosophical principles, ideas and practices of neoliberalism. Instead, it summons its own vocabulary. By doing that, it observes ex-post the prevalence of a socio-economic paradigm and the re-deposition of certainties and expectations on it. It finally concludes that, contrary to any promise of supposed affluence, the specific socio-economic paradigm, as a "powerful nexus of conceptual, theoretical, experimental, methodological [...] and even 'almost metaphysical' assumptions" (Kuhn, 1970, 41-42) does not promote economic development for society, it does not function and it is articulated, not in the retreat or the absence of the political, but around a peculiar transformation of it.

Στη δίνη των χαμένων βεβαιοτήτων, δεν επιτρέπονται περιθώρια αμφιβολίας. Όσο οι δυνάμεις του εξω-ευρωπαϊκού, αντι-δημοκρατικού κόσμου ενισχύονται και το κοινωνικοοικονομικό παράδειγμα της ακραίας εκδοχής της αγοράς θεμελιώνεται ενδοκοινοτικά, ένας κατεξοχήν τόπος δημοκρατικής κοινωνικής οργάνωσης, ο ευρωπαϊκός, συρρικνώνεται. Η επέκταση της δημοκρατίας από την πολιτική στην οικονομία, «ένα ατελές πρόγραμμα που ο φασισμός κατήργησε πλήρως», όπως επισημαίνει ο Polanyi, συνεχίζει να αναστέλλεται. Όχι πολύ πριν από την πανδημική κρίση και την εισβολή στην Ουκρανία, η νοηματοδότηση της κρίσης στη ζώνη του κοινού νομίσματος και η διαχείρισή της φαίνεται να δέσμευσαν τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε μια συγκεκριμένη τροχιά εξέλιξης, υπαγορεύοντας έναν συγκεκριμένο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Η δέσμευση αυτή, τόσο αισθητή στην Ελλάδα, αποτελεί το αντικείμενο αυτής της μονογραφίας. Πέρα από το πλαίσιο μιας συγκυριακής κρίσης της παγκόσμιας οικονομίας, πέρα από το πλαίσιο των γνωστών διαχρονικών ατελειών του ενωσιακού οικοδομήματος ή των διαχρονικών παθογενειών της χώρας μας, ο μηχανισμός αυτής της δέσμευσης, η μορφή, η ένταση και οι συνέπειές της, οι σχετικές αντιστάσεις και οι προοπτικές που πλέον δρομολογεί, εντοπίζονται, αναδεικνύονται και ερμηνεύονται σε έντεκα κεφάλαια. Η μελέτη υπακούει σε έναν απαράβατο όρο. Δεν εναντιώνεται κατ’ αρχήν στις φιλοσοφικές αρχές, τις ιδέες και τις πρακτικές του νεοφιλελευθερισμού. Αντιθέτως, επιστρατεύει το δικό του λεξιλόγιο. Και με τον τρόπο αυτό παρατηρεί ex-post την επικράτηση ενός κοινωνικοοικονομικού παραδείγματος και την εκ νέου εναπόθεση βεβαιοτήτων και προσδοκιών σε αυτό. Και συμπεραίνει πως, αντίθετα από οποιαδήποτε υπόσχεσή του για υποτιθέμενη ευμάρεια, το συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό παράδειγμα, ως ένα «ισχυρό πλέγμα εννοιολογικών, θεωρητικών, πειραματικών, μεθοδολογικών [...] ακόμη και “σχεδόν μεταφυσικών” παραδοχών» (Kuhn, 1970, σελ. 41-42), δεν προωθεί την οικονομική ανάπτυξη για την κοινωνία, δεν λειτουργεί και αρθρώνεται, όχι στην υποχώρηση ή την απουσία του πολιτικού, αλλά γύρω από έναν ιδιότυπο μετασχηματισμό του.