Die byzantinischen Bleisiegel aus Karthago

Abstract

Pere Laurent, within the scope of planning a Corpus of Byzantine lead seals intended some time ago a separate volume for Byzantine Africa, which should have the number IV, but he did not achieve it during his lifetime. The photos collected by him (partly taken by Mme Morrisson) came later to Vienna, and are now to our dispositon. The collection consists of about 790 lead seals, studied in details in my doctoral thesis.Till now only a small part of them was properly published, i.e. the seals of Kommerkiarioi (C. MORRISSON - W. SEIBT, Sceaux de commerciaires byzantins du VIIe siecles trouves a Carthage. Rev.num VI/24, 1982, 222-241, mit Taf. 19-24). The short publications by A. L. Delattre (from the beginning of 20th century) should better be considered only as a pre-edition, full of mistakes.Although many seals, from the historical point of view, can offer us only few results, the value of this collection lays especially in the fact that they date to a limited period. As the Byzantine Empire lost Carthage at the end of the 7th century, we can suppose that only few pieces belong to a later date.On the one hand, many results concerning the Early Byzantine Period in the meritorious Edition of George Zacos and Alexander Veglery were confirmed by our research, on the other hand the analysis of the relative proportion of different momogram-types lead us to some important conclusions. Thus, we are not surprised to find the invocative monogram type Laurent I predominating (it was very popular during the 2nd half of the 7th century),but we have already found some of type Laurent V, in a small number even combined with the Tetragram. Regarding the grammatical case genitive, it is nearly omnipresent; except for some pieces already showing us the dative (and a number of Latin ones in nominative).Furthermore, many bulls are engraved only in Latin, others in both languages - Latin and Greek. Here, problems often arise in trying to date them exactly. Generally we believe that only a few seals can be surely assigned to a certain person known from other texts (except for the imperial seals) - in this point we prefer to be more cautious than others.

Ο Pere Laurent, στα πλαίσια του σχεδιασμού ενός Corpus βυζαντινών μολύβδινων σφραγίδων σκόπευε πριν από καιρό έναν ξεχωριστό τόμο για τη Βυζαντινή Αφρική, που θα είχε τον αριθμό IV ως τόμο, αλλά δεν τα κατάφερε όσο ήταν εν ζωή. Οι φωτογραφίες που συγκέντρωσε (εν μέρει τραβηγμένες από την κυρία Morrisson) ήρθαν αργότερα στη Βιέννη και στο Ινστιτούτο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών και συγκεκριμένα στον καθηγητή κύριο Werner Seibt. Η συλλογή αποτελείται από περίπου 790 μολύβδινες σφραγίδες, που μελετήθηκαν λεπτομερώς στη διδακτορική μου διατριβή.Μέχρι τώρα μόνο ένα μικρό μέρος τους είχε δημοσιευτεί σωστά, δηλαδή οι σφραγίδες των κομμερκιαρίων (C. MORRISSON - W. SEIBT, Sceaux de commerciaires byzantins du VIIe siecles trouves a Carthage. Rev.num VI/24, 1982, 222-241, mit Taf. 19-24). Οι σύντομες δημοσιεύσεις του A. L. Delattre (από τις αρχές του 20ου αιώνα) θα πρέπει καλύτερα να θεωρηθούν μόνο ως μια προέκδοση, γεμάτη λάθη.Αν και πολλές σφραγίδες, από ιστορική άποψη, μπορούν να μας προσφέρουν ελάχιστα αποτελέσματα, η αξία αυτής της συλλογής έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι χρονολογούνται σε περιορισμένη χρονική περίοδο, δηλαδή στην πλειονότητά τους καλύπτουν τον 7ο αι. μ.Χ.. Καθώς η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έχασε την Καρχηδόνα στα τέλη του 7ου αιώνα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι μόνο λίγα κομμάτια ανήκουν σε μεταγενέστερη ημερομηνία.Αφενός, πολλά αποτελέσματα σχετικά με την Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδο στην αξιόλογη Έκδοση των George Zacos and Alexander Veglery επιβεβαιώθηκαν από την έρευνά μας, αφετέρου η ανάλυση της σχετικής αναλογίας διαφορετικών τύπων μονογραμμάτων μας οδηγεί σε μερικά σημαντικά συμπεράσματα. Έτσι, δε μας εκπλήσσει το γεγονός ότι κυριαρχεί το επικλητικό μονόγραμμα τύπου Laurent I (ήταν πολύ δημοφιλές κατά το 2ο μισό του 7ου αιώνα), αλλά έχουμε ήδη βρει μερικά του τύπου Laurent V, σε μικρό αριθμό ακόμη και συνδυασμένα με τετραγράμματα. Όσον αφορά τη γραμματική η γενική είναι σχεδόν πανταχού παρούσα. εκτός από κάποια κομμάτια που μας δείχνουν ήδη τη δοτική (και ορισμένα λατινικά σε ονομαστική).Επιπλέον, πολλοί μολυβδόβουλα είναι γραμμένα μόνο στα λατινικά, άλλα και στις δύο γλώσσες - λατινικά και ελληνικά. Εδώ, συχνά προκύπτουν προβλήματα στην προσπάθεια της ακριβούς ημερομηνίας. Γενικά πιστεύουμε ότι μόνο μερικές σφραγίδες μπορούν σίγουρα να αναχθούν σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο γνωστό από άλλα κείμενα (εκτός από τις αυτοκρατορικές σφραγίδες) - σε αυτό το σημείο προτιμούμε να είμαστε πιο προσεκτικοί από άλλους.

Im Rahmen der Planung für ein Corpus der byzantinischen Bleisiegel sah Pere Laurent einst einen eigenen Band für das byzantinsche Afrika vor; er sollte die Nummer IV tragen, es kam aber nicht dazu. Die Photos, die Laurent einst dafür sammelte (zum Teil von Mme Morrisson aufgenommen) kamen später nach Wien,wo uns nun Aufnahmen von ca. 790 Bleisiegeln zur Verfügung stehen, die derzeit im Rahmen meiner Dissertation aufgearbeitet werden. Nur ein kleiner Teil ist bereits gut publiziert, und zwar die Siegel der Kommerkiarier (C. MORRISSON - W. SEIBT, Sceaux de commerciaires byzantins du VIIe siecles trouves a Carthage. Rev.num VI/24, 1982, 222-241, mit Taf. 19-24), wogegen man die kleinen Artikel von A. L. Delattre aus dem Beginn des 20. Jh. besser nur als Voredition bezeichnen sollte. Obwohl viele Siegel historisch nur bescheidene Ergebnisse bieten können, liegt der Wert dieser Sammlung vor allem in der engen Zeitspanne, aus der sie stammen, denn am Ende des 7. Jh. war Karthago für das byzantinische Reich verloren, und es ist anzunehmen, dass aus der Zeit danach nur sehr wenig Stücke stammen. Einerseits wird vieles, was wir aus der verdienstvollen Edition von George Zacos und Alexander Veglery für die Frühzeit gelernt haben, durch dieses Material bestätigt, andererseits haben nicht zuletzt die relativen Prozentzahlen der einzelnen Anrufungsmonogramme eine wichtige Aussagekraft. So verwundert es natürlich nicht, dass der Typus Laurent I, der in der 2. Hälfte des 7. Jh. sehr beliebt war, deutlich überwiegt (incl. einzelner Sonderformen), aber es gibt bereits einige Exemplare mit dem Typus Laurent V, ja sogar mit dem üblichen Tetragramm. Auch was den Casus betrifft, ist der Genitiv natürlich fast omnipräsent, aber es gibt doch auch schon einige Fälle mit dem Dativ (manche lateinische Siegel sind im Nominativ. Weiters ist es nicht verwunderlich, dass viele Bullen lateinische Schrift bieten, andere sowohl lateinische als auch griechische. Die nähere zeitliche Eingrenzung bereitet uns hier oft noch Probleme. Im allgemeinen dürfte es nur in wenigen Fällen (abgesehen von den Kaisersiegeln) möglich sein, die Siegel mit ziemlich großer Sicherheit anderweitig bekannten Personen zuzzuweisen - wir sind hier vorsichtiger als manch andere.