Αξιολόγηση προγραμμάτων μη τυπικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: μελέτη περίπτωσης πολυλειτουργικού αγροκτήματος

Abstract

Ιn national and European level, positive change of attitudes and behaviors towards the environment, are supported with informal and non-formal environmental education services, in outdoor spaces. Yet, there is a lack of quality validation and evaluation prototypes of these services. Το this direction, the role of agriculture, could be major and determinant, simply by covering the appropriate assessment context of these services towards this change. Based on the lack of research and legislation gap, the main purpose of this thesis was shaped on the following grounds: the construction of an assessment tool of non-formal environmental education programs along with the testing of this tool in a case study. The methodological innovation of the present research is the construction of an accepted tool in European and national level, able to prove the success and certify a non-formal environmental education program. Methodological and conceptual context of this tool, covers a range of cases but also it offers the ability to be easily modified in other cases. Results showed that the construction of an assessment tool, should be derived from an in-depth description of a case study, chosen through specific criteria, for the sector is seeking to cover. Science interpretation and analysis of the educational procedure are necessary for the construction of the tool. Regarding the construction, our results present an easy-to-use assessment tool in a form of a personal questionnaire with psychographic statements about environment, learning and food, interpreting the role of nature in learning and derived from main elements of the non-formal environmental education program. Testing the tool in this case study, shows its ability not only reveal the main quality indicators but also discover various other applications, depending on the analysis the research is using. In this case study, quality indicators of a non-formal environmental education program are: 1) implementing changes towards a pro-environmental direction along with revealing the farmer’s role as an “environmental guard” and of a quality food producer, 2) interactive activities by qualified staff for in-depth science interpretation, 3) changing attitudes and behaviors towards the healthy and sustainable farm’s food. Based on these quality indicators and their educational needs, visitors were segmented to three groups with learning as a key element. An unified environmental-learning-food identity is revealed and characterized by the will to change attitudes through nature contact, the will for interactive life-long learning, through science interpretation and positive attitude towards the main farm’s products. This proposed tool can be used by policy makers, to certify non-formal educational services in agricultural sector, as part of the “certification of multifunctional farms”. Education professionals, agricultural extension professionals and designers of educational programs in environmental-agricultural education can also use this or propose a transformed version of this tool. Also, this tool is easy-to-use by farmers and other stakeholders, in order to investigate if their offered non-formal environmental education program, fulfils the learning outcomes and the learning needs of their visitors-consumers-clients.

Μία υποστηριζόμενη κατεύθυνση σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι η θετική αλλαγή στάσεων και τρόπων συμπεριφοράς προς το περιβάλλον, μέσα από υπηρεσίες άτυπης και μη-τυπικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε εξωτερικούς χώρους. Όμως υπάρχει έλλειψη σε πρότυπα επικύρωσης και αξιολόγησης της ποιότητας αυτών των υπηρεσιών. Ο ρόλος του γεωργικού τομέα σε αυτήν την κατεύθυνση, μπορεί να είναι καθοριστικός, μόνο με την προϋπόθεση της ύπαρξης του κατάλληλου πλαισίου αξιολόγησης των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες προς αυτή την αλλαγή. Έχοντας υπόψη την έλλειψη έρευνας αλλά και τα νομοθετικά κενά που υπάρχουν, διαμορφώθηκε ο κύριος σκοπός της παρούσας διατριβής: η κατασκευή ενός εργαλείου αξιολόγησης προγραμμάτων μη-τυπικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε πολυλειτουργικά αγροκτήματα και η δοκιμή του σε μία μελέτη περίπτωσης. Η μεθοδολογική πρωτοτυπία της έρευνας είναι η κατασκευή ενός αποδεκτού εργαλείου σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, το οποίο θα μπορεί να αποδεικνύει την επιτυχία αλλά και να πιστοποιεί ένα πρόγραμμα μη-τυπικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Το μεθοδολογικό και εννοιολογικό πλαίσιο του εργαλείου καλύπτει ένα εύρος περιπτώσεων, και το καθιστά ικανό να τροποποιείται εύκολα σε άλλες επιπλέον περιπτώσεις. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι η κατασκευή ενός εργαλείου αξιολόγησης, θα πρέπει να προκύπτει από την σε βάθος περιγραφή μίας μελέτης περίπτωσης, επιλεγμένη με συγκεκριμένα κριτήρια, για το συγκεκριμένο τομέα τον οποίο πρόκειται να καλύψει. Η ερμηνεία της επιστήμης και η αναλυτική περιγραφή της κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας, είναι απαραίτητα για την κατασκευή του εργαλείου. Σχετικά με την κατασκευή του, τα αποτελέσματα μας παρουσιάζουν ένα εύχρηστο εργαλείο αξιολόγησης με τη μορφή προσωπικού ερωτηματολόγιου ψυχογραφικών δηλώσεων σχετικά με το περιβάλλον, τη μάθηση και τη διατροφή, οι οποίες ερμηνεύουν το ρόλο της φύσης στην εκπαίδευση και προκύπτουν από τα κύρια χαρακτηριστικά του προγράμματος μη-τυπική περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Από τη δοκιμή του εργαλείου αξιολόγησης συμπεραίνουμε την ευελιξία του όχι μόνο στην ανάδειξη δεικτών ποιότητας αλλά και σε άλλες εφαρμογές, ανάλογα με τη στατιστική ανάλυση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι δείκτες ποιότητας του προγράμματος μη-τυπικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι η πρόκληση αλλαγών προς μία φιλοπεριβαλλοντική κατεύθυνση και η ανάδειξη του ρόλου του γεωργού ως «προστάτη» του περιβάλλοντος, η δημιουργία βιωματικών δραστηριοτήτων μέσω της ερμηνείας της επιστήμης και η αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών, προς υγιεινά τρόφιμα του συγκεκριμένου αγροκτήματος. Σύμφωνα με τους δείκτες ποιότητας και τις εκπαιδευτικές ανάγκες τους, οι επισκέπτες τμηματοποιήθηκαν σε τρεις ομάδες με κυρίαρχο το στοιχείο της μάθησης. Αποκαλύφθηκε μία ενοποιημένη περιβαλλοντική-μαθησιακή-διατροφική ταυτότητα των επισκεπτών, με κυρίαρχα τα στοιχεία της αλλαγής φιλοπεριβαλλοντικής συμπεριφοράς μέσα από την επαφή με την φύση, της δια βίου και διαδραστικής μάθησης μέσα από την ερμηνεία της επιστήμης και της θετικής συμπεριφοράς προς τα τρόφιμα του αγροκτήματος. Το προτεινόμενο εργαλείο αξιολόγησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους φορείς χάραξης πολιτικής, ως μέρος της πιστοποίησης του «σήματος πολυλειτουργικών αγροκτημάτων». Οι επαγγελματίες εκπαιδευτές, οι γεωργοεφαρμοστές και οι σχεδιαστές εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην αγροτική-περιβαλλοντική εκπαίδευση, μπορούν να το χρησιμοποιήσουν ή να προτείνουν κάποια τροποποιημένη μορφή του. Επιπλέον, το εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευθείας από τους γεωργούς και από άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, ώστε να διερευνήσουν εάν το πρόγραμμα της μη-τυπικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που προσφέρουν, καλύπτει τα μαθησιακά αποτελέσματα και τις μαθησιακές ανάγκες των εκπαιδευομένων-πελατών τους.