Διερεύνηση της ανθεκτικότητας (resilience) σε δείγμα ελληνικού πληθυσμού

Abstract

Introduction. Resilience can be defined as "the process of adjusting to adversity, trauma, tragedy, threats or even significant sources of stress." Psychological, social and biological dimensions of resilience have been described in the literature. Lastly, the research has shifted from the study of the factors or the dimensions of resilience to an understanding of the processes. Thus, models of resilience began to emerge. At the same time, psychometric tools for measuring resilience were developed, such as the Connor and Davidson Resilience Scale (CDRISC). Various personality dimensions have been associated with resilience. Resilience, as well as its relationship with personality dimensions has been studied in clinical populations, but not in patients with eating disorder (ED). The present research examines the psychometric properties (reliability, validity) of the Greek translation of CDRISC. In addition, it focuses on the study of resilience in clinical populations as well as in healthy controls. In this context, the way in which personality dimensions can affect resilience is also studied in the clinical populations under study, with an emphasis on patients with ED. Method. A total of 574 people participated in the present study (244 healthy University students as healthy controls and 330 psychiatric patients). Patients, consisting the clinical sample, were recruited at Attikon University hospital (2nd Psychiatric Department). Participants were clinically evaluated using structured psychiatric interview (SCID), during which demographic data were collected. The participants were then given the questionnaire battery, lasting about 30 minutes, consisting of the Greek translation of the Resilience Scale (CDRISC), the Perceived Stress Scale (PSS-14), the Global Assessment of Functionality Scale (GAF), the General Health Questionnaire 28 (GHQ), the short version of the World Health Organization Quality of Life Questionnaire (WHOQOL-BREF-30) and the short version of the Cloninger Personality Questionnaire (TCI-140). All statistical analyzes were performed with the Statistical Package for Social Sciences (SPSS) 25 and STATA 13 programs. Results. The sample of patients showed lower levels of resilience, quality of life and functionality, as well as higher levels on the scales of GHQ and PSS, compared to healthy participants. The Greek translation of resilience scale (CDRISC) showed satisfactory internal consistency reliability, test retest reliability as well as convergent validity. The exploratory factor analysis led to 4 factors. Among the diagnostic categories, patients with personality disorder, depression, and eating disorders showed lower resilience rates. Resilience was positively associated with quality of life and functionality and negatively with perceived stress and "poor health" in all cases. Resilience was positively associated with "persistence", "self-directedness", "cooperativeness" and "self-transcendence" in the overall patient sample. In the same sample, resilience was negatively correlated with "harm avoidance". In the control sample, resilience was positively associated with "novelty seeking", "persistence", "self-directedness", "self-transcendence" and negatively with "harm avoidance". The dimensions "harm avoidance", "self-directedness" and "self-transcendence" were found to predict resilience of the overall sample (psychiatric patients, healthy controls). Only the "persistence" dimension had a different effect on resilience between the two groups. The dimensions of "harm avoidance" and "persistence" predicted resilience in a sample of patients with depression and healthy controls. No differences were found between the two groups (patients with depression and healthy controls) concerning the factors predicting resilience. The dimensions "harm avoidance", "persistence" and "self-directedness" predicted resilience of a sample of patients with ED and healthy controls. Only the "harm avoidance" dimension was found to have a different effect on resilience between healthy controls and patients with ED. Conclusions. In conclusion, the Greek translation of the Connor and Davidson Resilience Scale (CDRISC) is a reliable and valid scale for measuring resilience and can be used in the Greek population, for clinical and research purposes. Resilience is positively related to quality of life and functionality and negatively related to perceived stress and "poor health" in all cases. Resilience is positively correlated with the "self-directedness" and "persistence" dimensions of Cloninger's theory and negatively correlated with the "harm avoidance" dimension in all cases. Personality dimensions (harm avoidance, self-directedness, persistence, self-transcendence) can predict resilience in healthy controls and clinical populations. The "harm avoidance" dimension is a constant predictor in all cases. Personality dimensions may explain differences in resilience between patients and controls. The "harm avoidance" dimension could explain differences in resilience between healthy controls and patients with ED.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η ανθεκτικότητα ορίζεται ως «η διαδικασία προσαρμογής ενάντια στις αντιξοότητες, στο τραύμα, τις τραγωδίες, τις απειλές ή ακόμα και σημαντικές πηγές στρες». Στη βιβλιογραφία περιγράφονται ψυχολογικές, κοινωνικές και βιολογικές διαστάσεις της ανθεκτικότητας. Τελευταία, υπάρχει μια στροφή της έρευνας από τη μελέτη των παραγόντων ή διαστάσεων της ανθεκτικότητας, προς την κατανόηση των διαδικασιών. Έτσι, άρχισαν να εμφανίζονται μοντέλα ανθεκτικότητας. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν ψυχομετρικά εργαλεία μέτρησης της ανθεκτικότητας, όπως η κλίμακα ανθεκτικότητας των Connor and Davidson (CDRISC). Διάφορες διαστάσεις της προσωπικότητας έχουν συσχετιστεί με την ανθεκτικότητα. Η ανθεκτικότητα καθώς και η σχέση της με τις διαστάσεις της προσωπικότητας έχει μελετηθεί σε κλινικούς πληθυσμούς, αλλά όχι σε ασθενείς με διαταραχή πρόσληψης τροφής (ΔΠΤ). Η παρούσα έρευνα αρχικά εξετάζει τις ψυχομετρικές ιδιότητες (αξιοπιστία, εγκυρότητα) της ελληνικής μετάφρασης της CDRISC. Στη συνέχεια εστιάζει στη μελέτη της ανθεκτικότητας σε κλινικούς πληθυσμούς καθώς και σε υγιείς μάρτυρες. Σε αυτό το πλαίσιο, μελετάται επίσης ο τρόπος που μπορεί να επιδρούν οι διαστάσεις της προσωπικότητας στην ανθεκτικότητα, στους υπό μελέτη κλινικούς πληθυσμούς, με έμφαση στους ασθενείς με ΔΠΤ. ΜΕΘΟΔΟΣ. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 574 άτομα (244 υγιείς φοιτητές Πανεπιστημίου ως μάρτυρες και 330 ψυχιατρικοί ασθενείς). Η συγκρότηση του κλινικού δείγματος πραγματοποιήθηκε στο ΠΓΝ Αττικόν (Β Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική). Πραγματοποιήθηκε κλινική αξιολόγηση των συμμετεχόντων με χρήση δομημένης ψυχιατρικής συνέντευξης (SCID), κατά τη διάρκεια της οποίας έγινε συλλογή των δημογραφικών στοιχείων. Στη συνέχεια, χορηγήθηκε στους συμμετέχοντες η μπαταρία των ερωτηματολογίων, διάρκειας 30 λεπτών περίπου, αποτελούμενη από την ελληνική μετάφραση της κλίμακας ανθεκτικότητας (CDRISC), την κλίμακα αντιλαμβανόμενου στρες (ΚΑΣ-14), την κλίμακα σφαιρικής εκτίμησης της λειτουργικότητας, (GAF), το Ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας 28 (ΕΓΥ), τη βραχεία έκδοση του Ερωτηματολογίου Ποιότητας Ζωής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHOQOL-BREF-30) και τη σύντομη εκδοχή του ερωτηματολογίου του Cloninger για την προσωπικότητα (TCI-140). Όλες οι στατιστικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με τα προγράμματα Statistical Package for Social Sciences (SPSS) 25 και STATA 13. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ. Το δείγμα των ασθενών έδειξε χαμηλότερα επίπεδα ανθεκτικότητας, ποιότητας ζωής και λειτουργικότητας και υψηλότερα επίπεδα στις κλίμακες του ΕΓΥ και του αντιλαμβανόμενου στρες, σε σχέση με τους υγιείς συμμετέχοντες. Η ελληνική μετάφραση της κλίμακας ανθεκτικότητας (CDRISC) έδειξε ικανοποιητική αξιοπιστία εσωτερικής συνέπειας, αξιοπιστία επαναλαμβανόμενων μετρήσεων καθώς και συγκλίνουσα εγκυρότητα. Η διερευνητική παραγοντική ανάλυση οδήγησε σε 4 παράγοντες. Μεταξύ των διαγνωστικών κατηγοριών, οι ασθενείς με διαταραχή προσωπικότητας, κατάθλιψη και διαταραχή πρόσληψης τροφής εμφάνισαν χαμηλότερες τιμές ανθεκτικότητας. Η ανθεκτικότητα σχετίστηκε θετικά με την ποιότητα ζωής και τη λειτουργικότητα και αρνητικά με το αντιλαμβανόμενο στρες και την «κακή υγεία» σε όλες τις περιπτώσεις. Η ανθεκτικότητα σχετίστηκε θετικά με την «επιμονή» την «αυτοκατευθυντικότητα», τη «συνεργατικότητα» και την «αυθυπερβατικότητα» στο συνολικό δείγμα των ασθενών. Στο ίδιο δείγμα, η ανθεκτικότητα σχετίστηκε αρνητικά με την «αποφυγή βλάβης». Στο δείγμα των μαρτύρων, η ανθεκτικότητα σχετίστηκε θετικά με την «αναζήτηση καινούριου», την «επιμονή», την «αυτοκατευθυντικότητα», την «αυθυπερβατικότητα» και αρνητικά με την «αποφυγή βλάβης». Οι διαστάσεις «αποφυγή βλάβης», «αυτοκατευθυντικότητα» και «αυθυπερβατικότητα» βρέθηκε να προβλέπουν την ανθεκτικότητα στο συνολικό δείγμα (ψυχιατρικοί ασθενείς, υγιείς μάρτυρες). Μόνο η διάσταση «επιμονή» είχε διαφορετική επίδραση στην ανθεκτικότητα μεταξύ των δύο ομάδων. Οι διαστάσεις «αποφυγή βλάβης» και «επιμονή» προέβλεψαν την ανθεκτικότητα σε δείγμα ασθενών με κατάθλιψη και υγιών μαρτύρων. Δε βρέθηκαν διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων (ασθενείς με κατάθλιψη και υγιείς μάρτυρες) ως προς τους παράγοντες που προβλέπουν την ανθεκτικότητα. Οι διαστάσεις «αποφυγή βλάβης», «επιμονή» και «αυτοκατευθυντικότητα» προέβλεψαν την ανθεκτικότητα σε δείγμα ασθενών με ΔΠΤ και υγιών μαρτύρων. Μόνο η διάσταση «αποφυγή βλάβης» βρέθηκε να έχει διαφορετική επίδραση στην ανθεκτικότητα μεταξύ των υγιών μαρτύρων και των ασθενών με ΔΠΤ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. Συμπερασματικά, η ελληνική μετάφραση της κλίμακα ανθεκτικότητας των Connor and Davidson (CDRISC) είναι ένα αξιόπιστο και έγκυρο εργαλείο μέτρησης της ανθεκτικότητας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον ελληνικό πληθυσμό, για κλινικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Η ανθεκτικότητα σχετίζεται θετικά με την ποιότητα ζωής και τη λειτουργικότητα και αρνητικά με το αντιλαμβανόμενο στρες και την «κακή υγεία» σε όλες τις περιπτώσεις. Η ανθεκτικότητα συσχετίζεται σταθερά θετικά με τις διαστάσεις «αυτοκατευθυντικότητα» και «επιμονή», της θεωρίας του Cloninger και σταθερά αρνητικά με τη διάσταση «αποφυγή βλάβης» σε όλες τις περιπτώσεις. Διαστάσεις προσωπικότητας (αποφυγή βλάβης, αυτοκατευθυντικότητα, επιμονή, αυθυπερβατικότητα) μπορούν να προβλέψουν την ανθεκτικότητα σε υγιείς μάρτυρες και σε κλινικούς πληθυσμούς. Η διάσταση «αποφυγή βλάβης» είναι σταθερός προβλεπτικός παράγοντας σε όλες τις περιπτώσεις. Διαστάσεις της προσωπικότητας μπορούν να εξηγήσουν διαφορές στην ανθεκτικότητα μεταξύ ασθενών και μαρτύρων. Η διάσταση «αποφυγή βλάβης» εξηγεί διαφορές στην ανθεκτικότητα μεταξύ υγιών μαρτύρων και ασθενών με ΔΠΤ.