Ανθεκτικότητα των μονογονεϊκών οικογενειών λόγω διαζυγίου και προσαρμογή των εφήβων

Abstract

Based on literature, while some children of divorced families are at risk of presenting problems in their adaptation and mental health, the majority develop without serious problems (Parke, 2003). It seems that there are families called "resilient" because they successfully face adversities through mobilizing protective factors (Kalil, 2003). Thus, family processes may explain better adolescents' adaptation than the family structure itself (Lansford et al., 2001). While family processes seem to be a good predictive factor of developmental outcome, the complicated mechanism through which the positive or poor adaptation of the adolescents living in divorced families may be explained, has not been studied (Friendly & Grolnick, 2009; Wu, 2008). This study is focused on: a) the understanding of family processes as protective mechanisms, through which some divorced families present to be resilient referring to family functioning and b) the way that family resilience promotes adolescents' adaptation making them resilient respectively. The study is based on the resilience model (Motti-Stefanidi, 2006) and the family resilience model (Kalil, 2003. Walsh, 2006) compared to two-parent families. In this study, 2083 adolescents, 15-17 years, high-school students living in the wider regions of Attica participated. 91% of the adolescents are Greek, 81% live with married parents and 12% live with divorced but not remarried parents. The sample of the adolescents completed a series of questionnaires within school class after parental agreement. Results: 1. Single-parenthood due to divorce is a risk factor for some parenting practices when accompanied by parental conflicts and stressful life events. After controlling for these variables, divorce has no effect on some parenting practices, while continues to negatively influence father's parenting. Also, two-parenthood affects one parenting practice (psychological control from mother). 2. Family processes have a promotive role either increasing or decreasing how much parental practices are used and this promotive role is different between mother's and father's parenting. Also, family processes function as a protective (or aggravating) factor for parenting practices and are associated with family cohesion and flexibility for married parents and with family coping strategies for divorced parents. 3. Single-parenthood due to divorce is a risk factor for adolescents' adaptation when accompanied by parental conflicts and stressful life events. After controlling for these variables, divorce continues to negatively influence some dimensions in the adaptation of adolescents. 4. Parenting practices have a promotive role in adolescents' adaptation and function as a protective factor, mainly, for the adaptation of adolescents living with married parents. Parenting practices mediate between divorce and adolescents' adaptation giving a picture of understanding the implicating mechanisms that explain the relationship between divorce and poor adaptation in adolescence.

Από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση φαίνεται ότι ενώ κάποια παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο για προβλήματα στην προσαρμογή και την ψυχική υγεία, η πλειοψηφία των παιδιών αυτών αναπτύσσονται χωρίς σοβαρές δυσκολίες (Parke, 2003). Φαίνεται πως υπάρχουν οικογένειες οι οποίες χαρακτηρίζονται «ανθεκτικές» επειδή αντιμετωπίζουν επιτυχώς στρεσσογόνες συνθήκες μέσω της ενεργοποίησης προστατευτικών παραγόντων (Kalil, 2003). Έτσι, οι οικογενειακές διεργασίες μπορούν να εξηγήσουν καλύτερα την προσαρμογή στην εφηβεία από ό,τι η οικογενειακή δομή (Lansford, et.al., 2001). Ενώ φαίνεται να αποτελούν σημαντικό προγνωστικό παράγοντα του αναπτυξιακού αποτελέσματος, δεν έχει μελετηθεί ο σύνθετος μηχανισμός με τον οποίο εξηγείται η καλή ή η φτωχή προσαρμογή των εφήβων μονογονεϊκών οικογενειών (Friendly & Grolnick, 2009; Wu, 2008). Η παρούσα έρευνα στοχεύει: α) στην κατανόηση των οικογενειακών διεργασιών, ως προστατευτικών μηχανισμών, μέσω των οποίων κάποιες μονογονεϊκές οικογένειες από χωρισμό/διαζύγιο παρουσιάζονται ανθεκτικές ως προς την οικογενειακή λειτουργία και β) στον τρόπο που αυτή η οικογενειακή ανθεκτικότητα προωθεί την προσαρμογή των εφήβων, κάνοντας τους ψυχικά ανθεκτικούς. Η μελέτη βασίζεται στο μοντέλο ψυχικής ανθεκτικότητας (Μόττη-Στεφανίδη, 2006) και στο μοντέλο οικογενειακής ανθεκτικότητας (Kalil, 2003. Walsh, 2006) σε σύγκριση με τις διγονεϊκές οικογένειες. Στην έρευνα συμμετείχαν 2083 έφηβοι, 15-17 ετών, μαθητές της α' & β' λυκείου στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. 91% των εφήβων είναι Έλληνες, 81% ζουν με παντρεμένους γονείς και 12% ζουν με χωρισμένους, μη ξαναπαντρεμένους γονείς. Οι έφηβοι συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια στο χώρο του σχολείου, κατόπιν συναίνεσης των γονέων. Αποτελέσματα: 1. Η μονογονεϊκότητα λόγω διαζυγίου αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για κάποιες γονεϊκές πρακτικές όταν συνυπάρχουν γονεϊκές συγκρούσεις και στρεσσογόνα γεγονότα. Μετά τον έλεγχο αυτών, η μονογονεϊκότητα δεν έχει καμμιά επίδραση σε κάποιες γονεϊκές πρακτικές, ενώ συνεχίζει να έχει αρνητική επίδραση σε γονεϊκές πρακτικές του πατέρα. Επίσης, η διγονεϊκότητα έχει αρνητική επίδραση σε μια γονεϊκή πρακτική (ψυχολογικός έλεγχος από μητέρα). 2. Οι οικογενειακές λειτουργίες έχουν προωθητικό ρόλο είτε αυξάνοντας είτε μειώνοντας το βαθμό άσκησης των γονεϊκών πρακτικών και διαφέρει μεταξύ των γονεϊκών πρακτικών της μητέρας και του πατέρα. Επιπλέον, οι οικογενειακές λειτουργίες έχουν προστατευτικό (ή επιβαρυντικό) ρόλο στην άσκηση γονεϊκών πρακτικών και συνδέονται με το βαθμό συνοχής και ευελιξίας για τους παντρεμένους γονείς και με τις οικογενειακές στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες για τους χωρισμένους γονείς. 3. Η μονογονεϊκότητα λόγω διαζυγίου αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για την προσαρμογή των εφήβων όταν συνυπάρχουν γονεϊκές συγκρούσεις και στρεσσογόνα γεγονότα. Μετά τον έλεγχο αυτών, η μονογονεϊκότητα συνεχίζει να έχει αρνητική επίδραση σε κάποιες διαστάσεις προσαρμογής των εφήβων. 4. Οι γονεϊκές πρακτικές δρουν προωθητικά στην προσαρμογή των εφήβων ενώ αποτελούν προστατευτικό παράγοντα σε διαστάσεις προσαρμογής, κυρίως, των εφήβων παντρεμένων γονέων. 5. Οι γονεϊκές πρακτικές έχουν μεσολαβητικό ρόλο στη σχέση μεταξύ της μονογονεϊκότητας και των διαστάσεων προσαρμογής των εφήβων δίνοντας μια εικόνα για την κατανόηση των μηχανισμών που εμπλέκονται και εξηγούν τη σχέση μονογονεϊκότητας και φτωχής προσαρμογής στην εφηβεία.