Μαθητικός λόγος και αρχαία ελληνικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση: μια μελέτη στο σύγχρονο πολιτισμικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο

Abstract

The subject of this thesis is the students’ discourse regarding so much the ancient Greek language in itself, as well as the school subject in secondary education and more specifically its linguistic dimension. The research was mainly based on the analysis of two hundred and sixty exam papers from the 2016 Entrance Exams to University. Additionally, archival material including discussions with students, school books and notebooks, written evaluation criteria and other ways of students’ discourse was used. The methodological approach was in a dialectical relation with the research and collection of the empirical material as well as its processing. Based on the percepts of Critical Discourse Analysis, historical, sociological and pedagogical approaches were applied to highlight the socio-cultural practice related to antiquity and ancient Greek literature and language. The investigation of discourse practice, inside which students’ discourse is produced, was based on the principles of Foucault’s archaeology and the way they were adopted by Critical Discourse Analysis as it was formed by Fairclough. Finally, students’ texts were approached on the basis of Halliday’s Systemic Functional Grammar as well as traditional grammatical descriptions. The analysis attempted highlights the attitudes expressed by students’ discourse towards ancient Greek as a school subject as these are integrated in the long ideological and practical use of ancient Greek language as a cohesive element of modern Hellenism. A large variety of attitudes appeared, often clearly expressing the contradiction between the ideological acceptance on one hand and the practical distancing from the study of the subject, or even the utilitarian subjection to its demands on the other. It also highlighted the characteristics of the knowledge of ancient Greek language acquired by good students as it appears in the Entrance Exams papers, that is a discourse alienated from ancient literature, imitating the Attic language, mechanically producing the morphology of words and the learning of a post-language with no correlation to language awareness.

Θέμα της διατριβής είναι ο μαθητικός λόγος, τόσο ο αρχαιογλωσσικός όσο και για το μάθημα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ειδικότερα για τη γλωσσική διάστασή του. Κύριο υλικό το οποίο έγινε αντικείμενο ανάλυσης είναι διακόσια εξήντα μαθητικά γραπτά από τις πανελλαδικές εξετάσεις του 2016. Επίσης, στο αρχειακό υλικό που αξιοποιήσαμε περιλαμβάνονται συζητήσεις με μαθητές, μαθητικά βιβλία και τετράδια, γραπτά κριτήρια και άλλοι τρόποι πραγμάτωσης του μαθητικού λόγου. Η μεθοδολογική οπτική συντέθηκε σε διαλεκτική σχέση με την έρευνα και τη συλλογή του εμπειρικού υλικού καθώς και την επεξεργασία του. Με βασικό άξονα τα διδάγματα της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου αξιοποιήθηκαν ιστορικές, κοινωνιολογικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις για την ανάδειξη της κοινωνικοπολιτισμικής πρακτικής που συνδέεται με την αρχαιότητα και την αρχαία ελληνική γραμματεία και γλώσσα. Η διερεύνηση της ρηματικής πρακτικής εντός της οποίας παράγεται ο μαθητικός λόγος έγινε αξιοποιώντας βασικές έννοιες από τη φουκωϊκή αρχαιολογία και τον τρόπο που τις υιοθέτησε η Κριτική Ανάλυση Λόγου όπως διαμορφώθηκε από τον Φλέρκλαφ. Τέλος τα κείμενα του μαθητικού λόγου προσεγγίστηκαν με βάση τη Συστημική Λειτουργική Γραμματική του Χαλλιντέι, αλλά και παραδοσιακές γραμματικές περιγραφές. Η ανάλυση που αποπειραθήκαμε ανέδειξε τις στάσεις που εκφράζει ο μαθητικός λόγος σχετικά με το μάθημα των αρχαίων ελληνικών, έτσι όπως εντάσσονται στην μακρά ιδεολογική και πρακτική χρήση της αρχαίας γλώσσας ως συνεκτικού στοιχείου για τον νέο ελληνισμό. Πρόκειται για ποικιλία στάσεων, ευδιάκριτος άξονας των οποίων συχνά αναδεικνύεται η αντίφαση ανάμεσα αφενός στην ιδεολογική αποδοχή και αφετέρου στην πρακτική απομάκρυνση από τη μελέτη του μαθήματος ή την ωφελιμιστική υποταγή στις απαιτήσεις του. Επίσης, ανέδειξε τα χαρακτηριστικά της αρχαιογλωσσίας που κατακτούν οι καλοί μαθητές, έτσι όπως αποτυπώνεται στα γραπτά δοκίμια των πανελλαδικών εξετάσεων. Πρόκειται για λόγο αποκομμένο από την αρχαία γραμματεία, με χαρακτηριστικά μίμησης της αττικής γλώσσας, μηχανικής αναπαραγωγής μορφολογικών στοιχείων των λέξεων και εκμάθησης μιας μεταγλώσσας χωρίς συσχέτιση με τη γλωσσική επίγνωση.