Η αξιολόγηση της ποιότητας του οικογενειακού μαθησιακού περιβάλλοντος στην Ελλάδα

Abstract

The main purpose of this doctoral dissertation is the evaluation of the quality of Home Learning Environment (HLE) in families with preschool children for the first time in the Greek context. The term of “Home Learning Environment” refers to the frequency and the quality of parent-child interactions, which occurs during home learning activities and are implemented either at home (e.g. shared book reading, common play) or in any educational setting (e.g. visiting a museum, a library), with the possibly use of the available learning materials. Despite the well-established significance of the quality of the HLE for children’s well-being and development and the increasing efforts of the international educational community and stakeholders to measure and improve its quality, there is almost no available research about the characteristics of the HLE in Greece. In addition, the intense penetration of smart devices (tablets and smartphones) has introduced new types of digital activities into the everyday life of every family. This new reality is not reflected by the available measures of HLE that were originally developed in the 1980s, resulting in a significant gap in the international literature.The doctoral dissertation aims to address this gap. To achieve this, we set the following research goals: a) to develop a structured instrument (questionnaire) for the measurement of the overall quality of HLE (including digital practices) and evaluate its psychometric properties, b) to explore the dimensions and the characteristics of the Greek HLE for the first time, c) to investigate the relationship between the quality of the HLE and children’s literacy and numeracy skills and d) to investigate the relationship between the quality of the HLE and family’s characteristics. Empirical quantitative research was conducted in Greek public preschool centers. The sample consisted of 814 parents and 814 preschool children. The research design followed in the present study was a correlational study design. Three measures were used for data collection: a) the Home Learning Environment Measure (HLEM), a new measure which developed for evaluating the quality of the HLE, b) Peabody Picture Vocabulary Test-Revised (PPVT-R) for assessing children’s literacy skills and c) Preschool Early Numeracy Skills Test – Brief Version (PENS-B) for assessing children’s numeracy skills. Results validated the multidimensional concept of a contemporary HLE with preschool children. Exploratory factor analysis showed a six-factor solution composed the HLE structure. Home learning activities (indoors and outdoors), educational digital practices and parenting practices, which set the emotional climate in parent-child interactions are central domains in early HLE. The significance of the quality of parent-child interactions during the implementation of home learning activities was highlighted. The strong psychometric characteristics of HLEM make it a valid and reliable measure for the evaluation of the overall quality of HLE and its six domains separately. The profile and characteristics of the HLE in Greece were also assessed for the first time. In addition, results indicated the relationship between the HLE and children's literacy and numeracy skills as well as between HLE and the demographic characteristics and socioeconomic background of the family. The importance of the dissertation, in addition to the internationally documented impact of HLE on child development, lies in the ability to "map" the profile of HLE with preschool children. This mapping is a key prerequisite for more effective strengthening of school-family partnership and for designing targeted interventions and educational supports for families' learning environments.

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση της ποιότητας του Οικογενειακού Μαθησιακού Περιβάλλοντος (Home Learning Environment) στην Ελλάδα σε οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία. Ο όρος «Οικογενειακό Μαθησιακό Περιβάλλον» (ΟΜΠ) αναφέρεται στη συχνότητα και στην ποιότητα των αλληλεπιδράσεων που συντελούνται μεταξύ γονέων και παιδιών κατά τη διάρκεια υλοποίησης μαθησιακών δραστηριοτήτων, οι οποίες πραγματοποιούνται είτε στο χώρο της οικίας (π.χ. διάβασμα βιβλίου μαζί με το γονέα, κοινό παιχνίδι) είτε σε κάθε άλλο περιβάλλον (π.χ. επίσκεψη σε μουσεία, βιβλιοθήκες, αθλητικές δραστηριότητες, ταξίδια, κλπ.) αξιοποιώντας τα διαθέσιμα μαθησιακά υλικά. Η έντονη διείσδυση των «έξυπνων» συσκευών (ταμπλέτες και smartphones) στο σύγχρονο τρόπο ζωής, έχει εισάγει νέους τύπους ψηφιακών δραστηριοτήτων στην καθημερινότητα κάθε οικογένειας. Αυτή η νέα πραγματικότητα δεν αποτυπώνεται από τα παρωχημένα διαθέσιμα ερευνητικά εργαλεία αξιολόγησης της ποιότητας του ΟΜΠ, τα οποία αναπτύχθηκαν κατά βάση τη δεκαετία του ’80, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα σημαντικό κενό στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία. Αυτό το κενό φιλοδοξεί να καλύψει η παρούσα διατριβή η οποία θέτει τους παρακάτω ερευνητικούς στόχους: α) να κατασκευάσει και να δοκιμάσει -ως προς τις ψυχομετρικές του ιδιότητες- ένα εργαλείο για την αξιολόγηση της ποιότητας του ΟΜΠ το οποίο θα διερευνά και τις ψηφιακές πρακτικές της κάθε οικογένειας, β) να διερευνήσει -για πρώτη φορά- στην ελληνική εκπαίδευση τα χαρακτηριστικά του ΟΜΠ, και γ) να διερευνήσει τη σχέση της ποιότητας του ΟΜΠ με την απόδοση των παιδιών στο σχολείο και ειδικότερα ως προς το γραμματισμό και τον αριθμητικό γραμματισμό, δ) να διερευνήσει τη σχέση της ποιότητας του ΟΜΠ με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της οικογένειας. Για την επίτευξη του σκοπού και των στόχων της εργασίας διεξήχθη εμπειρική ποσοτική έρευνα σε δείγμα 814 γονέων και 814 παιδιών προσχολικής ηλικίας από 84 τάξεις δημόσιων νηπιαγωγείων της Ελλάδας. Ο σχεδιασμός που ακολουθήθηκε στην παρούσα έρευνα ήταν συσχετιστικός επεξηγηματικός σχεδιασμός μελέτης σχέσεων. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή των δεδομένων ήταν: α) η νεοσύστατη Κλίμακα Αξιολόγησης Οικογενειακού Μαθησιακού Περιβάλλοντος (ΚΑΟΜΠ) για την αξιολόγηση της ποιότητας του ΟΜΠ, β) το Peabody Picture Vocabulary Test-Revised (PPVT-R) για την αξιολόγηση των δεξιοτήτων των παιδιών στον γραμματισμό και γ) το Preschool Early Numeracy Skills Test – Brief Version (PENS-B) για την αξιολόγηση των δεξιοτήτων των παιδιών στον αριθμητικό γραμματισμό. Τα αποτελέσματα της έρευνας επικύρωσαν την πολυδιάστατη φύση ενός σύγχρονου ΟΜΠ των παιδιών προσχολικής ηλικίας αναδεικνύοντας έξι παράγοντες που συνθέτουν τη δομή του. Εκτός από τις οικογενειακές μαθησιακές δραστηριότητες εντός και εκτός σπιτιού, οι ψηφιακές μαθησιακές πρακτικές και οι γονεϊκές πρακτικές που συνθέτουν το συναισθηματικό κλίμα των μαθησιακών αλληλεπιδράσεων γονέα-παιδιού κατέχουν κεντρική θέση σ’ ένα σύγχρονο ΟΜΠ. Ιδιαίτερα, αναδείχθηκε η σημασία της ποιότητας των αλληλεπιδράσεων κατά τη διάρκεια υλοποίησης μαθησιακών δραστηριοτήτων. Τα ισχυρά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά της κλίμακας ΚΑΟΜΠ την καθιστούν ως ένα έγκυρο και αξιόπιστο εργαλείο, που προστίθεται στη βιβλιογραφία για την αξιολόγηση της ποιότητας ενός ΟΜΠ είτε ολόπλευρα είτε καθενός από τους παράγοντές του. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τη σχέση του ΟΜΠ με την επίδοση των παιδιών στο γραμματισμό και στον αριθμητικό γραμματισμό καθώς και με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας. Επίσης, χαρτογραφήθηκαν για πρώτη φορά το προφίλ και τα χαρακτηριστικά του ΟΜΠ στην Ελλάδα. Η σημασία της διατριβής, πέραν της διεθνώς τεκμηριωμένης επίδρασης του ΟΜΠ στην ανάπτυξη των παιδιών, έγκειται στη δυνατότητα να «χαρτογραφηθεί» το προφίλ του ΟΜΠ παιδιών προσχολικής ηλικίας. Αυτή η χαρτογράφηση αποτελεί βασική προϋπόθεση για την πιο αποτελεσματική ενίσχυση της συνεργασίας σχολείου-οικογένειας και για το σχεδιασμό στοχευμένων παρεμβάσεων και την εκπαιδευτική υποστήριξη των μαθησιακών περιβαλλόντων των οικογενειών.