Η επίδραση του φαινομένου mobbing (ηθική παρενόχληση) στην ποιότητα ζωής των επαγγελματιών υγείας, δημόσιων ελληνικών νοσοκομείων

Abstract

Introduction: In the last 18 years, the phenomenon of mobbing has been studied in occupational health professionals mainly in nursing, medical, and administrative staff. The phenomenon of mobbing is a social problem that many workers have faced at one time in their working environment and directly affects their life consequences as they create a host of psychological and other health problems. The phenomenon of mobbing and its effects on mental, physical health in health professionals, and consequently on the quality of life, in a workplace is a significant limitation in the psycho-spiritual balance of employees as well as for the proper functioning of the organization. In the Greek literature, there is scant research to study the relationship between mobbing and the quality of life of health professionals working in public hospitals in the country. Aim: The record and the study of the effect of mobbing on the quality of life of health professionals working in public Greek hospitals in order to highlight the extent of the phenomenon and to establish relationships between specific factors and the presence of the phenomenon of mobbing. Methodology: This is a mixed study. The quantitative research approach is a cross-sectional overview and correlation study. The sample of the study consisted of 1536 health professionals from 11 public Greek hospitals in the 1st and 6th district, with an average age of 39.2 years. From the set of 2000 questionnaires distributed in 11 hospitals, 1536 returned fully completed (response rate: 76.8%). The study included health professionals of all specialties and levels [university educated nurses, Technological Educated [TE], two-year educated nursing assistants, (specialized doctors, A, B registrars and directors) interns, postgraduate students and administrators)] who are in daily contact with patients or relatives of patients /attendants. The study was conducted during the morning and afternoon daily working hours. The units of all domains (Pathology, Surgery, Units and Departments of Administration) were included. The health professionals who were on sick leave were excluded from the study during its conduction. A written informative consent form was completed by all the participants. In order the study to be conducted, requests drafted, which were approved by each Scientific Council of the Hospitals. 4 questionnaires were used: the Quality of Life Questionnaire (WHOQOOL-BREF), the Workplace Psychologically Violent Behaviors Questionnaire, if applicable, the General Health Questionnaire-28 and the General Health Questionnaire-G Social Support Perception Scale (MSPSS). The data were collected between May 2015 and December 2017. Mean, standard deviation (SD) and median, and interquartile ranges were used to describe the quantitative variables. Absolute (N) and relative (%) frequencies were used to describe the qualitative variables. Confirmatory factor analysis with maximum likelihood procedure was used to check the validity of the structure and to confirm the factors of the WPVB questionnaire. The independence of the error terms for all models was determined and the factors were allowed to correlate. Student's t-test or Mann-Whitney non-parametric criterion was used to compare quantitative variables between the two groups. For comparison of quantitative variables between more than two groups, parametric analysis of variance (ANOVA) or non-parametric Kruskal-Wallis criterion was used. For the control of type I error, Bonferroni correction was used for multiple comparisons according to which the significance level is 0.05 / kg (k = number of comparisons). Pearson or Spearman's correlation coefficient (r) was used to test the relationship of two quantitative variables. The correlation is considered low when the correlation coefficient (r) ranges from 0.1 to 0.3, moderate when the correlation coefficient is from 0.31 to 0.5 and high when the coefficient is greater than 0.5. Linear regression analysis was used to find independent factors related to the scales of occupational bullying, health status and quality of life resulting from dependence factors (b) and their standard errors (standard errors = SE). Linear regression analysis for the scale of workplace bullying was performed using logarithmic transforms. The internal reliability of the questionnaire was checked using the Cronbach's coefficient. Significance levels were two-sided and statistical significance was set at 0.05. SPSS 22.0 was used for statistical analysis. Qualitative research was also conducted through a semi-structured interview, in order to investigate the views of HPs., a public hospital (out of 11) about the phenomenon of mobbing. Specifically: (a) understanding of the definition, (b) adequate information, (c) raising awareness of HPs. The sample consisted of twelve (12) HPs. four (4) physicians, four (4) Nurses, four (Administrators) and the method that used was 12 semi-structured interviews, with 3 axes with 9 questions. Results: The results of the study showed that the most frequent violent behaviors (at least once): "talking to those in front of others in a derogatory way" appear in 62.8% of the sample, "blame for things that are not responsible" at 54.1 %, and 'untrue things' in 50.9% of the sample. Regarding mobbing of bosses: 'talking to those in front of others in a derogatory way' is present in 36.2% of the sample and 'feeling in control of their work' in 33.5%. Whereas colleagues harassed: "rumors of privacy" at 39.6% and "untrue things" at 38.9%. Finally, the exercise of mobbing by subordinates: 'rumors of privacy' in 19.4% of the sample. Also, in analyzing the correlation of the scale of mobbing with demographics, it is revealed about gender that women have been subjected to lower levels of mobbing than men in both dimensions of Attack on professional status, Direct Attack. p = 0.041, p = 0.002). Also regarding their health status, good health indicates less mobbing in the 'Direct attack' dimension (p <0.001). While regarding social support, the greater the social support the participants received, the less mobbing they received in all 5 dimensions of mobbing (p <0.001). Also, the correlation of the Quality of Life Scale with the demographics, with regard to gender and age, showed that women were lower on the mental health scale (p = 0.003) and on the level of quality of life independence (p = 0.001). with men as well as worse Quality of life. and the smaller the HPs. All four factors had the best Quality of Life (p <0.001). An analysis of the correlations conducted to investigate the relationship between the study population's cohort and the scales of mobbing and social support showed that mobbing and violent psychological behaviors were experienced by HP. the worse the QOL. was (p = 0.011) overall and the worse were "Physical health" (p <0.001), "Mental health" (p <0.001), "Social relationships" (p <0.001), "Environment" ( p <0.001), as well as the greater social support that HPs had. the better they had, the better "Physical health" (p <0.001), "Mental health" (p <0.001), "Social relationships" (p <0.001), "Environment" (p <0.001). An analysis of the correlations performed to investigate the relationship between demographic characteristics of the population under study and the General Health Scale showed that women had more "physical symptoms" (p = 0.001) than men and women (p = 0.001). ) & worse General health (p = 0.015) as well as the older the HPs and the worse their health was the more the "Physical symptoms", "Anxiety / Insomnia", "Social dysfunction", "Major depression" »(P <0.0 01). In terms of occupational status, administrators / technicians and other professionals had significantly more "Physical symptoms" and greater "Social dysfunction" and more "Depression symptoms" than physicians (p <0.001, p = 0.004, p <0.001) and nurses respectively (p <0.001, p <0.001, p <0.001). As well as worse General Health compared to doctors (p <0.001) and nurses (p <0.001). Finally, the analysis of correlations conducted to investigate the relationship between the General Health Scale and the Scales of Social Support and Mobbing showed, with regard to social support, that the greater the social support the HPs had. the better General Health. (p <0.001) had less 'physical symptoms' (p <0.001), fewer 'anxiety / insomnia' symptoms (p <0.001), less 'social dysfunction' (p <0.001), fewer 'depression symptoms' (p <0.001). 0.001), respectively, the more the mobbing and violent psychological behaviors were experienced - the HPs accepted, so much worse was General Health. (p = 0.001) overall and more "Physical symptoms" (p <0.001), "Anxiety / Insomnia" symptoms (p <0.001), more "Social dysfunction" (p <0.001) & more "depression symptoms" (p <0.001) 0.001) experienced. The results of the qualitative research, according to the HPs' responses, showed that workplace harassment is a real and significant problem in Greece, especially in public hospital workers. Three out of four HPs report that they had personal experiences of incidents of moral harassment in their workplace. One doctor said he had to resign because of the ethical harassment he was experiencing from colleagues but also from patient companions. Another arrived to request a change of section. In addition to its negative effects on the job performance of the person who suffers, it is also noted that it has a negative impact on all areas of their lives. They all reported that there had been witnesses of another employee's ethical harassment, and finally how they perceived the incidents of ethical harassment that they perceived differed widely among individuals. Conclusions: It has been documented both in literature and research that mobbing hurts working relationships and damages one's dignity within the workplace by threatening the safety of one's professional life and sometimes the security of one's mental and physical integrity. In order to avoid such incidents in the health sector, Hospital Administrations should be human-centered, with an Advisory Service available within the hospital, responsible for cases of labor harassment and labor relations. Heads of departments, on their part, are important to be trained and sensitized so that they know how to deal with workplace harassment problems, as well as to organize awareness and information seminars for employees and self-help groups, through self-help groups. support, rehabilitation and reintegration for people who have been harassed. Awareness-raising through information events and printed or electronic information will also help to avoid ethical harassment behaviors and enhance their co-existence and co-operation in their work environment. Finally, state and national policies should address the phenomenon through legislative interventions following examples from countries such as Sweden and Norway, which have included specific articles on the phenomenon in their legal framework.

Εισαγωγή: Την τελευταία 18-ετία, μελετάται ερευνητικά το φαινόμενο της ηθικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας των επαγγελματιών υγείας (νοσοκομεία), κυρίως προς το νοσηλευτικό, το ιατρικό, αλλά και το διοικητικό προσωπικό. Το φαινόμενο του mobbing (ηθική παρενόχληση), είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που πολλοί εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν στο εργασιακό τους περιβάλλον και επηρεάζει άμεσα τη ζωή τους, αφού δημιουργεί πλήθος ψυχολογικών και άλλων προβλημάτων υγείας. Το φαινόμενο της ηθικής παρενόχλησης και οι επιπτώσεις της στην ψυχική και σωματική υγεία των επαγγελματιών υγείας, και κατ’ επέκταση στην ποιότητα ζωής τους, αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα τόσο για την ψυχοπνευματική ισορροπία των εργαζομένων όσο και για την εύρυθμη λειτουργία των οργανισμών. Στην ελληνική βιβλιογραφία ελάχιστες έρευνες υπάρχουν σε ικανοποιητικό δείγμα που να μελετούν την σχέση μεταξύ ηθικής παρενόχλησης και επιπέδου ποιότητας ζωής των επαγγελματιών υγείας που εργάζονται σε δημόσια νοσοκομεία της χώρας. Σκοπός: Η καταγραφή και η μελέτη της επίδρασης του φαινομένου mobbing (ηθικής παρενόχλησης) στην ποιότητα ζωής των επαγγελματιών υγείας, που εργάζονται σε δημόσια ελληνικά νοσοκομεία, ώστε να αναδειχθεί η έκταση του φαινομένου και να αναδειχθούν, εάν υπάρχουν, σχέσεις ανάμεσα σε συγκεκριμένους παράγοντες και της παρουσίας του. Μεθοδολογία: Πρόκειται για μία μικτή μελέτη. Η ποσοτική ερευνητική προσέγγιση είναι μία συγχρονική μελέτη επισκόπησης και συσχέτισης. Για τη διεξαγωγή της μελέτης εφαρμόστηκε η μέθοδος του δείγματος ευκολίας. Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 1536 μέλη επαγγελματιών υγείας ένδεκα (11) δημόσιων ελληνικών νοσοκομείων της 1ης και 6ης περιφέρειας, με μέση ηλικία τα 39,2 έτη. Από το σύνολο των 2000 διανεμηθέντων ερωτηματολογίων και στα ένδεκα (11) νοσοκομεία, επιστραφήκαν πλήρως συμπληρωμένα τα 1536 (ποσοστό ανταπόκρισης: 76,8%). Στη μελέτη συμμετείχαν επαγγελματίες υγείας όλων των ειδικοτήτων και των βαθμίδων (ιατροί ειδικευμένοι [Επιμελητές Α, Β και διευθυντές], ειδικευόμενοι, νοσηλευτές πανεπιστημιακής εκπαίδευσης [ΠΕ], τεχνολογικής εκπαίδευσης [ΤΕ], διετούς εκπαίδευσης [ΔΕ] βοηθοί νοσηλευτών, μεταπτυχιακοί φοιτητές και διοικητικοί υπάλληλοι), οι οποίοι έρχονται καθημερινά σε επαφή με ασθενείς ή συγγενείς/ συνοδοί ασθενών. Η μελέτη διεξήχθη σε πρωινό και απογευματινό ημερήσιο ωράριο εργασίας. Συμπεριλήφθηκαν τα τμήματα όλων των τομέων (Παθολογικός, Χειρουργικός, Μονάδες και Τμήματα Διοίκησης). Εξαιρέθηκαν από τη μελέτη οι επαγγελματίες υγείας που βρίσκονταν σε αναρρωτική άδεια το χρονικό διάστημα κατά το οποίο εκπονήθηκε η μελέτη. Από όλους τους συμμετέχοντες συμπληρώθηκε έντυπο γραπτής πληροφορημένης συγκατάθεσης. Για να επιτραπεί η διεξαγωγή της μελέτης, συντάχθηκαν αιτήματα, τα οποία έλαβαν έγκριση από το κάθε Επιστημονικό Συμβούλιο των Νοσοκομείων. Χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα (4) ερωτηματολόγια: το ερωτηματολόγιο της Ποιότητας Ζωής (WHOQOOL-BREF), το ερωτηματολόγιο που μετράει τη βίαιη ψυχολογική συμπεριφορά (Workplace Psychologically Violent Behaviours), που τυχόν ασκείται, το ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας (General Health Questionnaire-GHQ-28) και η πολυδιάστατη κλίμακα αντίληψης κοινωνικής υποστήριξης (MSPSS). Τα δεδομένα συλλέχθηκαν το χρονικό διάστημα από τον Μάιο του 2015 έως και τον Δεκέμβριο του 2017. Οι μέσες τιμές (mean), οι τυπικές αποκλίσεις (Standard Deviation=SD) και οι διάμεσοι (median) και τα ενδοτεταρτημοριακά εύρη (interquartile range) χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποσοτικών μεταβλητών. Οι απόλυτες (Ν) και οι σχετικές (%) συχνότητες χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποιοτικών μεταβλητών. Χρησιμοποιήθηκε επιβεβαιωτική παραγοντική ανάλυση με διαδικασία μέγιστης πιθανοφάνειας για την τον έλεγχο της εγκυρότητας δομής και την επιβεβαίωση των παραγόντων του ερωτηματολογίου WPVB. Προσδιορίστηκε η ανεξαρτησία των όρων σφάλματος (error terms) για όλα τα μοντέλα και επιτράπηκε η συσχέτιση των παραγόντων. Για τη σύγκριση ποσοτικών μεταβλητών μεταξύ δυο ομάδων χρησιμοποιήθηκαν το Student’s t-test ή το μη παραμετρικό κριτήριο Mann-Whitney. Για τη σύγκριση ποσοτικών μεταβλητών μεταξύ περισσοτέρων από δυο ομάδων χρησιμοποιήθηκε o παραμετρικός έλεγχος ανάλυσης διασποράς (ANOVA) ή το μη παραμετρικό κριτήριο Kruskal-Wallis. Για τον έλεγχο του σφάλματος τύπου Ι, λόγω των πολλαπλών συγκρίσεων χρησιμοποιήθηκε η διόρθωση κατά Bonferroni σύμφωνα με την οποία το επίπεδο σημαντικότητας είναι 0,05/κ (κ= αριθμός των συγκρίσεων). Για τον έλεγχο της σχέσης δυο ποσοτικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson ή του Spearman (r). Η συσχέτιση θεωρείται χαμηλή όταν ο συντελεστής συσχέτισης (r) κυμαίνεται από 0,1 έως 0,3, μέτρια όταν ο συντελεστής συσχέτισης κυμαίνεται από 0,31 έως 0,5 και υψηλή όταν ο συντελεστής είναι μεγαλύτερος από 0,5. Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (linear regression analysis) χρησιμοποιήθηκε για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με τις κλίμακες εργασιακού εκφοβισμού, κατάστασης της υγείας και ποιότητας ζωής από την οποία προέκυψαν συντελεστές εξάρτησης (β) και τα τυπικά σφάλματά τους (standard errors=SE). Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης για την κλίμακα εργασιακού εκφοβισμού έγινε με τη χρήση λογαριθμικών μετασχηματισμών. Η εσωτερική αξιοπιστία του ερωτηματολογίου ελέγχθηκε με την χρήση του συντελεστή Cronbach’s-α. Τα επίπεδα σημαντικότητας είναι αμφίπλευρα και η στατιστική σημαντικότητα τέθηκε στο 0,05. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 22.0. Επίσης πραγματοποιήθηκε και ποιοτική έρευνα μέσω ημι-δομημένης συνέντευξης, με σκοπό να διερευνηθούν οι απόψεις των Ε.Υ. ενός δημόσιου Νοσοκομείου (από τα 11) σχετικά με το φαινόμενο του mobbing (ηθική παρενόχληση). Συγκεκριμένα: (α) η κατανόηση του ορισμού, (β) η επαρκής ενημέρωση, (γ) η ευαισθητοποίηση των Ε.Υ. Το δείγμα αποτελείτο από δώδεκα (12) Ε.Υ. τέσσερις (4) ιατροί, 4 Νοσηλευτές/τριες, 4 Διοικητικοί Υπάλληλοι) και η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν 12 ημι-δομημένες συνεντεύξεις, με 3 βασικούς άξονες με 9 ερωτήσεις. Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της ποσοτικής έρευνας έδειξαν ότι οι συχνότερες βίαιες συμπεριφορές (έστω 1 φορά): «να μιλήσει για εκείνους ενώπιον άλλων με απαξιωτικό τρόπο» εμφανίζονται στο 62,8%, του δείγματος, «κατηγορία για καταστάσεις γεγονότα που δεν είναι υπεύθυνοι» στο 54,1%, και «αναληθή πράγματα» στο 50,9% του δείγματος. Όσον αφορά την άσκηση ηθικής παρενόχλησης από προϊστάμενους: «να μιλήσει για εκείνους ενώπιον άλλων με απαξιωτικό τρόπο» παρουσιάζεται στο 36,2% του δείγματος και «αίσθημα ελέγχου του έργου τους» στο 33,5%. Ενώ η άσκηση ηθικής παρενόχλησης από συναδέλφους: «φήμες για ιδιωτική ζωή» στο 39,6% και «αναληθή πράγματα» στο 38,9%. Τέλος, η άσκηση mobbing από υφισταμένους: «φήμες για ιδιωτική ζωή» στο 19,4% του δείγματος. Επίσης, στην ανάλυση συσχέτισης της κλίμακας της ηθικής παρενόχλησης με τα δημογραφικά στοιχεία, φανερώνεται σχετικά με το φύλο ότι οι γυναίκες έχουν υποστεί ηθική παρενόχληση σε μικρότερο βαθμό από ότι οι άνδρες και στις δυο διαστάσεις της Ηθικής παρενόχλησης Attack on professional status, Direct attack (p=0,041, p=0,002). Επίσης σχετικά με την κατάσταση της υγείας τους, καλή υγεία σηματοδοτεί λιγότερη ηθική παρενόχληση στη διάσταση «Direct attack» (p<0,001). Ενώ αναφορικά με την κοινωνική υποστήριξη, όσο περισσότερη ήταν η κοινωνική υποστήριξη που είχαν οι συμμετέχοντες, τόσο λιγότερη ηθική παρενόχληση (mobbing) δέχονταν και στις 5 διαστάσεις της ηθικής παρενόχλησης (p<0,001). Επίσης, η συσχέτιση της κλίμακας της Ποιότητας Ζωής με τα δημογραφικά στοιχεία, έδειξε αναφορικά με το φύλο και την ηλικία ότι οι γυναίκες είχαν χαμηλότερη βαθμολογία στην κλίμακα ψυχικής υγείας (p=0,003) και στο επίπεδο ανεξαρτησίας της ΠΖ (p=0,001) σε σχέση με τους άνδρες, καθώς και χειρότερη ΠΖ. και όσο μικρότεροι οι Ε.Υ. τόσο καλύτερη ΠΖ είχαν και στους 4 παράγοντες (p<0,001). Από την ανάλυση των συσχετίσεων που διενεργήθηκε για την διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της ΠΖ του μελετώμενου πληθυσμού και των κλιμάκων ηθικής παρενόχλησης και κοινωνικής υποστήριξης, έδειξε ότι όσο περισσότερη ηθική παρενόχληση και βίαιες ψυχολογικές συμπεριφορές βίωναν-δέχονταν οι Ε.Υ. τόσο χειρότερη ήταν η ΠΖ (p=0,011) συνολικά και τόσο χειρότερη ήταν η «Σωματική υγεία» (p<0,001), «Ψυχική υγεία» (p<0,001), «Κοινωνικές σχέσεις» (p<0,001), «Περιβάλλον» (p<0,001), καθώς και όσο περισσότερη ήταν η κοινωνική υποστήριξη που είχαν οι Ε.Υ. τόσο καλύτερη ΠΖ είχαν, τόσο καλύτερη «Σωματική υγεία»(p<0,001), «Ψυχική υγεία» (p<0,001), «Κοινωνικές σχέσεις» (p<0,001), «Περιβάλλον» (p<0,001). Από την ανάλυση των συσχετίσεων που διενεργήθηκε για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών του μελετώμενου πληθυσμού και της κλίμακας Γενικής Υγείας, έδειξε αναφορικά με το φύλο και την ηλικία ότι οι γυναίκες συγκριτικά με άνδρες, εμφανίζουν περισσότερα «Σωματικά συμπτώματα» (p=0,001) & χειρότερη Γενική υγεία (p=0,015) καθώς και ηλικιακά όσο μεγαλύτεροι οι Ε.Υ και όσο χειρότερη ήταν η κατάσταση της υγείας τους τόσο περισσότερα τα «Σωματικά συμπτώματα», «Άγχος/Αϋπνία», «Κοινωνική δυσλειτουργία», «Μείζων κατάθλιψη» (p<0,001). Όσον αφορά την Επαγγελματική ιδιότητα, οι διοικητικοί/τεχνικοί και άλλοι επαγγελματίες είχαν σημαντικά περισσότερα «Σωματικά συμπτώματα» και μεγαλύτερη «Κοινωνική δυσλειτουργία» και περισσότερα «Συμπτώματα κατάθλιψης» σε σύγκριση με τους ιατρούς (p<0,001, p=0,004, p<0,001) και τους νοσηλευτές αντίστοιχα (p<0,001, p<0,001, p<0,001). Καθώς και χειρότερη Γενική Υγεία σε σύγκριση με ιατρούς (p<0,001) και νοσηλευτές (p<0,001). Τέλος, από την ανάλυση συσχετίσεων που διενεργήθηκε για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της κλίμακας Γενικής Υγείας και των κλιμάκων Κοινωνικής Υποστήριξης και Ηθικής παρενόχλησης, έδειξε αναφορικά με την κοινωνική υποστήριξη ότι όσο περισσότερη ήταν η κοινωνική υποστήριξη που είχαν οι Ε.Υ. τόσο καλύτερη Γ.Υ. (p<0,001) είχαν, λιγότερα «Σωματικά συμπτώματα»(p<0,001), λιγότερα συμπτώματα «Άγχους/Αϋπνίας» (p<0,001), λιγότερη «Κοινωνική δυσλειτουργία» (p<0,001), λιγότερα «συμπτώματα κατάθλιψης» (p<0,001), αντίστοιχα όσο περισσότερη ηθική παρενόχληση και βίαιες ψυχολογικές συμπεριφορές βίωναν-δέχονταν οι Ε.Υ. τόσο χειρότερη ήταν η Γ.Υ. (p=0,001) συνολικά και τόσο περισσότερα «Σωματικά συμπτώματα» (p<0,001),συμπτώματα «Άγχους/Αϋπνίας» (p<0,001), περισσότερη «Κοινωνική δυσλειτουργία» (p<0,001) & περισσότερα «συμπτώματα κατάθλιψης» (p<0,001) βίωναν. Τα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας σύμφωνα με τις απαντήσεις των Ε.Υ., έδειξαν ότι η ηθική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας είναι ένα υπαρκτό και σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στους εργαζομένους σε δημόσια νοσοκομεία. Τρεις στους τέσσερις Ε.Υ. αναφέρουν ότι είχαν προσωπικές εμπειρίες από περιστατικά ηθικής παρενόχλησης στον εργασιακό τους χώρο. Ένας γιατρός ανέφερε ότι αναγκάστηκε να παραιτηθεί εξαιτίας της ηθικής παρενόχλησης που βίωνε από συναδέλφους, αλλά και από συνοδούς των ασθενών. Ένας άλλος έφτασε σε σημείο να ζητήσει αλλαγή τμήματος. Εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει στην εργασιακή αποδοτικότητα του ατόμου που την υφίσταται, τονίζεται ότι έχει αρνητικό αντίκτυπο σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Όλοι ανέφεραν ότι έχουν υπάρξει μάρτυρες ηθικής παρενόχλησης άλλου εργαζομένου και τέλος ο τρόπος αντιμετώπισης των περιστατικών ηθικής παρενόχλησης που είχαν υποπέσει στην αντίληψή τους διέφερε κατά πολύ μεταξύ των ατόμων. Συμπεράσματα: Τεκμηριώνεται τόσο βιβλιογραφικά όσο και ερευνητικά ότι η ηθική παρενόχληση τραυματίζει τις εργασιακές σχέσεις και πλήττει την αξιοπρέπεια του ατόμου μέσα στον εργασιακό του χώρο απειλώντας την ασφάλεια της επαγγελματικής του ζωής και μερικές φορές την ασφάλεια της ψυχικής και σωματικής του ακεραιότητας. Για να αποφευχθούν τέτοια περιστατικά στον χώρο υγείας, θα πρέπει οι Διοικήσεις των Νοσοκομείων, να έχουν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, να διατίθεται Συμβουλευτική Υπηρεσία εντός του νοσοκομειακού χώρου, αρμόδιας για περιπτώσεις εργασιακής παρενόχλησης και εργασιακών σχέσεων. Οι προϊστάμενοι των τμημάτων από την μεριά τους, είναι σημαντικό να εκπαιδεύονται και να ευαισθητοποιούνται έτσι, ώστε να γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίσουν τυχόν προβλήματα εργασιακής παρενόχλησης, καθώς επίσης και να διοργανώνουν σεμινάρια ευαισθητοποίησης και πληροφόρησης για τους εργαζόμενους και ομάδες αυτοβοήθειας, μέσα από ειδικά κατάλληλα προγράμματα υποστήριξης, αποκατάστασης και επανένταξης για άτομα που έχουν υποστεί ηθική παρενόχληση. Επίσης ευαισθητοποίηση μέσω ενημερωτικών εκδηλώσεων και έντυπου ή ηλεκτρονικού ενημερωτικού υλικού θα συνεισφέρει στην αποφυγή των συμπεριφορών ηθικής παρενόχλησης και στην ενίσχυση της ομαλής συνύπαρξης και συνεργασίας τους στο εργασιακό τους περιβάλλον. Τέλος, σε επίπεδο κρατικό και εθνικό θα πρέπει να ασκούνται πολιτικές αντιμετώπισης του φαινομένου, μέσω νομοθετικών παρεμβάσεων ακολουθώντας παραδείγματα χωρών όπως της Σουηδίας και της Νορβηγίας, οι οποίες έχουν συμπεριλάβει στο νομικό τους πλαίσιο ειδικά άρθρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου.