Η ηθική πλευρά της άμβλωσης

Abstract

Σ’ αυτήν την εργασία εξετάστηκαν διεξοδικά τα πιο σπουδαία η- θικά ερωτήματα που σχετίζονται με την άμβλωση. Παρακολουθήσαμε τις σκέψεις και το συλλογισμό των σημαντικότερων φιλοσόφων και μελετη- τών αναφορικά με την ηθική κατάσταση του εμβρύου, την πιθανότητα του εμβρύου να είναι πρόσωπο, τα δικαιώματα της γυναίκας σε σχέση με εκείνο, καθώς και τα δικαιώματα του πατέρα. Το ηθικό πρόβλημα της άμβλωσης είναι από τα πιο αμφιλεγόμενα του καιρού μας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι έχει διχάσει επιστήμονες και στοχαστές. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η προστασία της ανθρώπινης ζωής είναι μία έννοια αυτονόητη. Άλλωστε η απαγόρευση της αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής αποτελεί ηθικό κανόνα («ου φονεύσεις») και γενική ηθι- κή αρχή. Η παραβίαση αυτής της αρχής επισείει πολύ αυστηρή τιμωρία. Γίνεται δεκτό όμως ότι αυτή η αρχή μπορεί να έχει εξαιρέσεις και μόνο για πολύ ειδικές περιπτώσεις. Έτσι, η αφαίρεση ανθρώπινης ζωής δικαιολο- γείται μόνο στην περίπτωση της αυτοάμυνας και του πολέμου. Οπότε το συμπέρασμα φαντάζει εύλογο για τους υποστηρικτές της ζωής. Εφόσον το να σκοτώνεις είναι πάντα κάτι κακό και λάθος, άρα και η έκτρωση είναι μία κακή και λανθασμένη ενέργεια, αφού σκοτώνεται ένα αθώο πρόσωπο (έμβρυο). Εδώ λοιπόν εμφανίζεται το βασικό και κύ- ριο ερώτημα, εάν δηλαδή το έμβρυο είναι πράγματι αθώο ανθρώπινο ον. Το ό,τι είναι αθώο είναι σίγουρο, αλλά είναι ανθρώπινο ον; Αναμ- φισβήτητα είναι ανθρώπινο ον, αφού η σύλληψη έγινε από γονείς που εί- ναι άνθρωποι, οπότε τα χρωμοσώματα στα κύτταρα του οργανισμού του είναι αυτά ενός ανθρώπινου οργανισμού και άρα ανήκει στο είδος του Homo sapiens. Αλλά μπορεί να θεωρηθεί άνθρωπος ένα έμβρυο λίγων μόνο ημερών ή μηνών; Μπορεί να του αποδοθούν δικαιώματα που απο- δίδονται σ’ ένα παιδί πέντε χρόνων ή σ’ έναν ενήλικα τριάντα ετών; Συνεπώς, η σκέψη μας προχωράει στην περίφημη διάκριση ανάμε- σα στους όρους άνθρωπος και πρόσωπο. Με αυτήν τη διάκριση γίνεται προσπάθεια να διαχωριστεί η έννοια του ανθρώπου ως όντος που απλά α- νήκει βιολογικά στο είδος Homo sapiens από την έννοια του ανθρώπου ως όντος που σκέπτεται, έχει αυτογνωσία, αισθήσεις και άλλες παρόμοιες πνευματικές λειτουργίες, που του εξασφαλίζουν δικαιώματα, με κυριότερο αυτό της ζωής. Οπότε, για να μπορέσει να λυθεί το πρόβλημα της έκτρω- σης, χρειάζεται να διευκρινιστεί το πρόβλημα της ηθικής κατάστασης του εμβρύου. Εάν δηλαδή το έμβρυο είναι απλά ανθρώπινο ον ή ανθρώπινο πρόσωπο, με αναγνωρισμένα δικαιώματα, που προστατεύονται από την πολιτεία. Πρέπει βέβαια να αναφερθεί ότι βασιζόμενοι σ’ αυτόν το δια- χωρισμό, φτάνουμε σε συμπεράσματα που δικαιολογούν ηθικά την άμ- βλωση σε αρκετές περιπτώσεις. Εάν αυτός ο διαχωρισμός δε γίνεται δε- κτός και το έμβρυο θεωρείται ολοκληρωμένος άνθρωπος από τη σύλληψη, άποψη που προβάλλεται κυρίως από την Καθολική Εκκλησία και τους α- κραίους συντηρητικούς, τότε η άμβλωση είναι πάντα ανήθικη, κακή και λανθασμένη ενέργεια, αφού θεωρείται φόνος ενός αθώου ανθρώπου. Όμως, δεν είναι δυνατόν όταν ακούει κανείς τη λέξη «έμβρυο» να του έρχεται στο μυαλό η εικόνα ενός ενήλικου άνδρα ή μιας ενήλικης γυ- ναίκας. Περισσότερο συνδέουμε τη λέξη με αυτό που φανταζόμαστε ή ελ- πίζουμε ότι θα γίνει το έμβρυο όταν γεννηθεί και μεγαλώσει. Είναι δηλαδή σίγουρα άνθρωπος αλλά δεν είναι «πρόσωπο», όπως το ορίζουν οι υπο- ρικτές της άμβλωσης. Οι υποστηρικτές της έκτρωσης έχουν δώσει αρκετά χαρακτηριστικά του «προσώπου», για π.χ. τη λογική, τη συνείδηση, την αυτοσυνείδηση, την ανεξάρτητη δραστηριότητα, την ικανότητα επικοινω- νωνίας πάνω σε διάφορα θέματα, την αυτογνωσία, την αίσθηση του πόνου και γενικότερα την αισθητικότητα, τη λειτουργία του εγκεφάλου, τις προ- τιμήσεις, τα ενδιαφέροντα κ.α. Κάποια βέβαια κριτήρια μοιάζουν μάλλον υπερβολικά όπως η μνήμη, η ευθύνη, η περιέργεια, η χρήση μιας εξελιγμέ- νης γλώσσας. Γι’ αυτό είναι προτιμότερο να επικεντρωθούμε στα κύρια χαρακτηριστικά του «προσώπου», δηλαδή τη λογική, την αυτογνωσία και την αυτοσυνείδηση, καθώς από αυτά απορρέουν τα υπόλοιπα κριτήρια. Το επόμενο ερώτημα είναι εύλογο: πότε το έμβρυο εμφανίζει τα πα- ραπάνω χαρακτηριστικά; Η απάντηση είναι δύσκολο να δοθεί, αφού δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε κάτι τέτοιο με απόλυτη σιγουριά. Η ιατρική για π.χ. έχει δώσει αρκετά στοιχεία, όπως για το πότε ξεκινά να σχηματί- ζεται ο εγκέφαλος του εμβρύου και πότε εκείνο μπορεί να νιώσει τον πόνο. Η απόκτηση των προαναφερθέντων πνευματικών χαρακτηριστικών είναι μια διαδικασία που ξεκινά περίπου στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης και ολοκληρώνεται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Έτσι, ένα έμβρυο λίγων ημερών ή των πρώτων μηνών που είναι ακόμα ασχημάτιστο και τα όργανά του δεν έχουν ακόμα διαμορφωθεί, δεν μπορεί να θεωρηθεί άνθρωπος – πρόσωπο, με πλήρη αναγνωρισμένα και προστατευόμενα δι- καιώματα. Ενώ εμείς μπορούμε να εκτιμήσουμε τη ζωή του, σίγουρα εκεί- νο δε μπορεί να εκτιμήσει τη δική του ζωή. Γι’ αυτό είναι αμφίβολο το εάν το δικαίωμα για τη δική του ζωή μπορεί να συγκριθεί με το δικαίωμα για τη δική μας ζωή. Δεν είναι δυνατόν να φονεύεται κάποιος, ο οποίος δεν υπάρχει, με την έννοια ότι τα όργανά του δεν έχουν διαμορφωθεί, δε λει- τουργούν πλήρως, ο ίδιος δεν αντιλαμβάνεται ότι σκοτώνεται και δε νιώ- θει πόνο όταν τον σκοτώνουν. Σ’ αυτήν την περίπτωση η έκτρωση δεν μπορεί να θεωρείται ανήθικη. Εννοείται πως όσο η εγκυμοσύνη προχωρά, το έμβρυο αναπτύσσε- ται περισσότερο, τα όργανά του εξελίσσονται και μοιάζει πιο πολύ με άν- θρωπο απ’ ότι στις αρχές της εγκυμοσύνης. Σαφώς αποκτά πια δικαιώμα- τα που δεν τα είχε στη σύλληψη ή στους πρώτους μήνες της κύησης. Γι’ αυτό, η έκτρωση στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης θα πρέπει να μας προβληματίζει περισσότερο απ’ ότι στα πρώτα. Το ό,τι το έμβρυο διαθέτει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε πρόσωπο δεν αρκεί για να αναγνωριστεί ως πραγματικό πρόσωπο. Είναι ένα εν δυ- νάμει ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά όχι πραγματικό πρόσωπο. Εφόσον τα δικαιώματα και κυρίως το δικαίωμα στη ζωή αναγνωρίζονται στα πραγμα- τικά πρόσωπα, επειδή ακριβώς είναι πρόσωπα, δεν μπορούν να αναγνωρι- στούν σε πρόσωπα, που είναι ναι μεν πιθανά, αλλά όχι πραγματικά. Άρα, η δυνατότητα που έχει το έμβρυο να γίνει πρόσωπο είναι σημαντική αλλά δεν αρκεί για να καταστήσει το έμβρυο ως πραγματικό πρόσωπο. Ενώ λοιπόν το έμβρυο αρχικά δεν έχει δικαιώματα και αρχίζει να αποκτά κάποια σταδιακά, μένει να εξετάσουμε αν τα δικαιώματά του είναι ισχυρότερα από εκείνα της μητέρας. Στην περίπτωση της έκτρωσης οι αρ- χές της ελευθερίας και του φόνου συγκρούονται. Εάν κάποιος απαγορεύ- σει την έκτρωση, τότε παραβιάζει την ελευθερία της μητέρας · και αντί- στροφα αν κάποιος την επιτρέψει, φαίνεται να επιτρέπει το φόνο. Οπότε το ζήτημα της ελευθερίας της επιλογής είναι πολύ βασικό στην εξέταση του προβλήματος της άμβλωσης. Όσο η εγκυμοσύνη εξελίσσεται, το έμβρυο μεγαλώνει, αποκτά μορ- φή και ο σχηματισμός του κοντεύει να ολοκληρωθεί. Οπωσδήποτε του α- ναγνωρίζονται κάποια δικαιώματα που δεν τα είχε στην αρχή της εγκυμο- σύνης. Πάντως, τα δικαιώματα της γυναίκας είναι ισχυρότερα και ξεπερ- νούν τα δικαιώματα που σταδιακά αποκτά το έμβρυο, όταν αρχίζει να α- ναπτύσσει τις διάφορες ικανότητές του. Για το λόγο αυτό είναι δύσκολο να κατηγορηθεί μια γυναίκα ακόμα και όταν προχωρά σε έκτρωση στους τε- λευταίους μήνες της εγκυμοσύνης της. Τα ισχυρότερα δικαιώματα της γυ- ναίκας σε συνδυασμό με το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματος κα- θιστούν την έκτρωση επιτρεπτή, ακόμα και σε προχωρημένα στάδια. Βέ- βαια, αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη λογικών και σοβαρών λόγων από την πλευρά της γυναίκας. Διότι η έκτρωση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τελευταία αλλά αναγκαία λύση (όταν όλα δείχνουν ότι η ανεπιθύμητη ε- γκυμοσύνη θα έχει αρνητικές συνέπειες για όλους, άρα η άμβλωση γίνεται για το καλύτερο) και όχι ως συνήθης τρόπος αντισύλληψης. Είναι γεγονός πως οι γυναίκες συνάπτουν σχέσεις με τους άνδρες και άλλοτε οδηγούνται σε γάμο ενώ άλλοτε όχι. Οι σχέσεις αυτές θεωρού- νται φυσιολογικό κομμάτι της ζωής και των δύο πλευρών. Όμως ακόμα και η πιο προσεκτική και σταθερή χρήση μέτρων αντισύλληψης μπορεί δυστυ- χώς να οδηγήσει σε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, καθώς κανένα από αυτά τα μέσα δεν εγγυάται εκατό τοις εκατό ασφαλή προφύλαξη από τυχόν συλ- λήψεις. Επίσης, είναι πολλές οι γυναίκες ανά τον κόσμο που δεν έχουν πρόσβαση σε αντισυλληπτικά μέσα. Κυρίως σε απομακρυσμένες περιοχές η απόκτηση τέτοιων προϊόντων είναι πιο δύσκολη. Πρέπει ακόμα να λη- φθεί υπόψη ότι αρκετοί σύζυγοι ή σύντροφοι δεν επιθυμούν τη χρήση αντισυλληπτικών μέτρων και την απαγορεύουν, ενώ κάποιες θρησκείες όπως ο Καθολικισμός διδάσκει ότι αυτά τα μέσα είναι αμαρτωλά. Τέλος, κάποιες εγκυμοσύνες προέρχονται από αιμομιξία ή βιασμό. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι γυναίκες που δεν έχουν τη δυνα- τότητα να υποβληθούν σε ασφαλείς εκτρώσεις, δεν μπορούν να αποφασί- σουν λογικά και σωστά για το εάν και πότε θα κάνουν παιδιά ή πόσα θα αποκτήσουν. Χωρίς αυτήν την ελευθερία, δεν έχουν συχνά τη δυνατότητα να προστατέψουν τη δική τους ζωή και τη δική τους υγεία, καθώς και τη ζωή και την υγεία των παιδιών που ήδη έχουν. Πολλές οικογένειες συχνά δε μπορούν να αναθρέψουν σωστά όλα τα παιδιά που αποκτούν. Γυναίκες που γεννούν συχνά και που δεν έχουν σωστή διατροφή και καλή ιατρική περίθαλψη έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν στη γέννα · και τα παιδιά τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν στη γέννα. Σε αρκετές κοινωνίες, γυναίκες που είναι έγκυες, χωρίς να είναι παντρε- μένες, τιμωρούνται αυστηρά, ακόμα και με θανατική ποινή. Αλλά και σε κοινωνίες που είναι ανοικτές προς τις ανύπανδρες γυναίκες, εάν εκείνες δε μπορούν να στηρίξουν το παιδί τους, το πιθανότερο είναι ότι καταδικά- ζονται και οι δύο σε φρικτό θάνατο. Για τους παραπάνω λόγους, η απόφαση μιας γυναίκας να προχωρή- σει σε έκτρωση είναι εύλογη και δικαιολογημένη. Η ανάγκη των γυναικών να κάνουν έκτρωση είναι τόσο μεγάλη, που όπου η άμβλωση απαγορεύε- ται, εκείνες δε διστάζουν να το διακινδυνεύσουν, παρόλο που γνωρίζουν ότι μπορεί να τιμωρηθούν για ποινικό αδίκημα ενώ ξέρουν ότι κινδυνεύει και η ζωή τους από τις παράνομες εκτρώσεις σε παράνομα ιατρεία. Επιπρόσθετα, οι επιπτώσεις από έναν πλανήτη με υπερπληθυσμό είναι τεράστιες. Η κλιματική αστάθεια λόγω υπερθέρμανσης του πλανήτη, η απώλεια αγροτικής γης λόγω ξηρασίας και η διάβρωση του εδάφους εί- ναι κάποιες από αυτές. Πολλά από τα φτωχότερα κράτη του κόσμου υφί- στανται ραγδαία αύξηση πληθυσμού, επειδή ακριβώς δεν υπάρχει πρόσ- βαση σε αντισυλληπτικά μέτρα και στην άμβλωση, οπότε οι γυναίκες ανα- γκάζονται να γεννούν περισσότερα παιδιά, απ’ όσα θα ήθελαν να έχουν. Αυτό συμβαίνει όταν απουσιάζει από το ζήτημα για την έκτρωση η ελευθερία της επιλογής. Επίσης, το δικαίωμα να ελέγχει μία γυναίκα τι γίνεται στο σώμα της είναι βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ελευθερίας. Είναι λοιπόν άδικο η γυναίκα να αντιμετωπίζεται απλά σαν φορέας του εμβρύου. Έχει δικαιώματα και μάλλον τα περισσότερα όσον αφορά στην κυοφορία αλλά και στη μετέπειτα ανατροφή του παιδιού. Όταν της στε- ρούν το δικαίωμα της επιλογής, τότε της καταπατούν πολλά άλλα ηθικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα της ζωής, της υγείας και της αναζήτησης και της επίτευξης μιας ικανοποιητικής ζωής για την ίδια και για εκείνους για τους οποίους είναι υπεύθυνη. Το να επιβάλλονται τέτοιοι περιορισμοί στη γυναίκα, που είναι ένα ανθρώπινο ον, με πλήρη ηθικά δικαιώματα, μοιάζει παράλογο και ασυμβίβαστο. Η γυναίκα έχει το δικαίωμα να δημιουργήσει την οικογένειά της ό- πως εκείνη τη φαντάζεται. Όταν λοιπόν οι συνθήκες δεν είναι κατάλληλες και όταν αντιλαμβάνεται ότι δε θα μπορέσει να μεγαλώσει σωστά το παιδί που θα φέρει στον κόσμο, τότε είναι δικαιολογημένη η έκτρωση. Σ’ αυτήν την περίπτωση η έκτρωση είναι περισσότερο άρνηση για δημιουργία παρά επιθυμία να καταστρέψει το έμβρυο. Αν εκείνη δε νιώθει καλά με τη νέα ζωή που θα φέρει στον κόσμο, τότε έχει το δικαίωμα να την τερματίσει, ακόμα και σε προχωρημένο στάδιο. Όσο προχωρημένη και αν είναι η ε- γκυμοσύνη, όσα δικαιώματα και αν έχει αρχίσει να αποκτά το έμβρυο, δεν παύουν να ξεπερνούν τα δικαιώματα της γυναίκας. Γιατί, η γυναίκα έχει το δικαίωμα να αποφασίζει τι θα συμβεί στο σώμα της και να μη δέχεται παθητικά κάθε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, που θα έχει αρνητικές συνέπει- ες τόσο για την ίδια όσο και για το μελλοντικό παιδί της. Η προτεραιότητα που δίνεται στη γυναίκα δικαιολογείται και από το ότι η απόφαση για κυο- φορία επιβαρύνει κυρίως την ίδια, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Είναι μία απόφαση που αλλάζει τελείως τον κόσμο της γυναίκας. Μπορεί η εγκυμοσύνη να διαρκεί μόνο εννέα μήνες, αλλά θα αγαπάει, θα φροντίζει και θα νοιάζεται για το παιδί που έφερε στον κόσμο για την υπόλοιπη ζωή της. Έχει μεγάλη ευθύνη για το ον που θα γεννήσει και αν εκείνη δεν αι- σθάνεται καλά με αυτό ή αν νιώθει ότι δε θα μπορέσει να ανταπεξέλθει στα μητρικά της καθήκοντα, τότε η άμβλωση είναι η προτιμότερη λύση. Όπως είδαμε και ο πατέρας σαφώς έχει ευθύνες απέναντι στο έμβρυο και μάλιστα καθορισμένες από τα δικαστήρια. Δεν παύει όμως η μητέρα να επιβαρύνεται περισσότερο από τις συνέπειες μιας εγκυμοσύνης. Διότι, ε- κείνη είναι που γεννάει και η κοινωνία αναγνωρίζει εκείνη ως κυρίως υ- πεύθυνη για την ανατροφή και συντήρηση του παιδιού που έρχεται στη ζωή. Επιπλέον, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου ο άνδρας δε γνωρίζει ότι θα γίνει πατέρας και δε το μαθαίνει ποτέ ενώ η γυναίκα πάντα το γνω- ρίζει. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως και ο πατέρας χρειάζεται να έχει ηθικά δικαιώματα ως προς την άμβλωση. Διότι δεν είναι σωστό οι γυναίκες να αποφασίζουν μόνες τους για την τύχη του παιδιού, χωρίς να συμβουλεύονται ή έστω να ενημερώνουν τον πατέρα, από τη στιγμή που η σύλληψη έγινε με τρόπο αμοιβαία συναινετικό. Σαφώς η γυναίκα θα υπο- στεί σε μεγαλύτερο βαθμό όσα έπονται μιας εγκυμοσύνης. Αλλά και ο άν- δρας με τον οποίο έκανε μαζί το παιδί έχει ορισμένα δικαιώματα · κυρίως όταν η γυναίκα κάνει άμβλωση ενώ ο άνδρας θέλει να γίνει πατέρας, όταν τον εξαπατά και κάνει άμβλωση, ενώ ισχυριζόταν ότι ήθελε να κάνει οι- κογένεια και όταν τον αναγκάζει να γίνει πατέρας, ενώ εκείνος δε θέλει. Αυτές είναι οι περιπτώσεις όπου οι δύο πλευρές συγκρούονται. Είδαμε ότι νομικά υπερισχύει η γυναίκα. Παρόλα αυτά, είναι ανάγκη να υπάρχουν ίσες ευκαιρίες στην άσκηση των δικαιωμάτων και των δύο. Ο άνδρας θα πρέπει να δηλώνει εξαρχής τις προθέσεις του, εάν δηλαδή θέλει να γίνει πατέρας ή όχι. Στη συνέχεια η γυναίκα λαμβάνοντάς τις υπόψη θα μπορεί να αποφασίσει εάν θα γίνει μητέρα ή όχι. Γιατί, το να γίνει κανείς γονιός είναι ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτητικό, καθώς σημαίνει ότι αναλαμβάνει την προστασία και τη φροντίδα ενός παιδιού για το υπόλοιπο της ζωής του. Δεν είναι σωστό να εξαναγκάζεται κανένας να γίνει γονιός. Η γυναίκα έχει το δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει με το σώμα της και να προχωρήσει σε άμβλωση αν κρίνει ότι αυτό είναι το καλύτερο δεδομένων των συνθηκών. Ωστόσο, δε θα πρέπει να αγνοεί τη θέση του άνδρα και το ηθικό του δικαι- ώματα, να γίνει δηλαδή πατέρας ή όχι. Η καλύτερη λύση είναι η μια πλευ- ρά να σεβαστεί τα δικαιώματα της άλλης, ώστε να αποφασίσουν από κοι- νού και η απόφαση αυτή να είναι προς όφελος και των δύο, όσο το δυνα- τον περισσότερο. Όπως ειπώθηκε πιο πάνω, κανένας δε μπορεί να κατηγορήσει μια γυναίκα ως ανήθικη επειδή προχωρά σε έκτρωση, ούτε να χαρακτηρίσει ανήθικη την άμβλωση, ακόμα και στα τελευταία στάδια, αρκεί βέβαια να υπάρχουν σοβαροί και λογικοί λόγοι. Εννοείται πως η έκτρωση δεν είναι ανήθικη πράξη στην περίπτωση που ο άνδρας και η γυναίκα είχαν λάβει όλα τα απαραίτητα μέσα αντισύλληψης, αλλά παρόλα αυτά προέκυψε ε- γκυμοσύνη. Το ανήθικο είναι να ενεργούν και οι δύο με αμέλεια και απρο- σεξία, να μην ενδιαφέρονται για τις συνέπειες των πράξεών τους, να αν- τιμετωπίζουν την άμβλωση όχι ως ύστατη λύση (αφού δηλαδή είχαν λάβει όλες τις δυνατές προφυλάξεις, όμως δυστυχώς απέτυχαν) αλλά ως κοινό μέσο αντισύλληψης και να προχωρούν χωρίς ενδοιασμούς στην καταστρο- φή εν δυνάμει ανθρώπων. Γενικότερα, η άμβλωση είναι μια επώδυνη διαδικασία και καμια γυ- ναίκα δεν επιθυμεί να τη βιώσει. Είναι αναγκαία πάντως όταν εντοπίζο- νται σοβαρές γενετικές ανωμαλίες στο έμβρυο, που θα κάνουν τη ζωή α- βάστακτη και για το ίδιο και για τους γονείς του. Αλλά και στην περίπτωση που οι γονείς - και κυρίως η γυναίκα- δεν επιθυμούν την έκτρωση και γνω- ρίζουν ότι θα επηρεάσει αρνητικά τη ζωή της (και του μελλοντικού παι- διού) η άμβλωση είναι δικαιολογημένη. Χρειάζεται όμως να επαναληφθεί ότι πρέπει να υπάρχουν σοβαροί λόγοι. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπο- ρεί να κάνει έκτρωση στους τελευταίους μήνες, εάν έχει χάσει τη δουλειά της, βλέπει ότι η οικονομική της κατάσταση είναι τραγική ενώ και οι δικοί της δεν μπορούν να τη στηρίξουν. Δεν είναι ανήθικο να αρνηθεί να γεννή- σει ένα παιδί που δε θα μπορεί να το συντηρήσει, θα είναι δυστυχισμένο και θα περάσει πολύ δύσκολα στη ζωή του, οπωσδήποτε στα πρώτα του χρόνια. Βέβαια, όσο νωρίτερα λαμβάνεται η απόφαση για την έκτρωση τό- σο το καλύτερο. Διότι στους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης δεν υπάρχει ον που να καταστρέφεται. Στα τελευταία στάδια, υπάρχει ανθρώπινο ον και εν δυνάμει πρόσωπο, που όμως τα δικαιώματά του δεν υπερισχύουν εκείνα της μητέρας. Είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι αυτή η θέση οδηγεί και στην υ- περάσπιση της βρεφοκτονίας. Ίσως πρέπει να δεχτούμε τη βρεφοκτονία ως αποδεκτή λύση, αλλά σε πραγματικά ακραίες περιπτώσεις. Για π.χ. στην περίπτωση που το παιδί που γεννιέται είναι ανεγκέφαλο. Από τη μελέτη των προηγούμενων κεφαλαίων διαπιστώνουμε ότι τα επιχειρή- ματα που χρησιμοποιούν οι υπέρμαχοι της άμβλωσης για να δείξουν ότι το έμβρυο δεν είναι πρόσωπο ισχύουν κάλλιστα και στην περίπτωση των νεογέννητων. Γιατί και τα νεογέννητα στερούνται λογικής, αυτοσυνείδη- σης, αυτογνωσίας, δε μπορούν να αντιληφθούν τα συμφέροντά τους και τις επιθυμίες τους για το μέλλον κ.τ.λ. Όμως η βρεφοκτονία απορρίπτεται γενικότερα σαν μέθοδος όχι με λογικά επιχειρήματα αλλά για συναισθη- ματικούς λόγους. Είναι γεγονός ότι το θέαμα ενός μωρού προκαλεί στους ανθρώπους τρυφερά συναισθήματα και τους κάνει να το αγαπούν, να θέ- λουν να το φροντίζουν και να το προστατεύουν. Είναι πιο εύκολο να κατά- στρέφεις κάτι που δεν το βλέπεις (όπως συμβαίνει με την έκτρωση) παρά κάτι που το έχεις ακριβώς μπροστά σου. Για το λόγο αυτό, οι άνθρωποι ενστικτωδώς κάνουν ό,τι μπορούν για να προστατεύσουν τα νεογέννητα παιδιά. Τέλος, οι νόμοι που απαγορεύουν την έκτρωση, δημιουργούν συχνά περισσότερα προβλήματα και κάνουν μια δύσκολη κατάσταση ακόμα δυ- σκολότερη. Οι νόμοι αυτοί προκαλούν περισσότερη ταλαιπωρία στις νέες, άπορες και ευάλωτες γυναίκες. Εάν ο στόχος είναι να εκφραστεί ο σεβα- σμός προς την ανθρώπινη ζωή, θα ήταν πιο ωφέλιμο να υποστηριχθεί πε- ρισσότερο το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία, να υπάρχει μεγαλύτερη προώθηση των μέσων αντισύλληψης και η επιστήμη να επικεντρωθεί στη δημιουργία ασφαλέστερων τρόπων αντισύλληψης. Σίγουρα, η άμβλωση δεν είναι καθόλου ευχάριστη εμπειρία · αντί- θετα, είναι ανεπιθύμητη. Η μείωση του συνολικού αριθμού των εκτρώσε- ων που λαμβάνουν χώρα είναι ένας δικαιολογημένος κοινωνικός στόχος. Ωστόσο, ο σεβασμός προς την αυτονομία και την ευεξία της γυναίκας θα πρέπει να είναι αυτονόητος. Οπότε, η κοινωνία είναι προτιμότερο να στο- χεύει σε μέσα που εγγυώνται καλύτερη αντισύλληψη και ασφαλέστερες μεθόδους άμβλωσης και όχι σε αυστηρές νομοθεσίες που καθιστούν την πρόσβαση στην έκτρωση απαγορευτική.