Η κοινωνική συμμετοχή των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες στη γενική εκπαίδευση

Abstract

According to recent sociometric studies, integrated pupils with Special Educational Needs (SEN) are less accepted and more rejected by their mainstream classmates, they tend to occupy a less favourable social position, they have fewer friendships and generally experience more social difficulties than their average-to-high-achieving peers. However, most research on the social relations of pupils with SEN has described static situations and only a few studies performed measurements at two different points in the same school year or annually at the same time of the year. The present study differs from its predecessors since it examined differences in the sociometric status of children with Learning Difficulties (LD) over a period of three academic years and, moreover, combines sociometric and psychometric measurements with qualitative data. The first assessment was conducted in the academic year 2013-2014 and involved applying a sociometric technique to a sample of 327 pupils (34 with LD and their 293 typically achieving peers) aged between 10 and 12 years, drawn from the 4th, 5th and 6th grades of seven regular primary schools. Additionally, the pupils’ social self-concept and the quality of their best friendship were determined through the administration of two relevant psychometric instruments. The second assessment was conducted in the academic year 2016-2017 and involved locating most of the same students with LD in secondary settings and implementing the same research design coupled with an additional measurement of the students perceptions’ of their socio-emotional skills. The social status of students with LD remained stable over the period of three years, while their perceived quality of best friendship was found to be highly correlated with the socio-emotional skills they possessed. The qualitative phase of this study consisted of semi-structured interviews with 20 students with LD and 20 typical developing peers. This qualitative fieldwork was adopted in order to clarify students’ perceptions regarding the quality of their best friendship and their sense of belonging to school. In line with previous research efforts, students with LD were found to be more isolated and less accepted in the social network of their class. However, pupils with LD did not differ from their classmates in terms of social self-concept and the quality of their best friendship. Despite some differences between pupils with and without LD in the ways they perceived the quality of their best friendship, all participants felt members of their school community. Friendship quality emerged as a key factor affecting the pupils’ psycho-social development thus highlighting the need for implementing social enhancement interventions in school contexts to promote friendships and ultimately the students’ sense of belonging.

Σύμφωνα με πρόσφατες κοινωνιομετρικές έρευνες, οι μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ) που φοιτούν σε γενικά σχολεία είναι λιγότερο αποδεκτοί και απορρίπτονται συχνότερα από τους συμμαθητές τους, έχουν χαμηλότερη δημοτικότητα και λιγότερες φιλίες, και γενικά βιώνουν περισσότερες κοινωνικές δυσκολίες συγκρινόμενοι με τους συμμαθητές τυπικής ανάπτυξης. Σε αντίθεση με τις περισσότερες έρευνες, οι οποίες περιλαμβάνουν ποσοτικές μετρήσεις σε ένα χρονικό σημείο, η παρούσα έρευνα εξετάζει μια σειρά από κοινωνικούς δείκτες κατά τη διάρκεια μίας περιόδου 3 ετών και συνδυάζει τα ποσοτικά αυτά δεδομένα με ποιοτικά. Η αρχική συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2013-2014 και περιλάμβανε την εφαρμογή μίας κοινωνιομετρικής τεχνικής σε δείγμα 34 μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες (ΜΔ) και στους 293 τυπικής ανάπτυξης συμμαθητές τους, οι οποίοι φοιτούσαν στην Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη επτά γενικών δημοτικών σχολείων. Επιπρόσθετα, μετρήθηκαν η κοινωνική αυτο-αντίληψη και η ποιότητα των καλύτερων φιλικών σχέσεων όλων των συμμετεχόντων μαθητών. Η δεύτερη αξιολόγηση διενεργήθηκε κατά το ακαδημαϊκό έτος 2016-2017 και περιλάμβανε τον εντοπισμό του μεγαλύτερου μέρους των ίδιων μαθητών με ΜΔ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και την εφαρμογή του ίδιου ερευνητικού σχεδιασμού με την προσθήκη της διερεύνησης των αντιλήψεων των μαθητών για τις κοινωνικο-συναισθηματικές τους δεξιότητες. Η ποιοτική φάση της έρευνας περιλάμβανε τη διενέργεια συνεντεύξεων σε 20 μαθητές με ΜΔ και 20 τυπικά αναπτυσσόμενους συνομηλίκους τους προκειμένου να αποσαφηνιστούν οι αντιλήψεις τους αναφορικά με την ποιότητα της καλύτερης φιλίας τους και το αίσθημα του ανήκειν στο σχολείο. Σε συμφωνία με προηγούμενες μελέτες, οι μαθητές με ΜΔ βρέθηκαν και στις δύο ποσοτικές αξιολογήσεις να είναι περισσότερο απομονωμένοι και λιγότερο αποδεκτοί στο κοινωνικό δίκτυο της τάξης τους. Ωστόσο, οι μαθητές με ΜΔ δε διέφεραν από τους συμμαθητές τους όσον αφορά στην κοινωνική αυτο-αντίληψη και την ποιότητα της καλύτερης φιλίας τους. Όλοι οι παραπάνω δείκτες παρέμειναν σταθεροί στο χρόνο όπως φάνηκε από τη δεύτερη αξιολόγηση τρία σχολικά έτη αργότερα. Στην δεύτερη αυτή μέτρηση, βρέθηκε ότι η αντιλαμβανόμενη ποιότητα της καλύτερης φιλίας σχετίζεται με τις κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες των συμμετεχόντων μαθητών με ΜΔ. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων ανέδειξε κάποιες διαφορές ανάμεσα στους μαθητές με και χωρίς ΜΔ αναφορικά με τις αντιλήψεις τους για την ποιότητα της καλύτερης φιλίας τους, ενώ βρέθηκε ότι όλοι οι συμμετέχοντες αισθάνονται μέλη της σχολικής τους κοινότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν τη σημασία της ποιότητας φιλίας για την ψυχο-κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών και υπογραμμίζουν την ανάγκη εφαρμογής παρεμβάσεων κοινωνικής ενδυνάμωσης στο σχολικό πλαίσιο.