Η σχέση ευρωπαϊκού και εθνικού ιδιωτικού διεθνούς δικαίου υπό το πρίσμα του Κανονισμού "Κληρονομικές σχέσεις" 650/2012

Abstract

The continuing (but partial) Europeanisation of the private international law of the member states has created a complicated normative reality in their legal orders, whose main feature is the dualism of the applicable rules and the plurality of the sources of these rules; such plurality and complexity is intensified by the continuing application of international conventions. In this context the purpose of the present study is to explore in detail the relation between the European Union and the national private international law (in lato sensu) of the member states and the impact (de lege lata and de lege ferenda) of the European rules (which are exclusively applied to the issues falling in their scope of application due to their priority and direct applicability in the national legal orders) on the national law. The European Succession Regulation EU 650/2012 provides the better example to conduct such research, given that this is the first “all inclusive” European Regulation, which governs by its own unified rules all issues of private international law (international jurisdiction, applicable law, recognition and enforcement of judgments and public documents etc. and European certificate of succession). Accordingly the study begins by setting the Succession Regulation in the context of the Europeanized private international law of the member states, next all the dimensions of its scope of application are analyzed in detail as well as all its particular rules on all the issues it governs. In this way the dramatic reduction of the scope of application of the relevant national rules is made clear and the impact de lege lata of the Regulation on the national legal orders of the member states is revealed as well as the problems of the Regulation, which might hinder the achievement of its unifying purposes. Based on the conclusions of such de lege lata analysis of the Regulation further conclusions are drawn in relation to the alteration of the fundamental principles of national private international law of succession of the member states that the Regulation produces and the final conclusion is adduced on whether the Greek legislator should intervene and substitute, in relation to matters not falling in the Regulation’s objective scope of application, the Greek rules of private international law of succession by the rules of the Regulation on the applicable law in particular (even if that means that the principle of nationality is abandoned and the professio juris of the deceased is generally recognized), so that this kind of dualism ceases to exist and the normative reality is simplified.

Στο πλαίσιο του διαρκούς και εξελισσόμενου, αποσπασματικά, εξευρωπαϊσμού του ιδ.δ.δ. σε ευρεία έννοια των κρατών μελών, που δημιουργεί μία σύνθετη και πολύπλοκη κανονιστική πραγματικότητα, η οποία διακρίνεται από τον δυϊσμό των εφαρμοστέων κανόνων στα σχετικά ζητήματα και από κανονιστική πολυταξία (η οποία επιτείνεται και από την εξακολουθούσα ισχύ διεθνών συνθήκων των κρατών μελών), σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθεί ειδικότερα η σχέση ενωσιακού και εθνικού ιδ.δ.δ. σε ευρεία έννοια και η de lege lata και de lege ferenda επίδραση του υπερέχοντος και αμέσως ισχύοντος ενωσιακού ιδ.δ.δ. στο εθνικό. Καλύτερο δε παράδειγμα για να ενεργηθεί αυτή η έρευνα δεν μπορούσε να αποτελέσει άλλο νομοθέτημα από τον κληρονομικό κανονισμό 650/2012, ο οποίος είναι στην ουσία ο πρώτος «all inclusive» ενωσιακός κανονισμός, αφού ρυθμίζει ο ίδιος ταυτόχρονα και θεσπίζει ενιαίους κανόνες για τις (διεθνείς) κληρονομικές σχέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση διεθνούς δικαιοδοσίας, εφαρμοστέου δικαίου, αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων και δημοσίων εγγράφων κ.λπ. όπως και τον νέο ενιαίο θεσμό του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου. Ενόψει αυτών στην πορεία της μελέτης αρχικά εντάσσεται ο κληρονομικός κανονισμός στο εξευρωπαϊσμένο ιδ.δ.δ. των κρατών μελών, στη συνέχεια (στο πρώτο μέρος) αναλύεται το πεδίο εφαρμογής του ως προς όλες τις διαστάσεις του (υποκειμενικό, αντικειμενικό, διεθνές, τοπικό, χρονικό), κατόπιν (στο δεύτερο μέρος) ερευνώνται οι επιμέρους ρυθμίσεις του για τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση και το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο και εντοπίζονται οι περιπτώσεις και τα ζητήματα που απομένουν στα εθνικά δίκαια. Διαπιστώνονται έτσι και τα προβλήματα του κληρονομικού κανονισμού ως ισχύοντος δικαίου και η de lege lata επίδρασή του στην εθνική έννομη τάξη σύμφωνα με την αρχή της αποκλειστικής εφαρμογής του σε όσα ρυθμίζει. Βάσει δε των διαπιστώσεων αυτών εντοπίζεται η αλλοίωση των θεμελιωδών αρχών του εθνικού ιδ.δ.δ. που επιφέρει ο κληρονομικός κανονισμός ως ισχύον δίκαιο και συνάγεται το τελικό πόρισμα για τη δικαιοπολιτική ανάγκη ή σκοπιμότητα ή μη μεταβολών του ελληνικού εθνικού κληρονομικού διεθνούς δικαίου σε στενή ιδίως έννοια στην κατεύθυνση της ολικής ή μερικής αντικατάστασής του από τις ρυθμίσεις του κληρονομικού κανονισμού για το εφαρμοστέο δίκαιο (έστω και αν αυτό σημαίνει εγκατάλειψη της αρχής της ιθαγένειας, με πλήρη υιοθέτηση του συνδέσμου της συνήθους διαμονής, και αναγνώριση – περιορισμένα – της professio juris) και στα ζητήματα που δεν εμπίπτουν στο καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής του κανονισμού, ώστε να παύσει στην ελληνική έννομη τάξη αυτός ο δυϊσμός των εφαρμοστέων κανόνων, το ισχύον σύστημα να καταστεί κατά το δυνατόν μονιστικό και η ρυθμιστική πραγματικότητα να απλοποιηθεί.