Ο αντίκτυπος της οργάνωσης ενός νοσοκομείου στην επαγγελματική ικανοποίηση των νοσηλευτών και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών

Abstract

The study of favourability in the hospital work environment is of high research value for gauging employee satisfaction. The feeling of job satisfaction would not be so important to researchers and public health professionals if it were not the reason for various significant impacts. These impacts directly affect safety and quality in patient care, as well as the health and performance of the professionals providing it. Work environment favourability is directly correlated to the satisfaction it offers and, correspondingly, with the level of patient care quality and safety. The Practice Environment Scale (PES) has been identified by the most reputable organizations for the promotion of quality in health care as the most appropriate research tool in evaluating the Work Environment globally. This research field has attracted the attention of researchers from many countries, as a multitude of studies prove the impact of the organizational characteristics of the Nursing Practice Environment (NPE) on work outcomes for both patients and nursing staff. In Greece this field is still in its infancy, with only two reference studies. These studies used the PES-NWI tool to study hospitals in north and central Greece, while the present study covers the south of the country. The study had two main aims. The first is to evaluate the magnetism of the Nursing Practice Environment in five public hospitals in Greece, classifying them as favourable, mixed or unfavourable and comparing them to Magnet or non-Magnet hospitals in the US. The second aim is to investigate the factors affecting nurses’ perceptions of their work environments in public hospitals in Crete, and specifically the influence of the work department (surgical or medical) and the effect of nurses’ educational level and professional experience, and to examine models for the evaluation of the nursing environment as the result of a series of factors. The present study is a Cross Sectional Study designed as an exploratory analysis, conducted in five public hospitals in Crete, Greece. The hospitals under study are four general hospitals and one university hospital offering tertiary care. All include surgical, medical, psychiatric and intensive care units. The target population of the study was nurses and nursing assistants (1,607 in total) permanently employed in all units of the five hospitals. Only permanent-contract clinical nursing staff were covered, while nurses in administration, on leave and head nurses were excluded. The survey was conducted in 2011–2012 and had a response rate of 33.1% (a convenience sample of 532 staff members). The staff in all hospitals were approached at least four different times. All participants completed the self-administered questionnaire on site, anonymously and confidentially, after being informed about the aim of the research and giving their oral consent. The questionnaires were distributed and collected by the chief nurse of each unit. The study used the four-point Likert-type 32-item PES-NWI, modified by adding one additional item from the 31-item PES-NWI (Lake, 2002). A set of demographic and employment-related questions were also included to assess nurses’ characteristics (age, gender, family status, educational level, specialization in nursing, years of nursing experience and current nursing domain).The PES-NWI research tool consists of five subscales, each representing an organizational sector of the hospital under study and consisting of 32 questions. The subscales are: Nurse Participation in Hospital Affairs; Nursing Foundations for Quality of Care); Nurse Manager Ability, Leadership and Support of Nurses; Staffing and Resource Adequacy; and Collegial Nurse-Physician Relations. Overall Cronbach’s a was .90, ranging from .60 to .88 for the five subscales. Data were analyzed using the SPSS 19 statistical software package (IBM Corporation), applying descriptive statistics, non-parametric Chi-square test, two-way t-test, Spearman’s correlations and linear regression coefficients. The study results showed that nurses in all the hospitals under study perceive their work environments as unfavourable, the only positive organizational factor being Collegial Nurse-Physician Relations. The least favourable organizational trait was Staffing and Resource Adequacy. The magnetism level of Greek hospital was evaluated as lower than that of US non-Magnet hospitals and even lower than US Magnet hospitals. Surgical departments appeared to be slightly more positive work environments than medical departments. Nurses’ perceptions of management, poor care quality, limited nurse involvement in hospital affairs and nursing shortage were affected in some cases by their education and experience levels, independent of work department. Linear regression analysis showed that the total PES-NWI scale is affected by gender, educational level, years of experience in the current department, specialization of certified nurses, and the hospital in which the nurses work. These findings show a low level of favourability in the work environments under study and are in accordance with those of the previous two studies in Greek hospitals concerning the perceived favourability of the Nursing Practice Environment.The five public hospitals evaluated are under unified healthcare administration (7th Health Region of Crete) and face low nurse staffing levels, confirming Greece’s high ranking in nursing shortages. This negative organizational characteristic leads to many problems in patient safety management and the provision of quality health care. Lack of funding combined with stationary levels of nurse education and unclear delimitation of their professional duties have a negative impact on nurses’ day-to-day work. Lack of management support, limited nurse involvement in hospital strategy policies and limited involvement in formulating quality plans make up the picture of nurses’ current position in Greek hospitals, as basic health care providers. The positive impact of collegial nurse-physician relations counterbalances nurses’ dissatisfaction, while the favorability of the surgical department compared the medical department requires further study. The critical points of the evaluation research field should also be investigated in order to create correction and improvement policies. Nursing resources play a catalytic role in this direction, with the provision of continuing education and nurses’ participation in strategies to formulate quality plans and policy decisions concerning them, and with the assistance of hospital management.

Η μελέτη της ελκυστικότητας στο χώρο εργασίας των νοσοκομείων έχει μεγάλη ερευνητική αξία για την ικανοποίηση των εργαζομένων. Το αίσθημα της εργασιακής ικανοποίησης έχει βαρύνουσα σημασία για τους ερευνητές και τους λειτουργούς της δημόσιας υγείας, καθώς αποτελεί την αιτία διαφόρων σοβαρών επιπτώσεων. Οι επιπτώσεις αυτές αφορούν άμεσα την ασφάλεια και τη ποιότητα στη φροντίδα των ασθενών, αλλά και την υγεία και απόδοση των εργαζομένων που τη παρέχουν. Η ελκυστικότητα του εργασιακού περιβάλλοντος σχετίζεται άμεσα με την ικανοποίηση που προσφέρει και αντίστοιχα με το βαθμό της ποιότητας και της ασφάλειας στη φροντίδα των ασθενών. Το Practice Environment Scale έχει χαρακτηριστεί από τους πιο γνωστούς οργανισμούς προαγωγής της ποιότητας στην υγεία, ως το καταλληλότερο εργαλείο έρευνας στο τομέα αξιολόγησης Εργασιακού Περιβάλλοντος. Ο συγκεκριμένος τομέας έρευνας έχει γνωρίσει το ενδιαφέρον από πολλά κράτη, καθώς πληθώρα ερευνών αποδεικνύουν τον αντίκτυπο των οργανωσιακών χαρακτηριστικών του Νοσηλευτικού Περιβάλλοντος Εργασίας στην έκβαση του χειρισμού προς τους ασθενείς και προς το νοσηλευτικό προσωπικό. Στην Ελλάδα ο συγκεκριμένος τομέας βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο με δύο μόνο μελέτες αναφοράς. Οι μελέτες αυτές έκαναν χρήση του εργαλείου PES-NWI μελετώντας νοσοκομεία της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας, ενώ η παρούσα έρευνα καλύπτει το νότιο κομμάτι της χώρας. Οι κεντρικοί στόχοι της μελέτης ήταν δύο. Ο πρώτος αφορά την αξιολόγηση του μαγνητισμού του Νοσηλευτικού Περιβάλλοντος Εργασίας πέντε δημόσιων νοσοκομείων της Ελλάδας, κατατάσσοντας τα ως ελκυστικά, μεικτά ή μη ελκυστικά και συγκρίνοντας τα με τα Αμερικάνικα νοσοκομεία Μαγνήτες ή μη Μαγνήτες. Ο δεύτερος στόχος αφορά τη διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν την αντίληψη των νοσηλευτών ως προς το εργασιακό τους περιβάλλον στα δημόσια νοσοκομεία της Κρήτης και συγκεκριμένα η επιρροή του τμήματος εργασίας (χειρουργικό ή παθολογικό τμήμα) των νοσηλευτών, η επίδραση του εκπαιδευτικού επιπέδου και της εργασιακής εμπειρίας τους, καθώς και η εξέταση μοντέλων που προβλέπουν την αξιολόγηση του νοσηλευτικού περιβάλλοντος ως αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων.Η παρούσα μελέτη αποτελεί Συγχρονική Μελέτη (Cross Sectional Study), η οποία διεξήχθη σε πέντε δημόσια νοσοκομεία της Κρήτης (Ελλάδα) και σχεδιάστηκε με τη μορφή διερευνητικής ανάλυσης. Όλα τα νοσοκομεία περιλαμβάνουν Χειρουργικό, Παθολογικό και Ψυχιατρικό τμήμα καθώς και την Εντατική. Τέσσερα είναι γενικά νοσοκομεία και ένα είναι πανεπιστημιακό νοσοκομείο τριτοβάθμιας φροντίδας. Ο πληθυσμός-στόχος ήταν οι νοσηλευτές και οι βοηθοί νοσηλευτών (σύνολο 1.607) μόνιμης απασχόλησης σε όλους τους τομείς των συγκεκριμένων νοσοκομείων. Εξαιρέθηκαν οι νοσηλευτές του διοικητικού προσωπικού, οι προϊστάμενοι και εκείνοι σε άδεια, με συμμετοχή μόνο του νοσηλευτικού προσωπικού τμημάτων. Η έρευνα διεξήχθη το 2011-2012 με ανταπόκριση δείγματος ευκολίας 532 μελών του προσωπικού (συνολικό ποσοστό ανταπόκρισης 33,1%). Όλοι οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο μόνοι τους στον χώρο εργασίας τους, ανώνυμα και εμπιστευτικά, έχοντας ενημερωθεί για τον σκοπό της έρευνας και κατόπιν προφορικής συναίνεσης. Το προσωπικό σε όλα τα νοσοκομεία προσεγγίστηκε σε τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές χρονικές στιγμές. Ο προïστάμενος νοσηλευτής κάθε τμήματος διένειμε και συγκέντρωσε τα ερωτηματολόγια. Η παρούσα μελέτη έγινε με χρήση του εργαλείου PES-NWI που αποτελείται από 32 ερωτήσεις σε τετράβαθμη κλίμακα Likert, με προσθήκη μιας ερώτησης από το PES-NWI 31 ερωτήσεων (Lake, 2002). Συμπεριλήφθηκε επίσης μια σειρά ερωτήσεων αξιολόγησης των δημογραφικών και εργασιακών χαρακτηριστικών των νοσηλευτών (ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, βαθμός εκπαίδευσης, νοσηλευτική ειδικότητα, χρόνια νοσηλευτικής εμπειρίας και τρέχον νοσηλευτικό πεδίο). Το ερευνητικό εργαλείο PES-NWI δομείται σε πέντε υποκλίμακες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν ένα τομέα οργάνωσης του νοσοκομείου μελέτης και η κάθε μία από αυτές συγκεντρώνει ένα συγκεκριμένο αριθμό ερωτήσεων, συνολικά 32. Οι υποκλίμακες είναι: Η συμμετοχή των νοσηλευτών σε διοικητικά θέματα του νοσοκομείου (Nurse Participation in Hospital Affairs); Νοσηλευτικά πρότυπα ποιότητας παροχής φροντίδας (Nursing Foundations for Quality of Care); Άσκηση διεύθυνσης, ηγεσίας και υποστήριξης νοσηλευτών (Nurse Manager Ability, Leadership and Support of Nurses); Στελέχωση και επάρκεια πόρων (Staffing and Resource Adequacy); Ποιότητα επαγγελματικής σχέσης νοσηλευτών-ιατρών (Collegial Nurse-Physician Relations). Για τη μελέτη αυτή ο συνολικός δείκτης Cronbach’ a ήταν .90 και για τις υποκλίμακες κυμάνθηκε από .60 έως .88.Για την ανάλυση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS έκδοση 19 (IBM Corporation). Έγινε χρήση της περιγραφικής στατιστικής, του μη παραμετρικού Chi-square test, του κριτηρίου t-test διπλής κατεύθυνσης, συσχετίσεις Spearman’ s και γραμμικής παλινδρόμησης.Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι νοσηλευτές σε όλα τα υπό μελέτη νοσοκομεία αξιολογούν τα περιβάλλοντα εργασίας τους ως μη ελκυστικά, με μοναδικό θετικό οργανωσιακό στοιχείο τις ‘Εργασιακές σχέσεις μεταξύ ιατρών και νοσηλευτών’. Αντίστοιχα, το πιο αρνητικό οργανωσιακό χαρακτηριστικό όπως τονίζεται από τους ερωτηθέντες είναι η ‘Στελέχωση και η επάρκεια πόρων’. Ο βαθμός του μαγνητισμού των ελληνικών νοσοκομείων αξιολογήθηκε χαμηλότερος σε σχέση με τα αμερικάνικα νοσοκομεία Μαγνήτες (Magnet hospitals) και ακόμη μικρότερος από τα αμερικάνικα νοσοκομεία μη Μαγνήτες (non-Magnet hospitals). Η σύγκριση ανάμεσα στο Παθολογικό με το Χειρουργικό τομέα, ως προς την ελκυστικότητα τους φάνηκε να έδειξε το Χειρουργικό τομέα ελαφρώς πιο θετικό τομέα εργασίας. Ανεξάρτητα από τον εργασιακό τομέα, σε ορισμένες περιπτώσεις τα επίπεδα εκπαίδευσης και εμπειρίας επηρέαζαν τις αντιλήψεις των νοσηλευτών σχετικά με τη διοίκηση, τη χαμηλή ποιότητα φροντίδας, την περιορισμένη συμμετοχή των νοσηλευτών στα νοσοκομειακά θέματα και την έλλειψη νοσηλευτών. Η ανάλυση της γραμμικής παλινδρόμησης έδειξε ότι ο σύνθετος δείκτης PES-NWI επηρεάζεται από το φύλο, το βαθμό εκπαίδευσης, τα χρόνια εμπειρίας στο παρόν τμήμα, την ειδικότητα των πιστοποιημένων νοσηλευτών και το νοσοκομείο που εργάζονται οι νοσηλευτές.Από τα παραπάνω ευρήματα καταδεικνύεται ο χαμηλός βαθμός της ελκυστικότητας στα υπό μελέτη εργασιακά περιβάλλοντα και συμφωνούν με εκείνα των προηγούμενων δύο μελετών που πραγματοποιήθηκαν στα ελληνικά νοσοκομεία για την αξιολόγηση της ελκυστικότητας του Νοσηλευτικού Περιβάλλοντος Εργασίας.Τα πέντε δημόσια νοσοκομεία που αξιολογήθηκαν βρίσκονται υπό ενιαία υγειονομική διοίκηση (7η Υγειονομική Περιφέρεια Κρήτης) και αντιμετωπίζουν χαμηλά επίπεδα στελέχωσης σε νοσηλευτικό προσωπικό, επαληθεύοντας την υψηλή σε κατάταξη θέση της Ελλάδας σε έλλειψη νοσηλευτικού δυναμικού. Το δυσάρεστο αυτό οργανωσιακό χαρακτηριστικό επιφέρει αρκετά προβλήματα στη διαχείριση της ασφάλειας των ασθενών και στη παροχή ποιοτικής φροντίδας.Η έλλειψη των πόρων σε συνδυασμό με το στάσιμο επίπεδο εκπαίδευσης των νοσηλευτών και την έλλειψη οριοθέτησης των επαγγελματικών καθηκόντων τους λειτουργούν αρνητικά στο καθημερινό τους έργο. Η ελλιπής υποστήριξη της διοίκησης, η ελλιπής συμμετοχή των νοσηλευτών στις πολιτικές στρατηγικές του νοσοκομείου και η ασθενής συμμετοχή τους στη διαμόρφωση σχεδίων ποιότητας συνθέτουν την εικόνα της παρούσας θέσης των νοσηλευτών στα ελληνικά νοσοκομεία, ως βασικοί πάροχοι φροντίδας. Η θετική επίδραση των εργασιακών σχέσεων μεταξύ ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού αντισταθμίζει τη δυσαρέσκεια τους, ενώ η ελκυστικότητα του Χειρουργικού τομέα έναντι του Παθολογικού χρήζει περαιτέρω ερευνητική διερεύνηση. Αναγκαία κρίνεται ακόμη, η διερεύνηση των κρίσιμων σημείων του ερευνητικού πεδίου της αξιολόγησης για τη χάραξη πολιτικών διόρθωσης και βελτίωσης. Καταλυτικό ρόλο προς τη κατεύθυνση αυτή έχει το νοσηλευτικό δυναμικό με τη παροχή συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, με τη συμμετοχή τους σε στρατηγικές διαμόρφωσης ποιοτικών σχεδίων και πολιτικών αποφάσεων που τους αφορούν καθώς και με την αρωγή της διοίκησης του νοσοκομείου.