Περιοχές αποστέρησης, ευάλωτες ομάδες και επίδραση της γειτονιάς στην Αθήνα

Abstract

This PhD thesis explores the neighborhood effect on a central area of Athens, which includes parts of Kato Patisia, Agios Nikolaos and Kipseli. The concept of neighborhood effect raises the issue that a poor neighborhood affects the life chances of its inhabitants, such as income, employment, exposure to violence, education, etc. The term became popular in the field of sociology and urban geography after the publication of the book The Trully Disadvantaged by Wilson in 1987. Since then, the question of whether poor neighborhoods affect the life chances of their residents, particularly those living in conditions of economic deprivation, concerns a great proportion of social scientists.The neighborhood effect research which conducted in this dissertation, includes both quantitative methods and ethnographic research. By using the methods of correspondence analysis and cluster analysis, which are the two main statistical methods of this book, it was identified the area in which the ethnographic research on the neighborhood effect was conducted. The criteria for identifying the area, derive from the criticisms in the literature on neighborhood effects research. The aim of this PhD thesis is: a) the coverage of the lacunae that exists in the literature about the neighborhood effects in urban societies of Southern Europe, b) the integration of neighborhood effect research into the research of urban socio-spatial inequality and urban social exclusion, c) to link the research of neighborhood effects with the epistemological concern about the relation between subject and social structure (or social conditions) through the approaches of critical realism and phenomenology, d) the theoretical contribution to the discussion in the existing literature on the mechanisms by which the residential area affects the life chances of its inhabitants.The findings of this dissertation contradict some conclusions that exist in the quantitative literature on neighborhood effects in Europe and USA. In particular, it is shown that the place of residence affects the life chances of the individual, not independently but in conjunction with his or social class, demonstrating the importance of space for individual life trajectories. Furthermore, it is revealed that the trajectory of that particular area of residence within the field of socio-spatial inequality of Athens, is the constitutive framework that the various mechanisms with which this area of residence affects the life chances of its poor inhabitants, are shaped.

Η παρούσα διατριβή διερευνά την επίδραση της γειτονιάς σε μια κεντρική περιοχή της Αθήνας, που περιλαμβάνει τμήματα από τα Κάτω Πατήσια, τον Άγιο Νικόλαο και την Κυψέλη. Η έννοια της επίδρασης της γειτονιάς θέτει το ζήτημα ότι μια φτωχή γειτονιά επηρεάζει τις ευκαιρίες ζωής των κατοίκων της όπως το εισόδημα, η απασχόληση, η έκθεση στη βία, η εκπαίδευση, κοκ. Ο όρος έγινε δημοφιλής στο πεδίο της κοινωνιολογίας και της αστικής γεωγραφίας μετά την έκδοση του βιβλίου The Truly Disadvantaged του Wilson τo 1987. Από τότε, το ερώτημα εάν οι φτωχές γειτονιές επιδρούν στις ευκαιρίες ζωής των κατοίκων τους, ιδιαίτερα αυτών που ζουν σε συνθήκες οικονομικής αποστέρησης, απασχολεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέρος των κοινωνικών επιστημόνων. Η έρευνα για την επίδραση της γειτονιάς που πραγματοποιήθηκε στην παρούσα διατριβή, περιλαμβάνει τόσο ποσοτικές μεθόδους όσο και εθνογραφική έρευνα. Με την χρήση της ανάλυσης αντιστοιχιών και της ανάλυσης συστάδων που αποτελούν τις δύο βασικές στατιστικές μεθόδους αυτού του βιβλίου, εντοπίστηκε η περιοχή στην οποία διεξήχθη η εθνογραφίκη έρευνα για την επίδραση της γειτονιάς. Τα κριτήρια για τον εντοπισμό της περιοχής, προέρχονται από τις κριτικές που υπάρχουν στην βιβλιογραφία για την έρευνα της επίδρασης της γειτονιάς. Ο σκοπός αυτής της διατριβής είναι: α) η κάλυψη του κενού που υπάρχει στη βιβλιογραφία για την επιδράση της γειτονιάς στις αστικές κοινωνίες της Νότιας Ευρώπης, β) η ένταξη της έρευνας της επίδρασης της γειτονιάς στην έρευνα της αστικής χωροκοινωνικής ανισότητας και του αστικού κοινωνικού αποκλεισμού, γ) η ένταξη της έρευνας της επιδράσης της γειτονιάς με τον επιστημολογικό προβληματισμο για την σχέση μεταξύ υποκειμένου και κοινωνικής δομής (ή κοινωνικών συνθηκών) μέσα από τις προσεγγίσεις του κριτικού ρεαλισμού και της φαινομενολογίας, δ) η θεωρητική συνεισφορά στην συζήτηση που υπάρχει στην βιβλιογραφία για τους μηχανισμούς με τους οποίους η περιοχή κατοικίας επιδρά στις ευκαιρίες ζωής των κατοίκων της. Τα ευρήματα αυτής της διατριβής έρχονται σε αντίθεση με ένα μέρος της ποσοτικής έρευνας που υπάρχει στη βιβλιογραφία για την επίδραση της γειτονιάς στην Ευρώπη και στην Αμερική. Συγκεκριμένα, προκύπτει ότι η περιοχή κατοικίας επιδρά στις ευκαιρίες ζωής του ατόμου, όχι ανεξάρτητα αλλά σε συνδυασμό με την κοινωνική του τάξη, καταδεικνύοντας την σημασία του χώρου για τις ατομικές διαδρομές ζωής. Επιπρόσθετα, αναδεικύεται ότι η τροχιά της συγκεκριμένης περιοχής κατοικίας μέσα στο πεδίο της χωροκοινωνικής ανισότητας της Αθήνας, αποτελεί το πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνονται οι διάφοροι μηχανισμοί με τους οποίους αυτή η περιοχή κατοικίας επιδρά στις ευκαιρίες ζωής των φτωχών κατοίκων της.