Οικονομική μετανάστευση στην Ελλάδα: αγορά εργασίας και κοινωνική ένταξη

Abstract

Η κύρια συντεταγμένη γύρω από την οποία συζητείται και οργανώνεται η κινητικότητα των ανθρώπων στις μέρες μας είναι το επίπεδο εξειδίκευσης τους. Η μόνη περίπτωση, άλλωστε, που ο πολιτικός κόσμος σύσσωμος παροτρύνει την μετανάστευση στα πλαίσια της Ευρώπης-Φρούριο αφορά άτομα με υψηλό απόθεμα δεξιοτήτων. Η πραγματικότητα όμως των ανθρώπων που μεταναστεύουν συνήθως διαφέρει. Η υπόθεση που εξετάζω εδώ είναι η εξής: το χαμηλό (ή μάλλον διαφορετικό) σε γενικές γραμμές επίπεδο εξειδίκευσης των μεταναστών/τριών από χώρες του Τρίτου Κόσμου σημαίνει απαραίτητα αρνητικές επιπτώσεις της παρουσίας τους στην αγορά εργασίας και οικονομία της χώρας υποδοχής και ειδικότερα αιχμαλωσία της οικονομίας υποδοχής σε μια εντάσεως εργασίας αναπτυξιακή λογική; Η συγκεκριμένη εργασία μελετώντας μέσα από την έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου τις συνθήκες ζωής των μεταναστών δείχνει τις στρατηγικές και τα δίκτυα με τα οποία οργανώνουν και νοηματοδοτούν την ζωή και την εργασία τους στην οικονομία και κοινωνία της χώρας υποδοχής. Όμως, αυτές οι κοινωνικές διαφορετικότητες (χρόνου, χώρου, φύλου και εθνικότητας) που χαρακτηρίζουν την εργασία τους στο μεταβατικό στάδιο που βρίσκεται η ελληνική οικονομία σήμερα, αντιμετωπίζονται συνήθως ως πρόβλημα. Η διατριβή μου εξηγεί γιατί αποτελούν μέρος της λύσης. Δείχνει, συγκεκριμένα, ότι η καινοτομία ως κινητήρια δύναμη της οικονομικής μεγέθυνσης δεν είναι συνάρτηση τόσο του επιπέδου εξειδίκευσης των εργαζομένων όσο της διασταύρωσης των κοινωνικών δυνάμεων της προσφοράς και της ζήτησης. Η σταθερότητα της αύξησης της παραγωγικότητας, με άλλα λόγια, δεν οφείλεται στο ότι όλοι κάνουν απλώς καλύτερα ό,τι έκαναν προηγουμένως, αλλά στο ότι η οικονομική δομή αλλάζει. Το στοίχημα είναι να της επιτρέψουμε και να την βοηθήσουμε να αλλάξει. Η ‘δημιουργική καταστροφή’ των κύριων κλάδων εργασίας των μεταναστών/ριών στο ‘ευέλικτο’ μεταίχμιο μεταξύ επίσημης και ανεπίσημης οικονομίας αποτελεί μια κρίσιμη ευκαιρία για ένα νέο υπόδειγμα οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας, για την μετάβαση σε ένα βιώσιμο σημείο ισορροπίας μεταξύ ζήτησης και προσφοράς εργασίας σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας όπως αυτές διαμορφώνονται από την διασταύρωση με δημογραφικές, κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντολογικές εξελίξεις.