Ομάδες γονέων - νηπίων (parent - toddler groups) και προαγωγή της ψυχικής υγείας στην οικογένεια: πρόληψη και πρώιμη παρέμβαση στην κοινότητα

Abstract

Η παρούσα εργασία αφορά στις ομάδες γονέων-νηπίων (parent-toddler groups), ένα πρόγραμμα πρόληψης και πρώιμης παρέμβασης, που στόχο έχει την υποστήριξη της σχέσης μεταξύ γονιού και νηπίου κατά την κρίσιμη αναπτυξιακή φάση της πρώτης νηπιακής ηλικίας. Είναι ένα πρόγραμμα που υπάγεται στην κοινοτική ψυχιατρική, της οποίας κύριο μέλημα αποτελεί η ανίχνευση, πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση μέσα στην κοινότητα, (Μαδιανός 2000, Edelman 2004). Με μια σύντομη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αντιλαμβάνεται κανείς, ότι η κοινοτική ψυχιατρική έχει συνδεθεί κυρίως με την ψυχοπαθολογία και την κοινωνική επανένταξη των ψυχικά ασθενών, ενώ ο τομέας της πρόληψης και της πρώιμης παρέμβασης μοιάζει συχνά να αντιμετωπίζεται ως ένα ζήτημα ήσσονος σημασίας.Το αντικείμενο της παρούσης διδακτορικής διατριβής, είναι οι ομάδες γονέων - νηπίων και ερευνάται σε συνάφεια με τα εξής τρία επιστημονικά πεδία: α) την ψυχαναλυτική ψυχοπαθολογία, β) την ψυχαναλυτική αναπτυξιακή ψυχολογία και γ) την κοινοτική ψυχιατρική. Η ανάλυση που θα πραγματοποιηθεί θα έχει ποιοτικό χαρακτήρα, ώστε να διερευνηθούν σε βάθος τα στοιχεία που θα προκύψουν. Η ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη λαμβάνει κυρίως χώρα στα πλαίσια της οικογένειας, και άρα οι βάσεις τόσο της ψυχικής υγείας, όσο και της ενδεχόμενης ψυχοπαθολογίας του αυριανού ενήλικα, στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στις πρώτες σχέσεις των παιδιών με τους γονείς τους. Η πρώιμη φροντίδα επηρεάζει καταλυτικά τη ζωή ενός ατόμου, τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη μάθηση, που συνάπτει σχέσεις, τον τρόπο που βιώνει και διαχειρίζεται τα συναισθήματα του καθώς και τη συμπεριφορά του, αλλά και το πώς διαμορφώνει την προσωπικότητα του (Belsky, 2001; Melhuish, 2004). Ολοένα και αυξάνονται τα στοιχεία για τις σοβαρές και μακροχρόνιες επιδράσεις των διαταραγμένων πρώιμων σχέσεων (Fonagy et al., 1994; Fonagy et al., 2002; Balbernie, 2001). Τα προγράμματα συνεπώς πρώιμης παρέμβασης αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, καθώς μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά, οδηγώντας σε μια αρτιότερη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και άρα στον περιορισμό μετέπειτα δυσκολιών (Fonagy, 1998; Green Paper, 1999; Zaphiriou Woods; 2000). Η πρώτη νηπιακή ηλικία είναι μια κομβικής σημασίας περίοδος μεγάλων προκλήσεων αναφορικά με τη σχέση γονιού-παιδιού. Η υπό την ευρύτερη έννοια ψυχαναλυτική θεωρία αναφέρεται στην περίοδο αποχωρισμού και εξατομίκευσης τόσο για το παιδί όσο και για τη μητέρα (Malher 1965, Bergman 1999). Είναι μια φάση με ιδιαίτερες απαιτήσεις και ανάγκες, και η διατήρηση μιας ισορροπίας αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ομαλή μελλοντική ανάπτυξη του παιδιού. Απ’ την άλλη μεριά, το ζήτημα της ανάπτυξης δεν αφορά μόνο το παιδί αλλά ολόκληρη την οικογένεια, με την έννοια ότι η γέννηση ενός παιδιού, όπως και τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης έχουν βαθιές επιδράσεις πάνω στη μητέρα αλλά και σε ολόκληρη την πυρηνική οικογένεια.