Παιδαγωγικές πρακτικές κριτικού γραμματισμού

Abstract

In the present study we explored how the theoretical principles of critical literacy are transformed into pedagogical practices from a variety of educational environments in different countries. The aim of the whole research was the synthesis of a wider picture of teaching practices in different institutional contexts. For the study of pedagogical practices of critical literacy we used the online databases of international literature where the experience and the conclusions of researchers from the implementation of pedagogy of critical literacy are published. The study extends in the entire spectrum of formal education, from pre-primary to undergraduate and postgraduate education, but also in extra-institutional forms of literacy education as remedial teaching programs, adult education programs etc. Findings were classified into two main categories. In the first category were included those research studies showed applications of pedagogy of critical literacy where printed texts used. In the second category the research studies concerning the pedagogy of critical media literacy were included. The results were organized into three analysis axes: a) the nature of applied pedagogical practices (modules, types of texts, application structure, type of practice, teaching / learning outcomes), b) the role of the teacher in the implementation of pedagogy of critical literacy (attitudes of teachers and the importance of training them in forming their attidude), c) difficulties and resistance against the implementation of critical literacy pedagogy (agents of creating obstacles and proposals for confronting the obstacles). From the analysis of the first pillar was found that the pedagogy of critical literacy was implemented at all levels of education and it was addressed to all biological-age spectrum -from toddlers in preschool education to adult education- with practices which vary at the level of both the textual analysis and action. The applications of pedagogy showed positive results not only on the individual school and academic life but in the broader social, as it fosters the critical analysis skills of influence and control methods used by the authors of the texts (conventional and multimedia). An analysis of the role of the teacher presented that with regard to the attitudes of teachers, there is skepticism or fear towards the possibility of teaching practices aimed at critical literacy while beliefs of teachers who defend critical reading of print and electronic texts are stated as well. Also in reviewed literature is recorded the turnaround on literacy teacher perception and their effort to revise their practices towards critical literacy as a result of targeted training. Third pillar analysis findings reveal problems of implementation, concerning: a) the teacher, who finds it difficult to understand and accept this teaching approach because of the ideological roots or lack of relevant knowledge, b) learners who react negatively because they question the new approach or ignore it or because it fails to meet their expectations for the education process, c) educational policy makers who approach pedagogy of critical literacy superficially, creating contradictions inhibitory for its implementation. Moreover, in the analysis of exceeding obstacles it is recorded the suggestions, as they have grown by researchers of such cases with emphasis on the review of the role of the teacher and school structures. The pedagogical practices that implement the theoretical principles of critical literacy is a relatively new topic in the literature and therefore it is interesting and useful for a holistic approach, which leads through a deeper understanding of the subject in an initial / preliminary application framework for any need, scientific research and other reference.

Στην παρούσα διατριβή διερευνήθηκε πώς οι θεωρητικές αρχές του κριτικού γραμματισμού μετουσιώνονται σε παιδαγωγικές πρακτικές από ποικίλα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα διαφόρων χωρών. Επιδίωξη του όλου εγχειρήματος ήταν η σύνθεση μιας ευρύτερης εικόνας των παιδαγωγικών πρακτικών σε διαφορετικά θεσμικά πλαίσια. Για τη μελέτη των παιδαγωγικών πρακτικών του κριτικού γραμματισμού αξιοποιήθηκε η διεθνής βιβλιογραφία, όπου δημοσιεύονται η εμπειρία και τα συμπεράσματα των ερευνητών από την εφαρμογή της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού. Η μελέτη εκτείνεται σε όλο το φάσμα της επίσημης εκπαίδευσης, από την προσχολική αγωγή μέχρι την τριτοβάθμια προπτυχιακή και μεταπτυχιακή εκπαίδευση, αλλά και σε εξωθεσμικές μορφές εκπαίδευσης γραμματισμού, όπως προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας, προγράμματα επιμόρφωσης ενηλίκων κ.α. Οι έρευνες ταξινομήθηκαν σε δύο βασικές κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία εντάχθηκαν όσες έρευνες παρουσίαζαν εφαρμογές της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού όπου χρησιμοποιούνται έντυπα κείμενα. Στη δεύτερη κατηγορία εντάχθηκαν οι έρευνες που αφορούσαν στην παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού των μέσων (critical media literacy). Τα αποτελέσματα οργανώθηκαν σε τρεις άξονες ανάλυσης. Αναλύθηκαν: α) η φύση των εφαρμοσμένων παιδαγωγικών πρακτικών (θεματικές ενότητες, τύποι κειμένων, δομή εφαρμογών, είδος πρακτικών, διδακτικά/ μαθησιακά αποτελέσματα), β) ο ρόλος του εκπαιδευτικού κατά την εφαρμογή της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού (στάσεις των εκπαιδευτικών και σημασία της εκπαίδευσή τους στη διαμόρφωση της στάσης), γ) δυσκολίες και αντιδράσεις κατά την υλοποίηση των εφαρμογών (παράγοντες δημιουργίας εμποδίων και προτάσεις υπέρβασης των εμποδίων). Από τις αναλύσεις στον πρώτο άξονα διαπιστώθηκε ότι η παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού υλοποιήθηκε σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες με αποδέκτες όλου του βιολογικού-ηλικιακού φάσματος ―από τα νήπια της προσχολικής αγωγής μέχρι τους ενηλίκους― με πρακτικές οι οποίες διαφοροποιούνται στο επίπεδο τόσο της κειμενικής ανάλυσης όσο και της ανάληψης δράσης. Από τις εφαρμογές της παιδαγωγικής φάνηκε ότι προέκυψαν θετικά αποτελέσματα όχι μόνο στην ατομική σχολική και ακαδημαϊκή ζωή αλλά στην ευρύτερη κοινωνική, καθώς καλλιεργεί τις δεξιότητες κριτικής ανάλυσης των τρόπων επιρροής και ελέγχου που χρησιμοποιούνται από τους δημιουργούς των κειμένων (συμβατικών και πολυμεσικών). Από την ανάλυση του ρόλου του εκπαιδευτικού προέκυψε ότι, όσον αφορά στις στάσεις των εκπαιδευτικών, επικρατεί ο σκεπτικισμός ή και ο φόβος απέναντι στο ενδεχόμενο της πραγματοποίησης διδασκαλιών με στόχο τον κριτικό γραμματισμό ενώ δε λείπουν και οι πεποιθήσεις των εκπαιδευτικών που υπεραμύνονται της κριτικής ανάγνωσης των έντυπων και ηλεκτρονικών κειμένων. Επίσης, στην ανασκοπούμενη βιβλιογραφία παρουσιάζεται η μεταστροφή της αντίληψης περί γραμματισμού των εκπαιδευτικών καθώς και η αναθεώρηση των πρακτικών τους προς την κατεύθυνση του κριτικού γραμματισμού ως αποτέλεσμα στοχευμένης εκπαίδευσής τους. Στον τρίτο άξονα ανάλυσης των ευρημάτων αναδείχτηκαν τα προβλήματα της εφαρμογής, τα οποία αφορούν: α) τον εκπαιδευτικό, που δυσκολεύεται να κατανοήσει και να αποδεχτεί τη συγκεκριμένη παιδαγωγική προσέγγιση λόγω των ιδεολογικών καταβολών του ή της έλλειψης της σχετικής γνώσης, β) τους εκπαιδευόμενους, που αντιδρούν αρνητικά, επειδή αμφισβητούν τη νέα προσέγγιση ή αδιαφορούν ή αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στην κριτική εκπαιδευτική διαδικασία, γ) τους υπεύθυνους της εκπαιδευτικής πολιτικής, που προσεγγίζουν επιφανειακά την παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού δημιουργώντας αντιφάσεις ανασταλτικές για την εφαρμογή της. Επιπλέον, σε αυτόν τον άξονα ανάλυσης καταγράφηκαν οι προτάσεις αντιμετώπισης των προβλημάτων, όπως αυτές έχουν αναδειχτεί από τους ερευνητές τέτοιων περιπτώσεων με έμφαση στην αναθεώρηση του ρόλου του εκπαιδευτικού και των δομών του σχολείου. Οι παιδαγωγικές πρακτικές με τις οποίες υλοποιούνται οι θεωρητικές αρχές του κριτικού γραμματισμού είναι ένα σχετικά νέο θέμα στη βιβλιογραφία και ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρουσα και χρήσιμη μία ολιστική προσέγγισή του, η οποία οδηγεί μέσα από βαθύτερη κατανόηση του θέματος σε ένα αρχικό/ προκαταρκτικό πλαίσιο εφαρμογής για όποια σχετική ανάγκη, επιστημονική έρευνα και άλλη αναφορά.