Η αξιοποίηση της «Οπτικής Γραμματικής» στη διδασκαλία της παραγωγής πολυτροπικών-πληροφοριακών κειμένων σε μαθητές/τριες Στ΄τάξης του δημοτικού σχολείου: μια κοινωνική - σημειωτική προσέγγιση

Abstract

The purpose of the study is to explore the educational utilization Kress and van Leeuwen’s social semiotic compositional metafuction of Visual Design by primary education students into multimodal informational text design skills development. In the study participated fourty-six sixth grade students who attended a public primary school in Ptolemaida town in northern Greece and they were randomly selected. The overall study designed on three phases: The Pre-test phase where students produced their initial texts, the Instructional Intervention phase where students were acquainted with the concept of multimodality as well as with the textual metafunction principles and analyzed multimodal texts and Post-Test phase where students produced their final/revised texts. The results of the study proved that the metalanguage of visual design is a fruitful environment for the multimodal text design skills development. These skills, as semiotic strategies, constitutes in: (a) the utilization of more than one modes (b) and their conscious incorporation through (c) the utilization of structural axis (d) the realization of principles of salience among the elements of a composition (e) the encoding of reading trajectories (f) the realization of principles of visual framing (g) the increased implementation of visual mode affordances. As far as it concerns with the modification of inter-semiotic multimodal design skills it follows that students develop visual literacy skills through the utilization of different colors and representational details. Furthermore, the increased degree of group interaction influenced: (a) the students’ group functionality – girls led the working groups through decision making - and (b) the organizational design of their texts where they adopted strategies based on specific structural axis. The final outcomes put emphasis on the development of multimodal text design skills that enabled students to be alert to the multimodal “constructedness”. These research findings indicate and support the educationally functional utilization of the suggested metalanguage and effectiveness of a likewise instructional intervention which may establish and reinforce critical engagement with multi-modal meaning-making.

Η παρούσα εργασία εστιάζει το ερευνητικό της ενδιαφέρον στην εκπαιδευτική αξιοποίηση των αρχών της κειμενικής μεταλειτουργίας που συνιστούν τη μεταγλώσσα της γραμματικής του Οπτικού Σχεδιασμού της Κοινωνικής Σημειωτικής Προσέγγισης των Kress και van Leeuwen (1996) από 12χρονους μαθητές της Α/θμιας Εκπαίδευσης η οποία αναμένεται να συνεισφέρει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων σχεδιασμού πληροφοριακών πολυτροπικών κειμένων. Στην έρευνα συμμετείχαν 46 μαθητές οι οποίοι κατά το σχολικό έτος 2008-2009 φοιτούσαν στην Στ΄ τάξη ενός δημόσιου σχολείου της Πτολεμαΐδας και επιλέχθηκαν τυχαία. Μεθοδολογικά, η ερευνητική εργασία σχεδιάστηκε πάνω σε 3 φάσεις: Στην 1η Φάση του Προ-ελέγχου όπου οι μαθητές παράγουν τα αρχικά, ατομικά και ομαδικά τους, κείμενα, στη 2η Φάση της Διδακτικής Παρέμβασης όπου οι μαθητές εξοικειώνονται με την έννοια της πολυτροπικότητας, με τις αρχές/συστήματα της κειμενικής μεταλειτουργίας και διδάσκονται τη μεταγλώσσα του Οπτικού Σχεδιασμού παίρνοντας μέρος στη συστηματοποιημένη διδασκαλία της μοντελοποίησής της και στην 3η φάση του Μετα-ελέγχου παράγουν τα τελικά/αναθεωρημένα κείμενά τους.Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι η μεταγλώσσα του Οπτικού Σχεδιασμού, που αξιοποιήθηκε συστηματικά, ως ένα πολλά υποσχόμενο πλαίσιο για τους μαθητές της Α/θμιας εκπαίδευσης διασφαλίζει και προωθεί την καλλιέργεια και ανάπτυξη δεξιοτήτων σχεδιασμού πολυτροπικών συνόλων. Οι δεξιότητες αυτές, ως σημειωτικές στρατηγικές, συνίστανται: (α) στην αξιοποίηση πολλαπλών του ενός σημειωτικών τρόπων, (β) στην ενσυνείδητη ενσωμάτωσή τους μέσα από τη (γ) χρήση ποικίλων αξόνων δόμησης, (δ) στην εφαρμογή από τους μαθητές των αρχών πραγμάτωσης της ιεραρχίας σπουδαιότητας των στοιχείων μιας σύνθεσης, (ε) στη διαμόρφωση αναγνωστικών μονοπατιών διαφορετικής κωδικοποίησης, (στ) στην αξιοποίηση των αρχών πραγμάτωσης συνδεσιμότητας των στοιχείων και (ζ) στον υψηλό βαθμό αξιοποίησης σημειοδοτών πολυτροπικότητας. Όσον αφορά στο μετασχηματισμό των διασημειωτικών δεξιοτήτων σχεδιασμού πολυτροπικών κειμένων συνάγεται ότι οι μαθητές οδηγούνται έμμεσα στην ανάπτυξη δεξιοτήτων οπτικού γραμματισμού οι οποίες συνίστανται στην υψηλού βαθμού αξιοποίηση σημειοδοτών πολυτροπικότητας μέσα από τη χρήση ευρείας γκάμας χρωμάτων και αναπαραστατικών λεπτομερειών. Παράλληλα, ο υψηλός βαθμός διάδρασης που αναπτύχθηκε ανάμεσα στα μέλη των ομάδων επηρέασε θετικά (α) τον τρόπο λειτουργίας της μαθητικής ομάδας αλλά και (β) τον τρόπο οργανωτικής διάταξης των στοιχείων των κειμένων τους. Αναλυτικότερα, ως προς τον τρόπο λειτουργίας της ομάδας αναδεικνύεται ότι τα κορίτσια αναλαμβάνουν ηγετικούς και συντονιστικούς ρόλους σε σχέση με τα αγόρια που η συμμετοχή τους περιορίστηκε κυρίως σε αποφάσεις αναπαραστατικών επιλογών και έτσι προβαίνουν σε διαδικασίες αναδιαμόρφωσης νοημάτων μέσα από ενδοτροπικούς και διατροπικούς μετασχηματισμούς των πολυτροπικών αναπαραστάσεων. Ως προς τον τρόπο που οργανώνουν τα στοιχεία των τελικών τους κειμένων υιοθετούν στρατηγικές που σχετίζονται με τις πηγές επιρροής της οργανωτικής δομής των κειμένων τους και με τα κριτήρια επιλογής συγκεκριμένων δομών. Από την επισταμένη ανάλυση των δεδομένων επιβεβαιώθηκαν οι υποθέσεις μας που σχετίζονταν με τον υψηλό βαθμό θετικής επίδρασης της μεταγλώσσας του οπτικού σχεδιασμού η οποία συντελεί στην κατανόηση της συνάρθρωσης των συστατικών στοιχείων των κειμένων και των σχέσεων που τα διέπουν για την οικοδόμηση πολυτροπικών νοημάτων. Η υιοθέτηση και ενσωμάτωση μιας τέτοιας μεταγλώσσας πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη κατά το σχεδιασμό των αναλυτικών προγραμμάτων προκειμένου να αναπλαισιωθεί ο μονοτροπικός χαρακτήρας της επικοινωνίας και να βιώσουν στην πράξη οι μαθητές τη σχέση παραπληρωματικής συνάφειας στην οποία υπόκεινται ο λεκτικός με τον οπτικό τρόπο.