Νερόμυλοι βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων στην πέριξ της Θεσσαλονίκης περιοχής

Abstract

The aim of this research is the registration and examination of byzantine and post-byzantine watermills in the surrounding area of Thessaloniki. The research's methodology relies on examining each individual watermill considered as a single monument. There are three groups of mills: 1) Polichni's group, consisting of ten mills, two of which bear a cross in brick compilation at the front of their water tower, as a sign of monastic ownership. Three of these watermills dated in the 12-13th centuries, based on archeological excavations, 2) Retziki's group, consisting of ten mills. Archeological excavation gave late byzantine ceramic in one of them. Two residential defensive towers and two baths, near the watermills, were examined, 3) Panorama's group, consisting of twelve mills, one of them constructed on an aqueduct, a second bearing a cross in brick compilation at the front of its water tower and a third in close vicinity to the Panorama's early Christian basilica. There are references to those mills in 12th century's documents , by which their revenues were bestowed to the Pantokrator monastery of Constantinople. The study of Volvi's lake watermill (14th c.), and Galatista's watermills comprising a byzantine defensive tower dating 11th c.gave the possibility for typological comparison. Conclusions regarding 1) grinding technology, 2) calculation of Thessaloniki's population based on the grinding possibilities of 30 mills, 3)ownership of the regions including mills, 4)farm estates during the post-byzantine era and the relation with Holly Mount properties.

Στόχος της έρευνας είναι η καταγραφή και τεκμηρίωση των νερόμυλων βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι αυτή της τεκμηρίωσης των μνημείων και κάθε μύλος αντιμετωπίστηκε ως μεμονωμένο μνημείο. Εξετάστηκαν τρια υδρομυλικά συστήματα: 1) της Πολίχνης με δέκα μύλους, δυο από τους οποίους φέρουν κεραμοπλαστικό σταυρό στην όψη του υδατόπυργου,που σημαίνει μοναστική ιδιοκτησία. Ανασκαφή σε τρεις από αυτούς έδωσε ευρήματα 12ου-13ου αι. ,2) του Ρετζικίου με δέκα μύλους. Ανασκαφή σε 1 από αυτούς έδωσε υστεροβυζαντινή κεραμική. Ερευνάται η σχέση τους με δυο πυργόσπιτα και δυο λουτρά, 3) του Πανοράματος με δώδεκα μύλους, εκ των οποίων ο ένας είναι κατασκευασμένος πάνω σε υδραγωγό, ένας άλλος φέρει κεραμοπλαστικό σταυρό και ένας τρίτος βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την παλαιοχριστιανική βασιλική του Πανοράματος. Αναφέρονται σε έγγραφα του 12ου αιώνα, καθώς τα εισοδήματά τους αποδίδονταν στη μονή Παντοκράτορος της Κωνσταντινούπολης. Η μελέτη του μύλου της Βόλβης (14ος αι.) και του συγκροτήματος της Γαλάτιστας με πύργο (11ος αι.) έδωσαν δυνατότητες τυπολογικών συγκρίσεων με τους μύλους της Θεσσαλονίκης. Τα συμπεράσματα αφορούν : 1) στην τεχνογνωσία της άλεσης , 2) στον υπολογισμό του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης, βάσει της δυνατότητας άλεσης 30 μύλων και της κατανάλωσης αλεύρου, στην υστεροβυζαντινή εποχή, 3) στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των περιοχών όπου είναι εγκατεστημένοι οι μύλοι, 4) στην παρουσία κτημάτων γύρω από τη Θεσσαλονίκη στην ύστερη βυζαντινή εποχή και την σχέση με τις ιδιοκτησίες του Αγίου Όρους. Επιχειρήθηκε μια νέα ανάγνωση της ιστορίας των περιοχών γύρω από την πόλη.