Ποιότητα χρηματοοικονομικών καταστάσεων: χειραγώγηση κερδών και ανεξαρτησία ελεγκτών σε ένα πλαίσιο διεθνών προτύπων χρηματοοικονομικής αναφοράς

Abstract

In recent years, Greece is experiencing the effects of three major financial events. At first, the mandatory implementation of International Financial Reporting Standards (IFRS) to all publicly listed firms in the Athens Stock Exchange (ASE), beginning on January 1, 2005, aimed to improve the quality of financial reporting in Greece, which had been criticized regularly for the practice of earnings management and the ineffectiveness of external auditing. Next, the global financial crisis of 2007 and, most importantly, the ongoing Greek debt crisis have created a new economic environment, which reopens fundamental questions on the level of independence and role of auditors in maintaining users’ trust in financial statements and the audit report. In the first stage, we proceed to a thorough review of the literature. The review of the literature includes issues of the quality of financial reporting, earnings management, audit quality and independence, trust and professional skepticism, which are basic concepts of auditing. In the second stage, we conduct two empirical analyses. In the first analysis we examine the relationship between earnings management, measured by signed discretionary accruals, and auditor reporting, measured by audit firm size (Big 4 vs. non-Big 4) and audit opinion type (unqualified vs. qualified). Using a sample of firms listed on the ASE over a five-year period, we find that the size of the audit firm does not affect the level of earnings management, and the audit opinion qualification is not issued in response to management’s opportunistic behavior. In the second empirical analysis, we aim to investigate the relationship between auditor independence, measured by auditors’ willingness to issue going-concern qualified opinions, and earnings management, measured by discretionary accruals. Overall, the results indicate that discretionary accruals are negatively related to the going-concern qualification decision in the first two years of IFRS adoption. The negative relationship, though, is driven by IFRS compliance requirements and not by earnings management. In examining the audit opinions that are qualified for reasons other than the going-concern uncertainty, we document that discretionary accruals are not related to the audit opinion decision. Taken together, the results indicate that earnings management does not drive the audit opinion decision, which can be attributed to the economic bonding of auditors with their clients, during the first years of IFRS adoption and the subsequent years of financial crises.

Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα βιώνει τις επιπτώσεις τριών σημαντικών χρηματοοικονομικών γεγονότων. Αρχικά, η εφαρμογή των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (IFRS) σε όλες τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (XAA) εταιρίες, από την 1η Ιανουαρίου 2005, αποσκοπούσε στη βελτίωση της ποιότητας της χρηματοοικονομικής πληροφόρησης και στην Ελλάδα, η οποία είχε δεχθεί συχνά κριτική για την πρακτική της χειραγώγησης των κερδών και την αναποτελεσματικότητα του εξωτερικού ελέγχου. Στη συνέχεια, η παγκόσμια κρίση του 2007, και κυριότερα, η συνεχιζόμενη ελληνική κρίση χρέους, έχουν δημιουργήσει ένα νέο οικονομικό περιβάλλον, που επαναφέρει θεμελιώδη ερωτήματα, σχετικά με το επίπεδο ανεξαρτησίας και το ρόλο των ορκωτών ελεγκτών στη διατήρηση της εμπιστοσύνης των χρηστών στις οικονομικές καταστάσεις και τις εκθέσεις ελέγχου. Σε πρώτο στάδιο, προβαίνουμε σε μια διεξοδική επισκόπηση της αρθρογραφίας. Η επισκόπηση περιλαμβάνει θέματα ποιότητας χρηματοοικονομικής πληροφόρησης, χειραγώγησης κερδών, ποιότητας και ανεξαρτησίας ελέγχου, εμπιστοσύνης και επαγγελματικού σκεπτικισμού, που είναι βασικές έννοιες της ελεγκτικής. Σε δεύτερο στάδιο, πραγματοποιούμε δυο εμπειρικές αναλύσεις. Στην πρώτη ανάλυση εξετάζουμε τη σχέση μεταξύ της χειραγώγησης των κερδών, υπό το πρίσμα των μη κανονικών δεδουλευμένων, και της ελεγκτικής πληροφόρησης, υπό το πρίσμα του μεγέθους της ελεγκτικής εταιρίας (Big 4 vs. non-Big 4) και του είδους της έκθεσης ελέγχου (με σύμφωνη γνώμη vs. διαφοροποιημένη γνώμη). Βάσει δείγματος εισηγμένων εταιριών στο ΧAA σε περίοδο πενταετίας, καταλήγουμε στο ότι το μέγεθος της ελεγκτικής εταιρίας δεν επηρεάζει τον βαθμό της χειραγώγησης των αποτελεσμάτων και η γνωμοδότηση της ελεγκτικής εταιρίας δεν εκδίδεται εις απάντηση στην ωφελιμιστική συμπεριφορά των διευθυντικών στελεχών. Στη δεύτερη εμπειρική ανάλυση, στόχος μας είναι να εξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στην ανεξαρτησία των ελεγκτών, που μετράται από την προθυμία τους να εκδώσουν διαφοροποιημένη έκθεση ελέγχου αβεβαιότητας συνέχισης δραστηριότητας, και τη χειραγώγηση κερδών, που μετράται από τα μη κανονικά δεδουλευμένα. Συνολικά, τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι τα μη κανονικά δεδουλευμένα συνδέονται αρνητικά με την απόφαση γνωμοδότησης για αβεβαιότητα συνέχισης δραστηριότητας, κατά τα δύο πρώτα έτη της υιοθέτησης των IFRS. Η αρνητική σχέση όμως πηγάζει από τις απαιτήσεις συμμόρφωσης στα IFRS και όχι από τη χειραγώγηση κερδών. Εξετάζοντας τις εκθέσεις των ελεγκτών που είναι διαφοροποιημένες για άλλους λόγους, πέρα από την αβεβαιότητα συνέχισης δραστηριότητας, τεκμηριώνουμε ότι τα μη κανονικά δεδουλευμένα δεν έχουν σχέση με την απόφαση ελεγκτικής γνωμοδότησης. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι η χειραγώγηση κερδών δεν άγει τη γνωμοδότηση του ελεγκτή, η οποία μπορεί να αποδοθεί στους οικονομικούς δεσμούς των ελεγκτών με τους πελάτες τους, κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών υιοθέτησης των IFRS, αλλά και κατά τα επόμενα χρόνια χρηματοοικονομικών κρίσεων.