Δημιουργία ερωτηματολογίου ανθεκτικότητας στη μάθηση: αξιολόγηση των ψυχομετρικών του χαρακτηριστικών

Abstract

Η μελέτη εστιάστηκε στην κατασκευή ενός ερωτηματολογίου Ανθεκτικότητας στη Μάθηση (Ερωτηματολόγιο Διαστάσεων Ανθεκτικότητας στη Μάθηση). Η εννοιολόγηση των τριών συστατικών στοιχείων της ανθεκτικότητας (δέσμευση, έλεγχος, πρόκληση) έγινε με αναφορά σε μια εμπειρία αποτυχίας σε ένα διαγώνισμα και στις συμπεριφορές-τρόπους αντιμετώπισής της. Για τη διερεύνηση της σχετικής εμπειρίας πραγματοποιήθηκαν ημι-δομημένες συνεντεύξεις με μαθητές και μαθήτριες της Ε΄ και ΣΤ΄ δημοτικού (δέκα αγόρια και έντεκα κορίτσια). Οι νοηματικές κατηγορίες που προέκυψαν από την ανάλυση του περιεχομένου, κωδικοποιήθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν με βάση το εννοιολογικό τους περιεχόμενο και τη σχετική βιβλιογραφία και αφορούσαν στον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές/τριες αντιμετωπίζουν μια σχολική αποτυχία. Τα ευρήματα από την ανάλυση περιεχομένου των συνεντεύξεων συνέβαλαν στη δημιουργία 90 ερωτήσεων-προτάσεων, οι οποίες συγκροτήθηκαν σε μορφή ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο που δημιουργήθηκε διανεμήθηκε αρχικά σε 436 μαθητές/τριες, που φοιτούσαν στην Ε΄ και Στ΄ τάξη δημοτικών σχολείων αστικής περιοχής. Έπειτα από μια σειρά διερευνητικών παραγοντικών αναλύσεων με τη μέθοδο της ανάλυσης των κυρίων συνιστωσών (principal components analysis-PCA) και τη μέθοδο της ανάλυσης της μέγιστης πιθανότητας (maximum likelihood-ML) καθώς και αναλύσεων αξιοπιστίας, προέκυψαν 35 ερωτήσεις από την PCA, που συγκροτούσαν οκτώ παράγοντες, οι οποίοι ερμήνευαν το 54.35% της συνολικής διακύμανσης και 37 ερωτήσεις από τη ML, που συγκροτούσαν οκτώ παράγοντες, οι οποίοι ερμήνευαν το 34.01% της συνολικής διακύμανσης. Στη συνέχεια το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε σε 1018 μαθητές/τριες Ε΄ και Στ΄ δημοτικού και ελέγχθηκε προκειμένου για τη διακρίβωση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητάς του. Η διερευνητική παραγοντική ανάλυση (Ν=509) κατέδειξε εννέα παράγοντες (36 ερωτήσεις): 1ος παράγοντας: Δέσμευση-σύγκριση και αποδοχή από τους συμμαθητές, 2ος παράγοντας: Έλεγχος-επίγνωση: χρήση αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης, 3ος παράγοντας: Δέσμευση- αποδοχή ενηλίκων, 4ος παράγοντας: Δέσμευση-χρησιμότητα της γνώσης, 5ος παράγοντας: Έλεγχος-επίγνωση: προσπάθεια προκειμένου για την αποφυγή των δυσάρεστων συναισθημάτων, 6ος παράγοντας: Δέσμευση-ρύθμιση προτεραιότητας μάθησης vs ψυχαγωγίας, 7ος παράγοντας: Πρόκληση-θετική αντιμετώπιση των δύσκολων μαθημάτων, 8ος παράγοντας: Δέσμευση-αναζήτηση βοήθειας που συμβάλλει στη μάθηση και 9ος παράγοντας: Πρόκληση-εποικοδομητική αντιμετώπιση της αποτυχίας. Οι εννέα παράγοντες ερμήνευαν το 55.15% της συνολικής διακύμανσης. Η παραγοντική δομή του ερωτηματολογίου επιβεβαιώθηκε από τα αποτελέσματα της επιβεβαιωτικής παραγοντικής ανάλυσης (Ν=509). Οι δείκτες καταλληλότητας του μοντέλου ήταν: χ2=1496.79, p=.000, df=568, NFI=.84, NNFI=.90, CFI=.90, GFI=.91, AGFI=.90, RMR=.05, SRMR=.07, RMSEA=.05. Οι παραγοντικές φορτίσεις κυμάνθηκαν μεταξύ .37 και .81. Η εσωτερική συνέπεια των παραγόντων ήταν ικανοποιητική. Ο δείκτης alfa του Cronbach κυμάνθηκε από .63 έως .83. Ο έλεγχος συγκλίνουσας εγκυρότητας του ερωτηματολογίου ενισχύθηκε από τα αποτελέσματα των συσχετίσεων του ερωτηματολογίου που δημιουργήθηκε (Ερωτηματολογίου Διαστάσεων Ανθεκτικότητας στη Μάθηση -Ε.Δ.Α.Μ.) με τους παράγοντες του ερωτηματολογίου «Στρατηγικών Αντιμετώπισης Ερεθισμάτων Άγχους» (Μπεζεβέγκης, 2001), καθώς καταδείχθηκαν θετικές συσχετίσεις της συνολικής τιμής των διαστάσεων της ανθεκτικότητας στη μάθηση με προσαρμοσμένες στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες (στρατηγικές προσέγγισης), όπως η οικογενειακή στήριξη, η αναζήτηση βοήθειας, η επίλυση του προβλήματος και η αναθεώρηση-ανασύνταξη. Η παρούσα έρευνα επίσης ενισχύει και επιβεβαιώνει τη σχέση μεταξύ ανθεκτικότητας και κινήτρων μάθησης, όπως προτείνεται στη θεωρία της ακαδημαϊκής ανθεκτικότητας (Benishek et al., 2005) καθώς οι εννέα παράγοντες του Ε.Δ.Α.M. ομαδοποιήθηκαν με τη 2ου βαθμού παραγοντική ανάλυση σε επίπεδο υποκλιμάκων, σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Οι κατηγορίες αυτές αφορούν α) τη διάσταση της ανθεκτικότητας με προσανατολισμό στη μάθηση (κατάκτηση της γνώσης) και β) τη διάσταση με προσανατολισμό στην επίδοση. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρέχουν ισχυρές ενδείξεις για τη δομική εγκυρότητα και την αξιοπιστία του ερωτηματολογίου που αφορά στις διαστάσεις της ανθεκτικότητας στη μάθηση και συζητιούνται στο πλαίσιο της σύγχρονης βιβλιογραφίας.