Σχέση μεταξύ συστήματος εκτροφής βοσκοτόπων ζώων και ερημοποίησης σε μεσογειακά λιβαδικά τοπία

Abstract

Livestock husbandry is one of the major rural economic activities, but its irrational implementation is one of the major causes of desertification in Mediterranean rangelands. The purpose of this research was to investigate the spatial and temporal variation of grazing, within the breeding system, and their relation to those processes that lead to degradation and desertification in Mediterranean pastoral landscapes. The research was conducted in the community of Askos (Thessaloniki Prefecture), an area with intense livestock activity. To fulfill the purpose of the research, the breeding system was recorded. Additional data were obtained concerning the behavior of sheep during grazing in rangelands and fields. Specifically, flocks tracks, animal grazing activities and diet selection. During the movement of flocks, the different feeding resources were recorded and vegetation characteristics were measured. A detailed mapping of different land use types, using IKONOS satellite images was produced, while vegetation and bare ground were separated. Finally, the impact of the breeding system on desertification was achieved by using spatial analysis techniques and by relating grazing time and animal movement with the characteristics of vegetation and topography. The results showed that the breeding system used for raising sheep and goats, was the flock-like, non-removable, one. Rangelands and agricultural crops supported animals by providing them their feeding resources; animals used to remain 5-12 hours/day and cover a distance of 6-13 km/day. Goats generally travelled greater distances than sheep. Rangelands were the main grazing lands, for goats and sheep as well, but during spring and summer animals were spending approximately 1/3 and 1/2 of their time in fields respectively. Additionally, a widespread provision of feedstuffs for sheep (up to 2 kg/day/animal) and goats (up to 1 kg/day/animal) was taking place. Feeding was the predominant activity (18.1% to 63.6%), followed by moving (21.6% to 38.9%) and standing (6.1% to 58.9%). These activities showed statistically significant differences (P ≤ 0.05) between the three seasons, and between the two main land types (rangelands and fields). Between animal species, goats moved more (33.5% to 40.7%) and feed less (35.0% to 52.2%) than sheep (19.4 to 34.7% and 31.4% and 66.6%, respectively).This trend has been varied depending on the season, the source and type of grazing land. Desertification risk of rangelands was more pronounced in winter and less intense in summer, while spring was very limited. Goats’ grazing time was associated positively, while sheep negatively, with the percentage of bare ground in winter and summer respectively. Moreover during this period, the degradation was influenced by the activation of sheep in areas more vulnerable to desertification (southern exposure sites, steep slopes). In summer, the degradation of rangelands was mainly detected in animal gathering sites especially in areas used mostly by sheep than goats. However, the breeding system does not seem to cause extensive desertification in the study area, apparently because the system has turned into a semi-intensive, with the extensive use of supplementary feeding, thus limiting the grazing time in the rangelands.

Η κτηνοτροφία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες οικονομικές δραστηριότητες του ανθρώπου, αλλά, η αλόγιστη εφαρμογή της αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες της ερημοποίησης των μεσογειακών λιβαδιών. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση της χωρικής και χρονικής μεταβολής της βόσκησης, στα πλαίσια του συστήματος εκτροφής των αγροτικών ζώων, και η σχέση τους με τις διαδικασίες εκείνες που οδηγούν στην υποβάθμιση και ερημοποίηση των μεσογειακών λιβαδικών τοπίων. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στην κοινότητα Ασκού (N. Θεσσαλονίκης), μια περιοχή με έντονη κτηνοτροφική δραστηριότητα. Για την εκπλήρωση του σκοπού έγινε καταγραφή του συστήματος εκτροφής. Επιπλέον λήφθηκαν στοιχεία της συμπεριφοράς των αιγοπροβάτων κατά τη διάρκεια της βόσκησης στα λιβάδια και στους αγρούς. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν οι διαδρομές των κοπαδιών και η συμπεριφορά των ζώων στο τοπίο. Κατά την κίνηση των κοπαδιών καταγράφηκαν οι διαφορετικές πηγές βοσκήσιμης ύλης και μετρήθηκαν τα χαρακτηριστικά της βλάστησης. Στη συνέχεια έγινε λεπτομερής χαρτογράφηση των διαφορετικών τύπων χρήσεων γης, καθώς και διαχωρισμός της βλάστησης και του γυμνού εδάφους χρησιμοποιώντας δορυφορικές εικόνες IKONOS. Τέλος, οι επιπτώσεις του συστήματος εκτροφής στην ερημοποίηση έγινε με την ανάλυση του χρόνου βόσκησης και μετακίνησης των ζώων σε σχέση με χαρακτηριστικά της βλάστησης και της τοπογραφίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το σύστημα εκτροφής που ασκούταν στα αιγοπρόβατα ήταν το ποιμνιακό, μη μετακινούμενο. Τα ζώα στήριζαν τη διατροφή τους στη βοσκήσιμη ύλη των λιβαδιών και των γεωργικών καλλιεργειών, παραμένοντας σε αυτά 5-12 ώρες/ημέρα και διανύοντας αποστάσεις 6-13 χλμ./ημέρα. Οι αίγες γενικά διένυαν μεγαλύτερες αποστάσεις από τα πρόβατα. Τα λιβάδια παρείχαν τις κύριες πηγές βόσκησης, τόσο των αιγών, όσο και των προβάτων, αλλά την άνοιξη και το καλοκαίρι τα ζώα αφιέρωναν περίπου το 1/3 και 1/2 του χρόνου τους αντίστοιχα σε αγρούς. Επιπλέον γινόταν εκτεταμένη χορήγηση ζωοτροφών στα πρόβατα (μέχρι 2 χλγ./ημέρα/ζώο) και τις αίγες (μέχρι 1 χλγ./ημέρα/ζώο). Η βόσκηση ήταν η επικρατέστερη δραστηριότητα (18,1% έως 63,6%) και ακολουθούσε η μετακίνηση (21,6% έως 38,9%) και η στάση (6,1% έως 58,9%). Οι δραστηριότητες αυτές παρουσίασαν στατιστικώς σημαντικές διαφορές (P≤0,05) μεταξύ των τριών εποχών, αλλά και μεταξύ των δύο κύριων πηγών (λιβάδια και αγροί). Μεταξύ των δύο ειδών ζώων, οι αίγες μετακινούνταν περισσότερο (33,5% έως 40,7%) και έβοσκαν σχετικά λιγότερο (35,0% έως 52,2%) σε σχέση με τα πρόβατα (19,4% έως 34,7% και 31,4% έως 66,6% αντίστοιχα). Η τάση αυτή όμως διαφοροποιούνταν ανάλογα με την εποχή, την πηγή και τον τύπο των βοσκόμενων εκτάσεων. Ο κίνδυνος ερημοποίησης ήταν εντονότερος το χειμώνα και λιγότερο έντονος το καλοκαίρι, ενώ την άνοιξη ήταν πολύ περιορισμένος. Ο χρόνος βόσκησης των αιγών σχετίστηκε θετικά και των προβάτων αρνητικά με το ποσοστό του γυμνού εδάφους το χειμώνα και το καλοκαίρι αντίστοιχα. Επιπλέον, η υποβάθμιση την περίοδο αυτή επηρεάστηκε από τη δραστηριοποίηση των αιγοπροβάτων σε περιοχές πιο ευαίσθητες στην ερημοποίηση (νότιες εκθέσεις, απότομες κλίσεις). Το καλοκαίρι, η υποβάθμιση των λιβαδιών εντοπίστηκε κυρίως κοντά σε θέσεις συγκέντρωσης ζώων, ιδιαίτερα σε περιοχές που χρησιμοποιούνταν περισσότερο από πρόβατα παρά αίγες. Παρόλα αυτά, το σύστημα εκτροφής δε φαίνεται να προκαλεί γενικευμένη ερημοποίηση στην περιοχή έρευνας, προφανώς γιατί έχει μετατραπεί σε ημιεντατικό με την εκτεταμένη χρήση ζωοτροφών, περιορίζοντας έτσι το χρόνο βόσκησης στα λιβάδια.