Σχολική ένταξη αλλοδαπών μαθητών: συγκριτική μελέτη στάσεων επιπολιτισμού και αυτοεκτίμησης αλλοδαπών και γηγενών μαθητών

Abstract

The smooth integration of immigrant students into school and community constitutes a chief objective of immigrant communities. This needs to happen so that conditions favourable to the improvement of their life and the life of dominant majority members can be obtained. A successful acculturation process for immigrants is a prerequisite for the fruition of this effort. This process of acculturation should be successful in that appropriate knowledge and skills should be created which will enable active participation for immigrants in host country social, cultural, financial and communicative processes. School has a chief role to perform in this process since it is the space where two basic acculturation parameters are cultivated and developed. Self-esteem and performance at school are these two parameters which are in a relation of immediate interaction with this space, i.e. school. International research data are not encouraging since they demonstrate great deficiency in self-esteem and performance at school, thus making completely uncertain the success of both immigrant acculturation and by extension immigrant integration into school community. As for the effectiveness of acculturation, prejudice constitutes a chief obstacle since it crucially acts on the formation of self-esteem and performance at school. In Greece the indications from the relatively few research projects converge on conclusions concerning the low success rates of acculturation processes for immigrant students since there is a substantial deficit in those students’ self-esttem and performance at school. A chief objective for this research paper is an appraisal of acculturation for immigrant children in Greece as well as an appraisal of forms of integration into school and community on the basis of comparative data concerning self-esteem, performance at school and prejudice. The research sample included 959 students attending the fifth and sixth grade of primary school of which 726 were Greeks and 233 were immigrants. Marsh questionnaires were used for measuring self-esteem and school rejection. Theses questionnaires have been used in Greece by Govaris, Kontakos and Andreadakis. To measure prejudice and acceptance-recognition new questionnaires were devised on the basis of international bibliography and research and were found to have very satisfactory reliability and distinction markers. The research questions posed concerned primarily the existence or absence of differentiation between Greek and immigrant students concerning the parameters of self-esteem, specific self-perceptions, performance at school, connection between self-esteem and self-perception of student ability and performance at school, prejudice, acceptance-recognition, school rejection and the connection of classroom psychosocial climate with self-esteem. There was also a question concerning the correlation of length of stay for immigrant students in Greece with self-esteem and performance at school. The following are the most important conclusions arising on the basis of findings of this research : 1 Immigrant student self-esteem appears to be considerably lower than the self-esteem of their Greek classmates. 2 The self-perceptions stronger among Greek children concern physical appearance and student ability, whereas immigrant children maintain stronger self-perceptions concerning physical appearance and peer relations. 3 The performance of immigrant children at school is by far lower than that of their Greek schoolmates. 4 Immigrant student self perception of overall student ability correlates more with performance at school than their self-esteem does. These correlations were found to be much stronger among Greek children. 5 Greek students demonstrate statistically much less school rejection, more prejudice and less acceptance-recognition towards foreigners in comparison to their immigrant schoolmates. 6 Psychosocial climate in class relates substantially to the self-esteem of all students. 7 Length of stay for immigrant students improves neither their self-esteem nor their performance at school as there has been considerable differentiation only in the subjects of Greek and Geography and only for those whose length of stay exceeded six years. On the basis of the results of this research it can be supposed that the acculturation process for immigrant students in our country is problematic and therefore their integration in our social environment has been met with low success rate, which actually makes it more possible for immigrants to adopt dysfunctional attitudes like segregation and marginalization.

Βασικό ζητούμενο των μεταναστευτικών κοινωνιών αποτελεί η ομαλή σχολική και κοινωνική ένταξη των μεταναστών μαθητών, ώστε να διαμορφωθούν ευνοϊκές προϋποθέσεις, για να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής τόσο των ίδιων όσο και των μελών της κυρίαρχης πλειοψηφίας. Προαπαιτούμενο για την ευόδωση αυτής της προσπάθειας συνιστά η επιτυχία της διαδικασίας του επιπολιτισμού των μεταναστών μαθητών υπό την έννοια της οικοδόμησης γνώσεων και δεξιοτήτων που θα καταστήσουν εφικτή την ενεργό συμμετοχή τους στις κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές και επικοινωνιακές διεργασίες των χωρών υποδοχής τους. Το σχολείο διαδραματίζει καίριο ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία, αφού αποτελεί το χώρο όπου καλλιεργούνται και εξελίσσονται δύο βασικές παράμετροι του επιπολιτισμού, η αυτοεκτίμηση και οι σχολικές επιδόσεις, που βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση μ’ αυτόν. Τα διεθνή ερευνητικά δεδομένα δεν είναι ενθαρρυντικά, αφού έχουν δείξει μεγάλη υστέρηση των μεταναστόπουλων τόσο ως προς την αυτοεκτίμηση όσο και ως προς τις σχολικές επιδόσεις, καθιστώντας την επιτυχία του επιπολιτισμού τους και κατ’ επέκταση της σχολικής και κοινωνικής τους ένταξης εντελώς αβέβαιη. Καταλυτικής σημασίας παράγοντα για την αποτελεσματικότητα του επιπολιτισμού αποτελούν οι προκαταλήψεις, αφού επιδρούν καίρια στη διαμόρφωση και των σχολικών επιδόσεων και της αυτοεκτίμησης. Στην Ελλάδα οι ενδείξεις από τις λίγες σχετικές έρευνες που υπάρχουν συγκλίνουν σε συμπεράσματα για χαμηλή επιτυχία της διαδικασίας του επιπολιτισμού των μεταναστών μαθητών, αφού παρουσιάζεται σημαντικό έλλειμμα και στην αυτοεκτίμηση και στις σχολικές επιδόσεις τους. Βασικό στόχο της έρευνας αυτής αποτέλεσε η εκτίμηση του επιπέδου επιπολιτισμού των μεταναστόπουλων στην Ελλάδα και κατά συνέπεια της μορφής σχολικής και κοινωνικής ένταξής τους στη βάση συγκριτικών δεδομένων αναφορικά με την αυτοεκτίμηση, τις σχολικές επιδόσεις και τις προκαταλήψεις. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 959 μαθητές των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του δημοτικού σχολείου, εκ των οποίων οι 726 Έλληνες και οι 233 μετανάστες. Για την αυτοεκτίμηση και τη σχολική άρνηση χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια του Marsh που δοκιμάστηκαν στην Ελλάδα από τους Γκόβαρη, Κοντάκο και Ανδρεαδάκη. Για τις προκαταλήψεις και την αποδοχή-αναγνώριση κατασκευάστηκαν ερωτηματολόγια στη βάση της διεθνούς βιβλιογραφίας και έρευνας και βρέθηκαν με πολύ ικανοποιητικούς δείκτες αξιοπιστίας και διάκρισης. Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν για την πραγματοποίηση της έρευνας αφορούν, κυρίως, στην ύπαρξη ή μη διαφοροποίησης μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών μαθητών ως προς την αυτοεκτίμηση, τις επιμέρους αυτοαντιλήψεις, τις σχολικές επιδόσεις, τη σύνδεση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης σχολικής ικανότητας με τις σχολικές επιδόσεις, τις προκαταλήψεις, την αποδοχή-αναγνώριση, τη σχολική άρνηση και τη σύνδεση του ψυχοκοινωνικού κλίματος της τάξης με την αυτοεκτίμηση. Διατυπώθηκε και ερώτημα σχετικά με τη συσχέτιση του χρόνου παραμονής των μεταναστών μαθητών στην Ελλάδα με την αυτοεκτίμηση και τις σχολικές τους επιδόσεις. Τα σημαντικότερα συμπεράσματα που προκύπτουν στη βάση των ευρημάτων της έρευνας αυτής είναι τα ακόλουθα: 1. Η αυτοεκτίμηση των μεταναστών μαθητών παρουσιάζει σε στατιστικά σημαντικό βαθμό υστέρηση από αυτήν των Ελλήνων συμμαθητών τους. 2. Στα Ελληνόπουλα οι ισχυρότερες αυτοαντιλήψεις είναι της φυσικής εμφάνισης και της σχολικής ικανότητας, ενώ στα μεταναστόπουλα της φυσικής εμφάνισης και των σχέσεων με συνομηλίκους. 3. Οι σχολικές επιδόσεις των μεταναστόπουλων είναι κατά πολύ χαμηλότερες των Ελλήνων συμμαθητών τους. 4. Η αυτοαντίληψη γενικής σχολικής ικανότητας συναρτάται πολύ περισσότερο με τις σχολικές επιδόσεις απ’ ό,τι η αυτοεκτίμησή τους. Στα Ελληνόπουλα οι συσχετίσεις αυτές είναι ισχυρότερες. 5. Οι Έλληνες μαθητές εμφανίζουν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό λιγότερη σχολική άρνηση, περισσότερες προκαταλήψεις και μικρότερη αποδοχή-αναγνώριση προς τους αλλοεθνείς, συγκριτικά με τους μετανάστες συμμαθητές τους. 6. Το ψυχοκοινωνικό κλίμα της σχολικής τάξης συναρτάται σημαντικά με την αυτοεκτίμηση όλων των μαθητών. 7. Η διάρκεια παραμονής των μεταναστών μαθητών δεν επιδρά βελτιωτικά στην αυτοεκτίμηση αλλά ούτε και στις σχολικές τους επιδόσεις, αφού μόνο στη Γλώσσα και τη Γεωγραφία και μόνο για όσους διαμένουν περισσότερο από 6 χρόνια υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση. Στη βάση των αποτελεσμάτων της έρευνας αυτής μπορεί να εικασθεί ότι η διαδικασία επιπολιτισμού των μεταναστών μαθητών στη χώρα μας είναι προβληματική και, επομένως, η ένταξή τους στο κοινωνικό μας περιβάλλον θα έχει χαμηλό βαθμό επιτυχίας, με πιο πιθανή την υιοθέτηση εκ μέρους τους στάσεων δυσλειτουργικών όπως αυτές του διαχωρισμού ή και της περιθωριοποίησης.