Εικονογραφημένες γυναίκες σε Ανατολή και Δύση: μια καλλιτεχνική διαπολιτισμική προσέγγιση

Abstract

1. Nefertari, Maria de Medici, Salammbo. Three women painted in different times and different styles. The visual art is that of the Egyptian New Kingdom art, the baroque era and science-fiction. The cultural climate is that of the Egyptian artists-artisans, Rubens and Druillet “d'après Flaubert”. 2. This work studies and compares three "painted stories" which have not been associated so far. It revisits the concept of Postmodernism through a geo-cultural point of view by analyzing the concepts, the language and the perceptions of Postmodernism in Eastern and Western countries. While in the West Postmodernism is about a series of personal and artistic interactions with the work, depending on whether one is author or recipient, in the East the personal interaction is based on immediate sensations, and is also interpreted through the prism of Orientalism. 3. This study, submitted as my doctoral thesis to the department of Culture Technology and Communication of the Aegean University of Mytilene, is composed of four parts. The three chapters of the first part deal with the theogony of ancient Egypt as well as architecture, restoration, texts and iconographic conception of the tomb of Nefertari. The second part, also composed of three chapters, studies the historic and aesthetic conditions of the first half of the 17th century, when 24 paintings of Maria de Medici were commissioned to Rubens and their iconographic programme was materialized. The third part contains two chapters about the historical novel "Salammbo", written by Gustav Flaubert and illustrated by graphic novelist Philippe Druillet. The fourth section looks at how ancient Egyptian art, Baroque art and Flaubert’s "Salammbo" have influenced the arts through the times and to the modern day.4. An additional objective of this paper is to study the above-mentioned interaction through a meta-feminist interpretation of the three case-studies, also in relation to the civilization crises occurred in their time: - Ancient Egypt (19th Dynasty, New Kingdom, 1550-1064 BC), - Flanders in the 17th century, - France, from Flaubert's time (19th century) to 1980. All three case-studies concern strong female figures that personify the spell of myth in a variety of ways over time: two are historical figures - the queen Nefertari of Egypt, first wife of Ramses II the Great (1279-1213 BC), who died in 1255 BC; and the wife of Henri IV of France, Maria de Medici, from Florence - and one is the fictional character Salammbo, as imagined by Flaubert and as illustrated by Druillet in his graphic novel.The three are perceived through literary and artistic works: the frescoes of the tomb of Nefertari, by Egyptian artists; the series of 24 celebratory paintings of Maria de Medici made by Rubens between 1622 and 1629 for the Luxembourg Palace, now in the Louvre Museum; and Flaubert's novel "Salammbo", written between 1857 and 1861 and illustrated by Phillip Druillet, who recreated Flaubert's heroine in 1981, 1982, and 1986. In this work, the personalities of the three female figures are looked at through a meta-feminist perspective, questioning the traditionally dominant Orientalist and patriarchal ways to approach them and emphasizing the role of the artist. For this reason, much of the work is devoted to the creators.

1. Nεφερτάρη, Μαρία των Μεδίκων, Σαλαμπώ, είναι τα ονόματα των εικονογραφημένων γυναικών. Αιγυπτιακή τέχνη του νέου Βασιλείου, μπαρόκ και επιστημονική φαντασία είναι η εικαστική ατμόσφαιρά τους. Αιγύπτιοι καλλιτέχνες-τεχνίτες, Ρούμπενς, Ντρουγιέ, d'après Φλωμπέρ, είναι ο "πολιτισμός" της εργασίας αυτής. 2. Η εργασία αυτή έχει στόχο την μελέτη και την σύγκριση τριών εικονογραφημένων αφηγημάτων, που δεν έχουν συσχετισθεί μέχρι σήμερα και την επαναδιαπραγμάτευση της έννοιας του Μεταμοντέρνου, με αφετηρία πολιτισμική-γεωγραφική και πιο συγκεκριμένα οι έννοιες και οι διατυπώσεις του Μεταμοντέρνου στην Ανατολή και τη Δύση. Έτσι, ενώ στη Δύση, μεταμοντέρνο θεωρείται ό,τι μας καλεί σε μια σειρά καλλιτεχνικών - προσωπικών εμπλοκών με το «έργο»-πολιτισμικό δημιούργημα, είτε η θέση μας είναι αυτή του δημιουργού, είτε του αποδέκτη-κοινού, στην Ανατολή οι οποιεσδήποτε μορφές προσωπικής εμπλοκής εμπεριέχονται στη σφαίρα του αυτονόητου, ερμηνεύονται όμως παράλληλα υπό το πρίσμα του Οριενταλισμού. 3. Η εργασία έχει κατατεθεί ως η διδακτορική διατριβή μου στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου της Μυτιλήνης και χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα που χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, μελετάται η θεογονία της Αρχαίας Αιγύπτου, η αρχιτεκτονική, η συντήρηση, τα κείμενα και το εικονογραφικό πρόγραμμα του τάφου της Νεφερτάρης. Στην δεύτερη ενότητα που χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, μελετούνται οι ιστορικές και αισθητικές συνθήκες του πρώτου μισού του 17ου αιώνα, που εκπονήθηκαν τα 24 έργα της παραγγελίας της Μαρίας των Μεδίκων στον Ρούμπενς και το εικονογραφικό τους πρόγραμμα. Στην Τρίτη ενότητα που χωρίζεται σε δύο κεφάλαια, μελετάται η συγγραφή και η κριτική του ιστορικού μυθιστορήματος του Φλωμπέρ «Σαλαμπώ» και η εικονογράφησή του από τον σχεδιαστή κόμικς Φιλιπ Ντρουγιέ. Στο τέταρτο μέρος μελετάται η επιρροή που άσκησε στην τέχνη η αρχαία αιγυπτιακή τέχνη, το μπαρόκ και η ηρωίδα του Φλωμπέρ από την εποχή τους μέχρι σήμερα. 4. Η παρούσα εργασία θέτει λοιπόν ως επιπλέον στόχο να εξετάσει αυτή την εμπλοκή [ή το σύνολο των δευτερευουσών εμπλοκών], μέσω μιας μετα-φεμινιστικής ανάγνωσης τριών καλλιτεχνικών case studies, με χαοτικές μεταξύ τους χρονολογικές αποστάσεις, στις «μεταβατικές» φάσεις τριών πολιτισμικών κρίσεων: στην Αρχαία Αίγυπτο (19η Δυναστεία, Νέο Βασίλειο, 1550-1064 π.Χ.), στη Φλάνδρα του 17ου αιώνα και στη Γαλλία, από την εποχή του Φλωμπέρ (19ος αι.) έως τη δεκαετία του 1980. Και οι τρεις μελέτες περίπτωσης αφορούν ισχυρές γυναικείες μορφές που ενδύθηκαν την αχλύ του μύθου με ποικίλους τρόπους μέσα στο χρόνο: πρόκειται για δυο ιστορικά πρόσωπα, τις βασίλισσες Νεφερτάρη της Αιγύπτου, πρώτη σύζυγος του Ραμσή ΙΙ του Μεγάλου (1279-1213 π.Χ.), για την οποία γνωρίζουμε ότι πεθαίνει το 1255 π.Χ. και τη Φλωρεντινής καταγωγής σύζυγο του Henri IV της Γαλλίας Μαρία των Μεδίκων, καθώς και για ένα πρόσωπομυθοπλασία, τη φαντασιακή Σαλαμπώ, όπως την έπλασε η πένα του Φλωμπέρ και την εικονογράφησε ο Druillet στην κόμικς εκδοχή της. Και στις τρεις παραπάνω περιπτώσεις, θα αναλυθεί, με μεταφεμινιστική οπτική, η προσωπικότητα των τριών γυναικείων μορφών, όπως παραδίνεται σε μας μέσω τριών λογοτεχνικών και εικαστικών συνόλων έργων: τις τοιχογραφίες του τάφου της Νεφερτάρης, από Αιγυπτίους καλλιτέχνες, τη σειρά έργων του Θριάμβου της Μαρίας των Μεδίκων του Ρούμπενς για το παλάτι του Λουξεμβούργου (από το 1622, έως περίπου το 1629)., 24 πίνακες που σήμερα βρίσκονται στο Λούβρο, καθώς και του μυθιστορήματος Σαλαμπώ (αρχίζει να γράφεται το 1857 και τελειώνει το 1861) του Φλωμπέρ (γεν. 1821), αλλά και των εικονογραφημένων ιστοριών του Phillip Druillet (γεν. 1944) που δίνουν σάρκα και οστά στην ηρωίδα του Φλωμπέρ (1981, 1982, 1986). Η ανάλυση που αποπειρώμαι, αποκαλύπτει ή αναιρεί οριενταλιστικές και πατριαρχικές πρακτικές στην προσέγγιση των τριών αυτών γυναικείων μορφών μέσα στο χρόνο, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο του καλλιτέχνη ως εκ νέου «δημιουργού» αυτών των προσωπικοτήτων. Γι' αυτό το λόγο, μεγάλο μέρος της εργασίας αφιερώνεται στους δημιουργούς.