Τα ελληνικά κόμικς από τη μεταπολίτευση έως σήμερα: διαδρομές έντεχνης επικοινωνίας, αντικατοπτρισμοί ιδεών και πολιτισμικές αναπαραστάσεις στα σύγχρονα εικονογραφηγήματα

Abstract

The object of the present doctoral thesis is the Greek Comics from the period of the political change-over after the fall of the Junda (1974) until today (2011). Our aim is the examination of their historical evolution, as well as the particular political and cultural conditions in which they were created. In terms of methodology, we chose to integrate the comics into a broader theoretical framework. Initially, the occasional attempts to define comics aw well as their historical appearance in the mid 19th century are investigated, within the framework of the broader “graphic revolution”. We then approach the comics through the ideas reflected in them. We extensively refer to, both in terms of “Ideology”, as well as in terms of “culture”, the Cultural Representations they reflect. In the second part of the thesis, we approach the Greek comics through three different thematic directions: 1) The relation of comics to printed cartoons, both internationally and in Greek typography. In this section we examine in detail the elements linking the two Media of art and changeover from the narrations of one kind to the other. 2) The influence of the magazines that systematically published comics, both in the Greek artistic creation as well as in the formation of an “adult” readership. In this section we follow all the Greek comic magazines thoroughly one by one, as well as any qualitative issues that arise from our research. 3) The actual production of Greek comic albums itself. At this point, we explore the entire output of comic albums by Greek artists from the period of the political change –over after the fall of the Junta until today. Firstly, with the recording of the entire production by drawing up a list of Greek Comics Albums (GCA). And secondly by the analytical examination of specific albums, included in their historical-cultural context. In the third part of the thesis, we see Greek comics as a cultural and communicative whole. We investigate the relationships of all “actors” of their communicative action (that is the “Creators”, the “Communicative mediators”, the “Readers” and the “Commenters”) and the evolution of the Medium itself through the broader users of the internet. As an outcome of the present thesis, we have the first actual engagement with the Greek “adult” comics and their documentation at a level of theory and research. For the first time, an attempt is made to approach them within the historical context in which they were created, by actually stressing the required attention to their cultural content: the ideas they carry and their cultural representations. We thus reach many conclusions concerning not only the relationship between the Greek comics and the international comic creation, but also those concerning their own particular quantitative and qualitative characteristics, such as they arise from our research.

Αντικείμενο της διατριβής είναι τα Ελληνικά κόμικς από την Μεταπολίτευση (1974) έως σήμερα (2011). Στόχος είναι η εξέταση της ιστορικής εξέλιξής τους, αλλά και οι ιδιαίτερες πολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτά δημιουργήθηκαν. Μεθοδολογικά επιλέχτηκε η ένταξη των κόμικς μέσα σε ένα ευρύτερο θεωρητικό πλαίσιο. Αρχικά διερευνώνται οι κατά καιρούς απόπειρες ορισμού των κόμικς αλλά και η ιστορική εμφάνισή τους στα μέσα του 19ου αιώνα, στα πλαίσια της ευρύτερης «γραφιστικής επανάστασης». Στη συνέχεια πλησιάζουμε τα κόμικς μέσα από τις ιδέες που αντικατοπτρίζονται σε αυτά. Αναφερόμαστε εκτενώς, τόσο σε ζητήματα Ιδεολογίας, όσο και -σε επίπεδο «κουλτούρας»- στις Πολιτισμικές Αναπαραστάσεις που αντανακλούν. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, προσεγγίζουμε τα ελληνικά κόμικς μέσα από τρεις διαφορετικές θεματικές κατευθύνσεις: 1) Τη σχέση των κόμικς με τη γελοιογραφία, τόσο διεθνώς, όσο και στην ελληνική τυπογραφία. Εδώ βλέπουμε αναλυτικά τα στοιχεία που συνδέουν τα δύο έντεχνα Μέσα αλλά και την μεταπήδηση από τις αφηγήσεις του ενός είδους από το άλλο. 2) Την επίδραση που άσκησαν τα περιοδικά που δημοσίευαν συστηματικά κόμικς, τόσο στην ελληνική δημιουργία όσο και στην διαμόρφωση ενός «ενήλικου» αναγνωστικού κοινού. Εδώ παρακολουθούμε ένα προς ένα διεξοδικά, όλα τα ελληνικά περιοδικά με κόμικς, όσο και τα όποια ποιοτικά ζητήματα που προκύπτουν από την συγκεκριμένη έρευνα. 3) Την ίδια την παραγωγή Ελληνικών κόμικς άλμπουμ. Σε αυτό το σημείο, ερευνούμε το σύνολο της παραγωγής κόμικς άλμπουμ Ελλήνων δημιουργών από την Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Σε ένα πρώτο στάδιο με την καταγραφή όλης της παραγωγής με την σύνταξη ενός καταλόγου Ελληνικών Άλμπουμ Κόμικς (ΕΑΚ). Σε δεύτερο επίπεδο με την αναλυτική εξέταση συγκεκριμένων άλμπουμ, ενταγμένα στο ιστορικό- πολιτισμικό τους πλαίσιο. Στο τρίτο μέρος της διατριβής, βλέπουμε πλέον τα ελληνικά κόμικς ως πολιτισμικό κι επικοινωνιακό σύνολο. Ερευνούμε τις σχέσεις όλων των «πρωταγωνιστών» της επικοινωνιακής τους λειτουργίας (δηλαδή τους «Δημιουργούς», τους «Επικοινωνιακούς μεσολαβητές», τους «Αναγνώστες» και τους «Σχολιαστές») αλλά και την εξέλιξη του ίδιου του Μέσου μέσα από τις διευρυμένες χρήσεις του internet. Ως αποτέλεσμα της παρούσας διατριβής, έχουμε την πρώτη ουσιαστική ενασχόληση και καταγραφή των ελληνικών «ενήλικων» κόμικς σε θεωρητικό κι ερευνητικό επίπεδο. Για πρώτη φορά επιχειρείται η προσέγγισή τους μέσα στο ιστορικό πλαίσιο που δημιουργήθηκαν, προσδίνοντας ταυτόχρονα την απαιτούμενη βαρύτητα στο πολιτισμικό τους περιεχόμενο: τις ιδέες που κουβαλούν αλλά και τις Πολιτισμικές τους αναπαραστάσεις. Καταλήγουμε έτσι σε πλήθος συμπερασμάτων που αφορούν όχι μόνο την σχέση των ελληνικών κόμικς με την διεθνή δημιουργία, αλλά και τα δικά τους ιδιαίτερα ποσοτικά αλλά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως αυτά προκύπτουν από την έρευνα.