Η έννοια της περιπλάνησης στη σύγχρονη τέχνη

Abstract

The aim of the thesis is to explore the concept of wandering/drifting and detect its influences in modern and contemporary art. The thesis is developed in two parts, the first discusses theoretical approaches to the practice of wandering, while in the second part specific examples of artistic creation–that take place in various historical and social contexts-related to the practice of wandering are examined. Initially the story The Man of the Crowd by Edgar Allan Poe-Baudelaire’s precursor of the flâneur-is analyzed, while the key aspects of Baudelaire’s drifter are identified. Particularly through Benjamin’s reading, the flâneur is associated with the physiologist and the detective, as well as the collector, the archaeologist and the art lover. Subsequently the concept of wandering is further considered as released from the territorial context. More specifically the incomplete Arcades Project by Benjamin is discussed. The theoretical part concludes with an introduction to the philosophical thinking of Gilles Deleuze, in particular the concept of the rhizome.The first chapter of the second part analyzes the work of the precursors Constantin Guys, Édouard Manet and the Impressionists. Their contribution to modernity is emphasized, mainly because of their thematic choice-the imprint of the ephemeral. Their criticism towards their contemporary society is also discussed. Furthermore, the movement Situationist International is examined, more specifically the practices of psychogeography and dérive. The Situationists dérive functioned as a key strategy in their reaction against the "society of the spectacle".Next, the work of contemporary artists who have embraced the practice of wandering is discussed, such as Vito Acconci, Sophie Calle, Francis Alÿs and Janet Cardiff. It is argued that the practice of wandering blurs the boundaries of art and life, challenging the entrenched visual media, while it evolves from a solely optical activity to a total sensory experience.The second chapter discusses artists who use the technique of collection, such as Marcel Duchamp, Joseph Cornell, Marcel Broodthaers, Gerhard Richter and Susan Hiller. The most important contribution of the collector-artist is the breaking down of the restrictive boundaries of artistic media and domains, the complete abolition of the protective autonomy of the artwork, as well as an institutional criticism.The ragpicker in Benjamin is an "urban archaeologist." In the works of Mark Dion, the boundaries between Art and Archeology are challenged, while they present a direct criticism to the institution of the museum.The last chapter of the thesis discusses the relation of the notion of wandering with the exhibition curator and the art public. The importance of the reception of the contemporary artwork is stressed, an artwork which now seeks a viewer who completes it.We conclude that the wanderer, is an integral part of the artistic production and reception, while the practice of wandering itself constitutes a method of continuous 'becoming' and persistent questioning.

Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να διερευνήσει την έννοια της περιπλάνησης και να ανιχνεύσει τις επιρροές της πρακτικής της στη μοντέρνα και σύγχρονη εικαστική δημιουργία. Η εργασία αναπτύσσεται σε δύο μέρη, στο πρώτο αναλύονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις στην πρακτική της περιπλάνησης και στο δεύτερο μελετώνται συγκεκριμένα παραδείγματα εικαστικής δημιουργίας που σχετίζονται με την περιπλάνηση, όπως αυτά δεξιώνονται σε διαφορετικό ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Αρχικά αναλύεται το διήγημα Ο άνθρωπος του πλήθους του Έντγκαρ Άλαν Πόε, πρόδρομος του κατά Μποντλέρ πλάνητα και προσδιορίζονται οι βασικές πτυχές του flâneur. Ειδικότερα μέσω της αφήγησης του Μπένγιαμιν ο πλάνητας συσχετίζεται με τον φυσιολόγο και τον ντεντέκτιβ, αλλά και με το συλλέκτη, τον αρχαιολόγο και τον φιλότεχνο. Στη συνέχεια εξετάζεται η έννοια της περιπλάνησης όπως διαμορφώνεται όταν αποδεσμευτεί από τα χωρικά πλαίσια. Πιο συγκεκριμένα αναλύεται το ατελές Σχέδιο εργασίας περί στοών, του Μπένγιαμιν. Το θεωρητικό μέρος ολοκληρώνεται με μία εισαγωγή στη φιλοσοφική σκέψη του Ζίλ Ντελέζ, ειδικότερα στην έννοια του ριζώματος.Στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους αναλύεται το έργο των προδρόμων Constantin Guys, Édouard Manet και των ιμπρεσιονιστών. Τονίζεται η συμβολή τους στη νεωτερικότητα κυρίως λόγω της θεματική τους επιλογής -της αποτύπωσης του εφήμερου- αλλά και η κριτική τους απέναντι στη σύγχρονή τους κοινωνία. Ακολούθως εξετάζεται το κίνημα Καταστασιακή Διεθνής και συγκεκριμένα οι πρακτικές της ψυχογεωγραφίας και του dérive. Η περιπλάνηση των Καταστασιακών λειτούργησε ως βασική στρατηγική στην αντίδρασή τους ενάντια στην «κοινωνία του θεάματος». Στη συνέχεια αναλύεται το έργο σύγχρονων εικαστικών που έχουν ενστερνιστεί την πρακτική της περιπλάνησης, οι Vito Acconci, Sophie Calle, Francis Alÿs και Janet Cardiff. Υποστηρίζεται ότι η πρακτική της περιπλάνησης θολώνει τα όρια τέχνης και ζωής, αμφισβητεί τα περιχαρακωμένα εικαστικά μέσα και εξελίσσεται από οπτική δραστηριότητα σε συνολική αισθητηριακή εμπειρία. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται εικαστικοί που χρησιμοποιούν την τεχνική της συλλογής, οι Marcel Duchamp, Joseph Cornell, Marcel Broodthaers, Gerhard Richter και Susan Hiller. Η πιο σημαντική προσφορά του καλλιτέχνη-συλλέκτη είναι η οριστική κατάρριψη των περιοριστικών ορίων των καλλιτεχνικών μέσων και τομέων, η πλήρης κατάλυση της προστατευτικής εσωτερικότητας του έργου τέχνης, αλλά και η θεσμική κριτική.Ο ρακοσυλλέκτης στον Μπένγιαμιν είναι ένας «αστικός αρχαιολόγος». Στα έργα του Mark Dion που εξετάζονται στη συνέχεια τα όρια μεταξύ τέχνης και αρχαιολογίας καταλύονται, ενώ είναι σαφής η κριτική στο θεσμό του μουσείου.Στο τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής αναπτύσσεται η σχέση της περιπλάνησης με τον επιμελητή έκθεσης και τον φιλότεχνο. Τονίζεται η σημασία πρόσληψης του εικαστικού έργου που πλέον αποζητά ένα θεατή που το ολοκληρώνει.Καταλήγουμε ότι ο περιπλανώμενος, άλλοτε ως δημιουργός, διαμεσολαβητής έως και αποδέκτης της σύγχρονης τέχνης, αποτελεί αναπόσπαστο μέλος της καλλιτεχνικής παραγωγής και καταλύτης της καλλιτεχνικής πρόσληψης, ενώ η ίδια η περιπλάνηση συνιστά μέθοδο συνεχούς ‘γίγνεσθαι’ και διαρκούς αμφισβήτησης.