Η πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας μέσω των προγραμμάτων της κοινωνικής ανάπτυξης

Abstract

Το φαινόμενο της παραβατικότητας των ανηλίκων απασχολεί ιδιαίτερα τόσο την επιστημονική κοινότητα όσο και ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, καθώς τα τελευταία χρόνια παρατηρείται διεθνώς μια ποσοτική και, κυρίως, ποιοτική διαφοροποίηση στα αδικήματα που διαπράττονται από ανηλίκους. Αντίστοιχα, στην προσπάθεια να επιτευχθεί μια αποτελεσματικότερη διαχείριση του φαινομένου εντάσσονται στις νομοθεσίες ανηλίκων τα εναλλακτικά του εγκλεισμού μέτρα, οι πρακτικές της επανορθωτικής δικαιοσύνης, της κοινωνικής διαμεσολάβησης, καθώς και στρατηγικές κοινωνικής πρόληψης της παραβατικότητας που προβλέπουν παρεμβάσεις με έμφαση στο τοπικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, η αντεγκληματική πολιτική, υπό την επιρροή των τάσεων στην κοινωνική πολιτική που κλίνουν προς συμμετοχικά/ κοινοτικά μοντέλα διακυβέρνησης, τα οποία παραχωρούν χώρο στην ιδιωτική πρωτοβουλία για συνεργασία με τον κρατικό μηχανισμό και ανάγουν το τοπικό πλαίσιο της κοινότητας σε χώρο από κοινού προάσπισης και διεκδίκησης της ασφάλειας, προσανατολίζεται προς τις μεθόδους της κοινωνικής πρόληψης. Σε αυτές, κεντρική θέση κατέχει η κοινωνική ανάπτυξη που αποτελεί μια ολιστική προσέγγιση στην πρόληψη του εγκλήματος συνδυάζοντας κοινωνικές, αναπτυξιακές και κοινοτικές παρεμβάσεις. Η κοινωνική πρόληψη μέσω των πρακτικών της κοινωνικής ανάπτυξης επικεντρώνεται στον προσδιορισμό και στην αντιμετώπιση των παραγόντων του κοινωνικού περιβάλλοντος που ευνοούν την εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών. Μάλιστα, οι παρεμβάσεις της κοινωνικής ανάπτυξης αξιολογούνται από τη διεθνή εμπειρία ως εξαιρετικά αποτελεσματικές, όχι μόνο ως προς τη μείωση της παραβατικής συμπεριφοράς, αλλά επιπλέον και ως προς τη μείωση του οικονομικού κόστους, σε σχέση με τα υπόλοιπα μέτρα περιστολής του εγκλήματος. Η έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο της διατριβής με ποιοτικού τύπου εργαλεία είχε ως στόχο να διερευνήσει την ύπαρξη και το είδος των προγραμμάτων κοινωνικής ανάπτυξης, το εύρος ανάπτυξης, το πλαίσιο λειτουργίας τους (στρατηγικό σχεδιασμό, διασύνδεση με τοπικές ανάγκες, δίκτυο συνεργασίας, ύπαρξη μηχανισμών αξιολόγησης, εκτίμηση της αποτελεσματικότητας και ανταποκρισιμότητας των προγραμμάτων, προβλήματα και προοπτικές) και το εύρος συνάρτησής τους με το ευρύτερο πλαίσιο άσκησης αντεγκληματικής πολιτικής στη χώρα μας. Η έρευνα κατέδειξε ότι τα εν λόγω προγράμματα έχουν αναπτυχθεί και στη χώρα μας σε ικανοποιητικό βαθμό. Συγκεκριμένα, καταγράφτηκε ένας σημαντικός αριθμός υλοποιούμενων παρεμβάσεων σε τοπικό επίπεδο που πληρούσε τα κριτήρια των προγραμμάτων κοινωνικής ανάπτυξης. Μεταξύ αυτών ορισμένα είχαν αναπτύξει αξιόλογη δράση, ενώ παράλληλα συγκέντρωναν το ενδιαφέρον της τοπικής κοινότητας για συμμετοχή σε αυτά. Τα συγκεκριμένα στοιχεία δείχνουν ότι ανάλογες παρεμβάσεις μπορεί να αναπτύξουν αξιοσημείωτη δυναμική στο μέλλον. Εντούτοις, η έρευνα κατέδειξε ότι η υλοποίηση και η ανάπτυξη παρόμοιων παρεμβάσεων δυσχεραίνεται από τα πολύπλευρα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και σχετίζονται, κατά κύριο λόγο, με ζητήματα συντονισμού και σχεδιασμού της κοινωνικής και αντεγκληματικής πολιτικής στην ελληνική κοινωνία. Κατά συνέπεια, στη μελλοντική προοπτική των προγραμμάτων χρειάζεται να ληφθεί σοβαρά υπόψη η διευθέτηση των συγκεκριμένων παραμέτρων. Κατά την υλοποίηση των σχετικών παρεμβάσεων είναι σημαντικό να συνεκτιμάται το γεγονός ότι τα αποτελέσματα από την επένδυση σε προγράμματα πρόληψης για τη μείωση της παραβατικότητας, δεν μπορούν να γίνουν άμεσα ορατά. Η κοινωνική ανάπτυξη ως μακροπρόθεσμη στρατηγική πρόληψης χρειάζεται χρόνο προκειμένου να επιτύχει αλλαγές στη στάση του κοινού, στις κοινωνικές δομές και τελικά να περιορίσει την παραβατικότητα. Παράλληλα, χρειάζεται σαφής οριοθέτηση του προσανατολισμού και του εύρους των στρατηγικών πρόληψης, ώστε ο παρεμβατικός χαρακτήρας των προγραμμάτων να μην αποτελέσει πρόσχημα για την ένταση των πολιτικών του κοινωνικού ελέγχου και της επιτήρησης. Η επιτυχής διαχείριση των δυσχερειών, η βελτίωση του καθεστώτος σχεδιασμού, οργάνωσης και υλοποίησης και ο ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός των προγραμμάτων μπορούν να δημιουργήσουν αξιόλογες προοπτικές για το μέλλον τους στη χώρα μας.

Juvenile delinquency has received worldwide attention by academic community as well as by society as a whole due to (quantitative but mostly qualitative) wide differentiations of offences committed by minors during the last few years. In line with efforts towards effective management of the problem, the juvenile justice system incorporates alternative measures of restorative justice, mediation and social prevention, giving emphasis to the significance of interventions at the local level. Respectively, over the last years, crime policy has incorporated methods of social prevention, an approach that is based on participative/ community governance models which encourage community involvement in public issues and collaboration with relevant government agencies. Among social prevention measures, social development constitutes a holistic approach in crime prevention combining social, developmental and community interventions. Social development focuses on processes that promote recognition and management of social environment factors that contribute to the appearance of delinquent behaviors. In addition, as compared with other measures of crime reduction, interventions of social development have been proved to be rather effective not only in reducing delinquent behavior, but in reducing economic costs as well. Field research, conducted using qualitative methodology, aimed at investigating matters related to the programs implemented in local communities, such as type, framework, growth, effectiveness, efficacy and future prospects of interventions. The study showed that, in Greece, relevant programs have been developed to a satisfactory degree. More specifically, a substantial number of social development interventions have been recorded to take place at a local level. Some of the programs have established appreciable activities, while, at the same time they seem to have significantly attracted the interest of the local community. Research data show that similar interventions can develop remarkable dynamics in the future. Nevertheless, the study has also shown that establishment of such interventions can be hindered by multidimensional problems that are mainly related to matters of co-ordination and planning of social and crime policy within Greek society. Consequently, regulation of some particular parameters needs to be taken seriously into consideration in the future prospect of such programs. During the implementation of relative interventions, it is important to consider the fact that results from investment in crime prevention programs cannot become immediately visible. The social development, as any long-term prevention strategy, needs time to achieve changes in the attitude of general public as well as in social structures themselves so as to succeed in limiting delinquency. At the same time, the concrete definition of orientation and limitations of prevention strategies is vital so as the intervening character of the programs will not constitute pretext for increasing the intensity of social control policies in the society. The successful management of hindrances, the improvement of planning, organization and implementation processes and an anthropocentric orientation is of great importance so as prevention programs will substantially contribute to reducing juvenile delinquency in our society.