Γλωσσολογική και ψυχογλωσσολογική μελέτη των παγιωμένων ρηματικών φράσεων με σταθερό υποκείμενο της Νέας Ελληνικής: μορφοσυντακτική ανάλυση, σημασιολεξική διαβάθμιση και επεξεργασία από παιδιά σχολικής ηλικίας.

Abstract

The aim of the thesis is the investigation of the phenomenon of fixedness, in both linguistic (syntactic and semantic) and psycholinguistic level. The linguistic material consists of the fixed phrases (idioms) of Modern Greek, with a fixed relation between verb and subject (π.χ. μάλλιασε η γλώσσα μου). Within linguistic study, we first provide the morphosyntactic analysis of the material. We systematically describe the syntactic properties of the phrases and classify them to seven syntactic categories. This analysis is based on the theoretical framework of Lexicon - Grammar (M. Gross, 1975). Next, we apply lexical-semantic criteria and follow general cognitive principles in order to classify them according to their grade of fixedness. Through this analysis, three categories emerge: typical phrases (π.χ. δεν πέφτει καρφίτσα), quasi phrases (π.χ. ραγίζει η καρδιά μου) and conventionalized phrases (π.χ. πέφτει η αυλαία του φεστιβάλ). Within psycholinguistic study, developmental research with primary school children is carried out. With Experiment 1, we examine the children’s processing strategies when they are asked to give an oral interpretation of typical phrases without context. With Experiments 2 and 3, we test the psycholinguistic validity of the graded - fixedness model we proposed. We namely investigate whether the grade of semantic autonomy of the phrase constituents affects the access to their meaning, both without and with context. We conclude that fixed phrases are not an idiosyncratic part of the language. Their syntactic behaviour does not differ from that of free structures. According to the findings of Experiment 1, phrases have a specific potential of interpretive analysis, which, among others, does not support the arbitrariness of meaning. The semantic autonomy of the phrase constituents, according to the graded - fixedness model, affects the access to the idiomatic meaning. This was shown in Experiment 2 - in absence of context - which adds theoretical/ lexicological value to the model. However, in presence of context (Experiment 3), the nature of the lexical meaning of the phrase constituents did not have a differentiating effect on comprehension. Comprehension as a cognitive process does not break down the semantic information: it exploits the literal - metaphorical continuum and is based on the uniform mental representation accruing from context.

Στόχος της διατριβής είναι η διερεύνηση του φαινομένου της παγίωσης, σε γλωσσολογικό (συντακτικό και σημασιολογικό) και ψυχογλωσσολογικό επίπεδο. Το γλωσσικό μας υλικό αποτελούν οι παγιωμένες φράσεις της Νέας Ελληνικής, των οποίων το ρήμα έχει σταθερή σχέση με το υποκείμενο (π.χ. μάλλιασε η γλώσσα μου). Σε γλωσσολογικό επίπεδο, προβαίνουμε αρχικά στη μορφοσυντακτική ανάλυση του γλωσσικού υλικού. Περιγράφουμε συστηματικά τις συντακτικές ιδιότητες των φράσεων με σταθερό υποκείμενο, τις οποίες ταξινομούμε σε επτά συντακτικές κατηγορίες. Η ανάλυση αυτή εντάσσεται στο θεωρητικό πλαίσιο του Λεξικού - Γραμματική (M. Gross, 1975). Στη συνέχεια, εφαρμόζουμε σημασιολεξικά κριτήρια και ακολουθούμε γενικότερες γνωστικές αρχές, προκειμένου να τις κατηγοριοποιήσουμε ως προς τον βαθμό της παγίωσής τους. Μέσα από αυτή την ανάλυση, καταλήγουμε στις τρεις κατηγορίες φράσεων: τυπικές (π.χ. δεν πέφτει καρφίτσα), οιονεί (π.χ. ραγίζει η καρδιά μου) και συμβατικοποιημένες (π.χ. πέφτει η αυλαία του φεστιβάλ). Σε ψυχογλωσσολογικό επίπεδο, πραγματοποιούμε δύο αναπτυξιακές έρευνες με παιδιά σχολικής ηλικίας. Στην πρώτη έρευνα (Πείραμα 1), εξετάζουμε τις επεξεργαστικές στρατηγικές των παιδιών όταν καλούνται να ερμηνεύσουν προφορικά τις τυπικές φράσεις χωρίς συγκείμενο. Στη δεύτερη έρευνα (Πειράματα 2 και 3), ελέγχουμε την ψυχογλωσσολογική ισχύ του μοντέλου διαβάθμισης της παγίωσης που προτείναμε. Διερευνούμε, δηλαδή, αν ο βαθμός σημασιακής αυτονομίας των συστατικών των φράσεων επιδρά στην πρόσβαση στη σημασία τους, και εκτός και εντός συγκειμένου. Συμπεραίνουμε ότι οι παγιωμένες φράσεις δεν αποτελούν ένα ιδιοσυγκρασιακό κομμάτι της γλώσσας. Η συντακτική τους συμπεριφορά δεν διαφέρει από αυτή των ελεύθερων δομών. Σύμφωνα με τα ευρήματα του Πειράματος 1, οι φράσεις διαθέτουν μια συγκεκριμένη δυναμική ερμηνευτικής ανάλυσης, πράγμα που συνηγορεί, μεταξύ άλλων, και υπέρ του μη αυθαίρετου της σημασίας. Η σημασιακή αυτονομία των συστατικών των φράσεων, βάσει του μοντέλου διαβάθμισης, επηρεάζει την πρόσβαση στην ιδιωματική σημασία. Αυτό δείχτηκε από το Πείραμα 2 - απουσία συγκειμένου - πράγμα που προσδίδει στο μοντέλο θεωρητική/λεξικολογική ισχύ. Ωστόσο, παρουσία συγκειμένου (Πείραμα 3), η φύση της λεξικής σημασίας των συστατικών των φράσεων δεν επέδρασε διαφοροποιητικά στην κατανόηση. Η κατανόηση ως γνωστική διαδικασία δεν διασπά τη σημασιολογική πληροφορία: αξιοποιεί το συνεχές κυριολεξίας - μεταφοράς και στηρίζεται στην ενιαία αναπαράσταση που προκύπτει από το συγκείμενο.