Οι παγιωμένες εκφράσεις της νέας ελληνικής: ιστορική διάσταση, ταξινόμηση και στερεοτυπικότητα

Abstract

The aim of the present thesis was the study of frozen expressions (idioms) in Modern Greek. We examined the proposed terminology and the definitions given for frozen expressions. Then we presented the features of frozen expressions and the restrictions on vocabulary, grammar, and syntax. Furthermore, we analyzed the models concerning the comprehension of frozen expressions and we examined children’s ability to produce and understand frozen expressions as well as ways of teaching them to foreign learners. We also examined the compilation of dictionaries of frozen expressions and we presented selected Greek dictionaries written in the last two decades. Another aim of this study was to examine the historical dimension of frozen expressions. We found that they exist from antiquity until nowadays. We also examined the relations between languages and how these relations can affect frozen expressions, mentioning particularly the influence of Balkan languages and the role of Turkish. Using our definition of frozen expressions we assembled 4798 frozen expressions which we classified using lexical and semantic criteria. Then, we examined the frequency of numbers, fauna and flora words, abstract notions, objects of material world, parts of the body, colors, and improper words in these frozen expressions. We also divided the collected frozen expressions in two categories: one with positive and one with negative dimension, and then we discerned further subcategories for each dimension. Examples of subcategories for the positive dimension were those frozen expressions which expressed abundance, success, knowledge, etc., and for the negative dimension those frozen expressions which express failure, difficulties, rage, disinterest, death, etc. We found that the frozen expressions with negative dimension had more subcategories and outnumbered the frozen expressions with positive dimension. Future research should focus on these subcategories in order to analyze them in depth. Key words: frozen expressions, idioms, classification, phraseology, historical dimension, fixedness

Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη των παγιωμένων εκφράσεων της νεοελληνικής γλώσσας. Εξετάσαμε την ορολογία που χρησιμοποιείται για τις παγιωμένες εκφράσεις και τους ορισμούς που έχουν προταθεί. Στη συνέχεια παρουσιάσαμε αναλυτικά τα χαρακτηριστικά των παγιωμένων εκφράσεων, καθώς και τους περιορισμούς που ισχύουν όσον αφορά το λεξιλόγιο, τη γραμματική και τη σύνταξή τους. Ακόμη αναφερθήκαμε αναλυτικά στα μοντέλα κατανόησης των παγιωμένων εκφράσεων που έχουν προταθεί και μας απασχόλησε η κατανόηση των παγιωμένων εκφράσεων από τα παιδιά καθώς και η διδασκαλία τους σε ξενόγλωσσους. Ένα άλλο θέμα που θίξαμε ήταν η συγγραφή λεξικών παγιωμένων εκφράσεων και παρουσιάσαμε ορισμένα που έχουν γραφεί για την ελληνική. Ασχοληθήκαμε επιπλέον με την ιστορική διάσταση των παγιωμένων εκφράσεων της νέας ελληνικής και διαπιστώσαμε την παρουσία τους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Παράλληλα αναφερθήκαμε στις σχέσεις μεταξύ των γλωσσών και στο πόσο μπορούν οι σχέσεις αυτές να επηρεάσουν την παρουσία των παγιωμένων εκφράσεων, κάνοντας ειδική μνεία στις βαλκανικές γλώσσες και στην επίδραση της τουρκικής γλώσσας. Έχοντας ως βάση τον ορισμό που υιοθετήσαμε, συγκεντρώσαμε 4798 εκφράσεις οι οποίες αποτέλεσαν το σώμα δεδομένων της εργασίας μας. Στη συνέχεια προτείναμε την ταξινόμηση των παγιωμένων εκφράσεων με βάση λεξιλογικά και σημασιολογικά κριτήρια και προχωρήσαμε στην κατηγοριοποίησή τους. Συγκεκριμένα εξετάσαμε την παρουσία στις παγιωμένες εκφράσεις αριθμητικών, υποκοριστικών, κύριων ονομάτων, ονομάτων ζώων, φυτών, λέξεων που δηλώνουν αφηρημένες έννοιες, μέρη του υλικού πολιτισμού, μέρη του σώματος, χρωμάτων και άσεμνων λέξεων. Ακόμη στηριζόμενοι στη σημασία των παγιωμένων εκφράσεων τις διακρίναμε σε εκφράσεις με θετική διάσταση, οι οποίες δηλώνουν αφθονία, επιτυχία, γνώση κτλ., και εκφράσεις με αρνητική διάσταση, οι οποίες δηλώνουν αποτυχία, δυσκολίες, απειλή, οργή, αδιαφορία, θάνατο κτλ., διαπιστώνοντας ότι οι δεύτερες είναι περισσότερες τόσο ως προς την ποσότητα, όσο και ως προς τις επιμέρους υποκατηγορίες. Νεότερες έρευνες μπορούν να εστιάσουν στις ειδικότερες κατηγορίες που προτείνουμε για μια βαθύτερη προσέγγιση. Λέξεις κλειδιά: παγιωμένες εκφράσεις, ταξινόμηση, στατιστική ανάλυση, φρασεολογία, ιστορική θεώρηση, παγιωμένα χαρακτηριστικά