Σαουδική Αραβία: εσωτερική πολιτική, περιφερειακές και διεθνείς σχέσεις από το 1945 μέχρι σήμερα: οι καθοριστικοί παράγοντες, οι προκλήσεις και οι προοπτικές του σαουδαραβικού Βασιλείου

Abstract

This doctoral dissertation analyzes the foreign policy of Saudi Arabia from the establishment of the modern state to the present day, through the theoretical lens of Defensive Realism. The central hypothesis posits that Saudi strategy is primarily driven by the pursuit of national security and the survival of the monarchical regime, within a regional and international environment characterized by perpetual turmoil, conflict, competition, and power shifts at both regional and international levels. The methodological approach is qualitative, relying on the historical analysis of significant events and periods—such as the Cold War, the Iranian Revolution, the Gulf Wars, the Arab Uprisings, and recent geostrategic and geoeconomic realignments. The analysis aims to examine the decisions of the Saudi regime in adopting policies deemed most suitable for safeguarding its core interests. Following an examination of Saudi Arabia's historical trajectory, it was determined that its foreign policy has been shaped by a series of objective challenges, including the political use of Islam, the legitimation of its pro-Western policy, the need to balance against regional threats, and its post-oil future. Saudi Arabia's alliance with the United States during the Cold War is interpreted as a classic strategy of external balancing against the Soviet threat and the radical Pan-Arabism of Gamal Abdel Nasser. The 1979 Iranian Revolution and Iran's subsequent policy of "exporting the revolution" created an acute security dilemma, compelling Riyadh to strengthen its regional alliances (e.g., the establishment of the Gulf Cooperation Council) and to support Iraq during the Iran-Iraq War in an effort to contain Iranian radicalism. The 2011 Arab Uprisings were perceived as an existential threat to the Saudi throne, leading to a policy of suppressing the revolts, which included direct military intervention (Bahrain), massive financial support (Egypt), involvement in proxy wars (Syria, Yemen), and the bolstering of the other two Arab monarchies (Morocco, Jordan), with the primary objectives of preventing the collapse of the regional order and containing the influence of both Iran and political Islam.Based on this analysis, the dissertation's conclusions confirm the research questions and the initial hypothesis. Saudi Arabia, despite its immense wealth, operates as a quintessential status quo power, whose actions, even when they appear aggressive (e.g., in Yemen), stem from a deeply defensive rationale and the perception of multiple threats that it must balance against. The research demonstrates that although Saudi Arabia possesses significant instruments of power (economic, ideological), its ability to shape the regional environment remains constrained by systemic pressures, the strategies of its adversaries and/or allies, and regional upheavals. The recent shift towards regional de-escalation, such as the normalization of relations with Iran, and the attempt to reduce its defense dependency on the US by fostering closer ties with China and Russia, do not constitute an abandonment of the Kingdom's long-standing defensive logic. On the contrary, this represents an effort to adapt to an emerging multipolar international system where the American security umbrella can no longer be taken for granted. Finally, Crown Prince Mohammed bin Salman's reform project, "Vision 2030," is analyzed as a long-term strategy of internal and regional balancing, aimed at strengthening national power and ensuring the regime's survival in a post-oil future. The dissertation concludes that Saudi Arabia's foreign policy remains a constant and complex endeavor of managing the security threats it faces across different historical periods, a reality that is entirely consistent with the central tenets of Defensive Realism.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αναλύει την εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας από την ίδρυση του σύγχρονου κράτους έως και σήμερα, υπό το θεωρητικό πρίσμα του Αμυντικού Ρεαλισμού. Η κεντρική υπόθεση εργασίας υποστηρίζει ότι η σαουδαραβική στρατηγική καθοδηγείται πρωτίστως από την επιδίωξη της διασφάλισης της εθνικής ασφάλειας και της επιβίωσης του μοναρχικού καθεστώτος, σε ένα περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από διαρκείς αναστατώσεις, συγκρούσεις, ανταγωνισμό και μεταβολές ισχύος τόσο σε περιφερειακό όσο και διεθνές επίπεδο. Η μεθοδολογική προσέγγιση είναι ποιοτική, βασιζόμενη στην ιστορική ανάλυση σημαντικών γεγονότων και περιόδων, όπως ο Ψυχρός Πόλεμος, η Ιρανική Επανάσταση, οι πόλεμοι του Κόλπου, οι αραβικές εξεγέρσεις και οι πρόσφατες γεωστρατηγικές και γεωοικονομικές ανακατατάξεις, με στόχο την ανάλυση των αποφάσεων του σαουδαραβικού καθεστώτος ώστε να υιοθετήσει την καταλληλότερη πολιτική που θα του επιτρέψει να διαφυλάξει τα μείζονα διακυβεύματα που το αφορούν. Αφού εξετάστηκε η ιστορική πορεία συγκρότησης της Σαουδικής Αραβίας, διαπιστώθηκε ότι η εξωτερική της πολιτική διαμορφώθηκε από μια σειρά αντικειμενικών ζητημάτων, όπως η πολιτική χρήση του Ισλάμ, η νομιμοποίηση της δυτικόστροφης πολιτικής της, η εξισορρόπηση περιφερειακών απειλών και το μεταπετρελαϊκό της μέλλον. Η συμμαχία της Σαουδικής Αραβίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κατά τον Ψυχρό Πόλεμο ερμηνεύεται ως μια κλασική στρατηγική εξωτερικής εξισορρόπησης έναντι της σοβιετικής επιρροής-απειλής και του ριζοσπαστικού παναραβισμού του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Η Ιρανική Επανάσταση του 1979 και η επακόλουθη ιρανική πολιτική εξαγωγής της επανάστασης δημιούργησαν ένα οξύ δίλημμα ασφαλείας, ωθώντας το Ριάντ στην ενίσχυση των περιφερειακών συμμαχιών (ίδρυση του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου) και στην υποστήριξη του Ιράκ κατά τον πόλεμο Ιράκ-Ιράν, σε μια προσπάθεια ανάσχεσης του ιρανικού ριζοσπαστισμού. Οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 αντιμετωπίστηκαν ως υπαρξιακή απειλή εναντίον του σαουδαραβικού θρόνου, οδηγώντας τον σε μια λογική καταστολής των εξεγέρσεων, που περιλάμβανε άμεση στρατιωτική επέμβαση (Μπαχρέιν), μαζική οικονομική στήριξη (Αίγυπτος) και εμπλοκή σε πολέμους δι' αντιπροσώπων (Συρία, Υεμένη), ενίσχυση των άλλων δύο αραβικών μοναρχιών (Μαρόκο, Ιορδανία) με κύριο στόχο την αποτροπή της κατάρρευσης της περιφερειακής τάξης και την ανάσχεση της επιρροής του Ιράν και του πολιτικού Ισλάμ. Μετά την ανάλυση όλων αυτών των παραγόντων, τα συμπεράσματα της διατριβής επιβεβαιώνουν τα ερευνητικά ερωτήματα και την αρχική υπόθεση εργασίας. Η Σαουδική Αραβία, παρά τον τεράστιο πλούτο της, λειτουργεί ως μια κατεξοχήν δύναμη διατήρησης του status quo, της οποίας οι ενέργειες, ακόμη και όταν εμφανίζονται ως επιθετικές (π.χ. Υεμένη), πηγάζουν από μια βαθιά αμυντική λογική και την αντίληψη πολλαπλών απειλών τις οποίες καλείται να εξισορροπήσει. Η έρευνα κατέδειξε ότι, παρότι η Σαουδική Αραβία διαθέτει σημαντικά εργαλεία ισχύος (οικονομική, ιδεολογική ισχύς), η ικανότητά της να διαμορφώνει το περιφερειακό περιβάλλον παραμένει περιορισμένη από τις συστημικές πιέσεις, τις στρατηγικές των αντιπάλων ή/και συμμάχων της αλλά και τις περιφερειακές ανατροπές. Η πρόσφατη στροφή προς την περιφερειακή αποκλιμάκωση, όπως εξομάλυνση των σχέσεων με Ιράν, και η επιδίωξη σχετικοποίησης της αμυντικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ μέσω της προσέγγισης με Κίνα και Ρωσία, δεν συνιστούν εγκατάλειψη της πάγιας αμυντικής λογικής του Βασιλείου, αλλά τουναντίον, αποτελεί μια προσπάθεια προσαρμογής του σε ένα αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα, όπου η αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας δεν μπορεί να θεωρείται πλέον δεδομένη. Τέλος, το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα του Πρίγκηπα Διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν «Όραμα 2030» αναλύεται ως μια μακροπρόθεσμη στρατηγική εσωτερικής και περιφερειακής εξισορρόπησης, που αποσκοπεί στην ενίσχυση της εθνικής ισχύος και στη διασφάλιση της επιβίωσης του καθεστώτος σε ένα μεταπετρελαϊκό μέλλον. Η διατριβή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας παραμένει ένα διαρκές και σύνθετο εγχείρημα διαχείρισης των απειλών ασφαλείας που αντιμετωπίζει σε διάφορες ιστορικές περιόδους, απόλυτα συμβατό με τις κεντρικές παραδοχές του Αμυντικού Ρεαλισμού.