Υπερτοπικοί-χορευτικοί σύλλογοι στον αστικό χώρο: προσλήψεις της παράδοσης και διαχείριση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Abstract

Cultural associations consist a field of study for Folkloristics and Social Sciences. The purpose of this thesis is to investigate the role of urban dance clubs with a supralocal traditional greek dance repertoire in the management of the intangible cultural heritage, particularly in light of their resilience and endurance during the period of the economic crisis in Greece. These associations consist a unique form of organization, characterized by their person-centered structure, within which a form of collectivity develops – a fundamental feature of modern folklore phenomena. The core activity of these clubs involves the teaching of Greek folk dances and their main goal is to provide members with the means of using their free time creatively by engaging in this hobby. Alongside this activity, other activities are organised, such as dance performances, revival of customs, dance evenings, formal and informal gatherings, and excursions for recreational and educational purposes. The structure and function of these associations, as well as the rhetoric of the involved parties regarding folk culture, are of particular interest for the contemporary Folklore studies which examine the perceptions and interpretations of tradition. With the aim of studying the phenomenon thoroughly, two such dance clubs have been the case studies of this research paper. The Dance Art Company Vacchae, based in Kallithea, Athens, Attica, and the Folklore Group Ilida, based in Ilioupoli, Athens, Attica. The approach adopted in the study is qualitative and the method followed is ethnographic, utilizing the relevant tools for field research: participant observation and biographical and semi-structured interviews.These associations comprise individuals of diverse cultural identities and their activities extend across a wide range of age groups. The vast majority of their members are first- and second-generation internal migrants from rural Greece to the capital. Within them, various relations develop, both among members and between members and dance instructors, who are the founders and leading figures. Their dance performances, which are high-cost productions, were examined. Furthermore, the dance instructors’ perceptions of authenticity were examined, revealing their awareness of the utopian pursuit of such a goal. It was also found that the ideological premise of “unchanged tradition” is declining, and tradition is perceived as a dynamic concept subject to transformations.The significant increase in the number of supralocal dance clubs can be attributed to a variety of factors. These include the opportunity they provide their members for collective expression, emotional relief and enhancement of national and cultural identity, as well as the fact that they teach an expanded repertoire of dances at a low cost in a pleasant environment. As agents of non-formal and informal education, these supralocal dance clubs in the urban centers play a significant pedagogical, cultural and social role, fulfilling important educational and preservation tasks alongside fostering cultural awareness and strengthening national identity.

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι αποτελούν πεδίο ενδελεχούς μελέτης της Λαογραφίας και των κοινωνικών επιστημών εν γένει. Σκοπός της παρούσης διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση του ρόλου των υπερτοπικών-χορευτικών συλλόγων των αστικών κέντρων που εστιάζουν στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδιαιτέρως κατόπιν της ανθεκτικότητας που επέδειξαν την περίοδο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής κρίσης στη χώρα. Πρόκειται περί μιας ιδιότυπης μορφής συλλόγων, δεδομένου ότι είναι δομές προσωποκεντρικού χαρακτήρα, στους κόλπους των οποίων αναπτύσσονται μορφές συλλογικότητας η οποία αποτελεί βασικό γνώρισμα των σύγχρονων λαογραφικών φαινομένων. Βασικός άξονας των δραστηριοτήτων τους είναι η διδασκαλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών και πρωταρχικός τους στόχος η ικανοποίηση της ανάγκης των ανθρώπων για δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους. Γύρω από αυτόν τον άξονα αναπτύσσονται και οι υπόλοιπες δράσεις, όπως οι φολκλοριστικές αναπαραστάσεις των χορών, η αναβίωση εθίμων, οι χοροεσπερίδες, τα τυπικά και άτυπα γλέντια και οι εκδρομές ψυχαγωγικού και επιμορφωτικού χαρακτήρα. Η δομή και λειτουργία τους καθώς και η ρητορική των εμπλεκομένων σχετικά με τον λαϊκό πολιτισμό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη σύγχρονη λαογραφική έρευνα που μελετά τις προσλήψεις και νοηματοδοτήσεις της παράδοσης. Μελέτες περίπτωσης με στόχο τη διεξοδική και σε βάθος διερεύνηση του φαινομένου αποτέλεσαν η Εταιρεία Ορχηστικής Τέχνης Βάκχαι, με έδρα την Καλλιθέα Αττικής, και ο Λαογραφικός Όμιλος Ήλιδα με έδρα την Ηλιούπολη. Στην εργασία υιοθετείται η ποιοτική προσέγγιση και η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η εθνογραφική με τα ανάλογα εργαλεία της επιτόπιας έρευνας: τη συμμετοχική παρατήρηση και τη βιογραφική και ημι-κατευθυνόμενη συνέντευξη. Οι σύλλογοι αυτοί συγκροτούνται από άτομα με ετερόκλητες πολιτισμικές ταυτότητες, τα οποία δεν τα συνέχει η αίσθηση της κοινής, τοπικής ταυτότητας, και οι δράσεις τους επεκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα ηλικιακών ομάδων. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα μέλη τους είναι εσωτερικοί μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς από την ελληνική περιφέρεια στην πρωτεύουσα. Στο εσωτερικό των συλλόγων αναπτύσσονται ποικίλες προσωπικές και κοινωνικές σχέσεις, τόσο μεταξύ των μελών όσο και μεταξύ αυτών και των χοροδιδασκάλων, που αποτελούν τους ιδρυτές και τις κυρίαρχες προσωπικότητες. Μελετήθηκαν οι παραστάσεις των συλλόγων οι οποίες είναι παραγωγές υψηλού κόστους. Εξετάστηκαν επίσης οι προσλήψεις των χοροδιδασκάλων της έννοιας της αυθεντικότητας και διαπιστώθηκε ότι έχουν επίγνωση της ουτοπικής επιδίωξης ενός τέτοιου στόχου. Διαπιστώθηκε ακόμη ότι το ιδεολογικό πρόταγμα της “αναλλοίωτης παράδοσης” υποχωρεί και η παράδοση προσλαμβάνεται ως μια έννοια δυναμική που υπόκειται σε μετασχηματισμούς. Η σημαντική αύξηση του αριθμού των υπερτοπικών-χορευτικών συλλόγων οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Η δυνατότητα που παρέχουν για συλλογική έκφραση, η παροχή συναισθηματικής διεξόδου, η ενίσχυση της εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας, το φροντισμένο περιβάλλον, το διευρυμένο ρεπερτόριο των χορών που διδάσκονται και το χαμηλό κόστος της συνδρομής είναι μερικοί από αυτούς. Φορείς μη τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης, οι υπερτοπικοί-χορευτικοί σύλλογοι των αστικών κέντρων έχουν έναν έντονο παιδαγωγικό, πολιτιστικό και κοινωνικό ρόλο και επιτελούν σημαντικό εκπαιδευτικό και διασωστικό έργο παράλληλα με την καλλιέργεια της πολιτισμικής συνείδησης και την ενδυνάμωση της εθνικής ταυτότητας.