Επιχείρημα και στρατηγικές ηθοποιίας: η ρητορική θεώρηση των δημηγοριών του Νικία και του Αλκιβιάδη στα Σικελικά του Θουκυδίδη

Abstract

The present dissertation aims at the rhetorical analysis of Nicias’ five speeches and dispatch and Alcibiades’ two speeches at Thucydides' Sicilian narrative. These speeches belong to the genus deliberativum and are delivered when a crucial issue is at stake for the preservation or positive revision of the status quo of the city, even for its survival. In win-lose conditions, the two speakers face off in a contest of speeches. The employment of the three means of persuasion, ethos, pathos and logos, aims to maximize the effectiveness of the deliberative speech. For the rhetorical analysis, modern methodological tools are used, which, however, are based on the classical tradition of rhetoric, namely, the ethotic strategies, the negative ethotic arguments, the apologia strategies (image restoration strategies), the types of logical fallacy or sophistry and the elements of person deixis. The unit of analysis is the argument that each speaker employs in order to forge his ethos and to substantiate his political proposal. The analysis is distinguished into the contextual and the textual analysis. The context examines the factual circumstances of the speech and the textual analysis examines the speech itself by means of the three Aristotelian canons, viz. Inventio, Dispositio and Elocutio. The aim is, on the one hand, to demonstrate the truth, validity and soundness of each argument, and on the other hand, to reveal the ethotic strategies, that is, the strategies through which each speaker’s ethos is constituted. The ethotic strategies are divided into direct ethotic strategies and indirect ethotic strategies. Each speaker’s political proposal and the strategies that support it are evaluated. These strategies must benefit the city. The constructivist elements that contribute to the formation of identity between speaker and audience are also detected. Conclusions are drawn concerning the rhetorical quality of each speech and concerning the advantages that make up each speaker’s rhetorical value. Each politician’s responsibility for the Sicilian disaster, which marked the dramatic reversal of the balance of power to the detriment of the city of Athens, is also highlighted.

Η παρούσα εργασία προσανατολίζεται στη ρητορική ανάλυση των πέντε δημηγοριών και της επιστολής του Νικία και των δύο δημηγοριών του Αλκιβιάδη από τα Σικελικά του Θουκυδίδη. Οι δημηγορίες συνιστούν συμβουλευτικό λόγο που εκφωνείται, όταν τίθεται ένα διακύβευμα καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση ή τη θετική αναθεώρηση του status quo της πόλης. Σε συνθήκες «νίκης-ήττας» οι δύο ομιλητές αναμετρώνται σε αγώνα λόγων. Η αξιοποίηση των τριών μέσων πειθούς, του ἤθους, του πάθους και του λόγου, αποσκοπεί στη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας της ομιλίας. Για τη ρητορική ανάλυση αξιοποιούνται σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία, που ωστόσο εδράζονται στην κλασική παράδοση της ρητορικής· συγκεκριμένα, οι στρατηγικές ηθοποιίας, τα αρνητικής ηθοποιίας επιχειρήματα, οι στρατηγικές απολογίας, οι τύποι λογικής πλάνης ή σοφιστείας, η προσωπική δείξη. Ως μονάδα ανάλυσης ορίζεται το επιχείρημα που επιστρατεύει κάθε ομιλητής, προκειμένου να σμιλεύσει το ήθος του και να στοιχειοθετήσει την πολιτική του πρόταση. Η ανάλυση διακρίνεται στο περικείμενο, που εξετάζει το πραγματολογικό περιβάλλον της ομιλίας, και στην κειμενική ανάλυση, που εξετάζει την ίδια την ομιλία με τη συνδρομή των τριών αριστοτελικών κανόνων, της εὑρέσεως, της τάξεως και της λέξεως. Σκοπός είναι αφενός να καταδειχθεί η αλήθεια, η εγκυρότητα και η ορθότητα κάθε επιχειρήματος, αφετέρου να αναφανούν οι στρατηγικές ηθοποιίας, δηλ. οι στρατηγικές μέσω των οποίων συγκροτείται το ήθος κάθε ομιλούντος. Υπάγονται στην άμεση ή στην έμμεση ηθοποιία. Αξιολογούνται η πολιτική πρόταση κάθε ομιλούντος και οι στρατηγικές που την στοιχειοθετούν, στρατηγικές που πρέπει να υπηρετούν το συμφέρον της πόλης. Ανιχνεύονται, επίσης, τα κονστρουκτιβιστικά στοιχεία που συμβάλλουν στη συγκρότηση ταυτότητας μεταξύ ομιλητή και ακροατηρίου. Εξάγονται συμπεράσματα για τη ρητορική ποιότητα των λόγων των ομιλητών και για τη ρητορική αξία των ιδίων. Αναδεικνύεται η ευθύνη καθενός στη σικελική καταστροφή, που σηματοδότησε τη δραματική ανατροπή του ισοζυγίου ισχύος εις βάρος της Αθήνας.