Όψεις ταυτότητας στο σύστημα του Spinoza: υπόσταση, άπειροι τρόποι, άτομα

Abstract

The present dissertation addresses the problem of metaphysical identity in Spinoza’s system. The first part of the Introduction presents the problems raised by the relation between conception and identity, touching on the interrelationship between the concepts of substance and mode, attribute, essence and existence, and introducing a distinction between concept and function. The second part of the Introduction presents the interpretative foundation of our approach to Spinoza’s system, arguing that it is thoroughly characterized by a function of aspectual conception, with aspect denoting the conceptual differentiation of the object of an idea, or of the subject of a proposition, due to the dynamic conception of “one and the same thing” (the divine substance), as expressed in the text of the Ethics through a family of conjunctions, the most prominent of which is the term quatenus (insofar as). The notions of polyonymy and duality are also introduced, as additional major manifestations of the system’s aspectuality. The subject of the First chapter is an examination of Spinoza’s concepts of substance and attribute, through a contrast with the corresponding Cartesian ones. We argue that, given that Descartes’ concepts are ambiguous, by eliminating the minor Cartesian denotations and restricting these concepts to the major ones, we are led to Spinoza’s understanding of the terms. After examining the Cartesian theory of distinctions, it is argued that the function of distinction in Spinoza can be understood as an extensive application of the distinction of reasoned reason [distinctio rationis ratiocinatae], which is nevertheless strongly differentiated from its earlier philosophical expressions because of the peculiar architectonic of his system. We then proceed to sketching out Spinoza’s concepts of substance and attribute, developing three main positions: a. Spinoza implicitly adopts the Cartesian theory of the extrapolation of substantiality. b. Attributes per se are not things [res], i.e. they do not participate in causal relations as such; attributes are aspects of the substance. c. All subjects of predication in Spinoza’s system constitute aspects of reference to the ultimate subject of predication which is the unique substance (God-quatenus). The Second chapter deals with the concept of infinite modes, as the primary mode-effect of the infinite productivity of substance. We use Alain Badiou’s critique of infinite modes as a springboard, highlighting Spinoza’s understanding of infinity, numericity and (in)divisibility, which we employ to refute Badiou. We then move on to the interpretation of the infinite modes, also providing a critique of one-to-one parallelism between modes of different attributes, and utilizing Spinoza’s conception of God’s power as polyonymously identical to his essence. The Third chapter concerns the concept of the individual [individuum], as a paradigmatic case of a finite entity deeply intertwined with what has been developed thus far. After introducing the main dimensions of the problem, we contribute some thoughts on the concept of simplest bodies and on the properties of Spinozian individuals, which mainly serve as pointers for further research. Our first major conclusion is the existence of three levels of metaphysical identity in Spinoza’s system, corresponding to substance, infinite modes and finite modes. At the same time, the interaction of the different levels of identity with the functions of conception and causality lead to a problematization of certain philosophical principles, most prominently the principle of the transitivity of identity and the principle of the indiscernibility of identicals, the specific nature of which, in the context of Spinozism, hinges on the generalized aspectuality of the system. In conclusion, we further develop the notion of duality, arguing that it applies to three irreducible conceptual domains, which structurally converge: [substance↔modes], [objectivity↔formality] and [essence↔existence].

Η παρούσα διατριβή θεματοποιεί το πρόβλημα της μεταφυσικής ταυτότητας στο σπινοζικό σύστημα. Το πρώτο μέρος της Εισαγωγής παρουσιάζει τα προβλήματα που ανακύπτουν από τη σχέση της σύλληψης με την ταυτότητα, θίγοντας την αλληλοδιαπλοκή των εννοιών της υπόστασης και του τρόπου, του κατηγορήματος, της ουσίας και της ύπαρξης, και εισάγοντας μία διάκριση μεταξύ έννοιας και λειτουργίας. Το δεύτερο μέρος της Εισαγωγής εισάγει το ερμηνευτικό θεμέλιο της προσέγγισής μας στο σπινοζικό σύστημα, υποστηρίζοντας ότι αυτό χαρακτηρίζεται εξ ολοκλήρου από μια λειτουργία σύλληψης όψεων [aspects], όρου που καταδηλώνει τη συλληπτική διαφοροποίηση του αντικειμένου μιας ιδέας, ή του υποκειμένου μιας εκφοράς, λόγω της δυναμικής σύλληψης «ενός και του αυτού πράγματος» (της θεϊκής υπόστασης), όπως αυτή εκφράζεται στο σπινοζικό κείμενο μέσω μιας οικογένειας συνδέσμων, επιφανέστερος εκ των οποίων είναι ο όρος quatenus (καθόσον). Εισάγονται επίσης συμπληρωματικά οι έννοιες της πολυωνυμίας και της διττότητας, ως επιμέρους μείζονες εκφάνσεις της οψιακότητας του συστήματος. Αντικείμενο του Πρώτου κεφαλαίου της εργασίας είναι οι σπινοζικές έννοιες της υπόστασης και του κατηγορήματος, μέσω μιας αντιδιαστολής με τις αντίστοιχες καρτεσιανές. Υποστηρίζουμε πως, εάν απαλείψουμε τις ελάσσονες καρτεσιανές εννοιολογήσεις και περιοριστούμε στις μείζονες, οδηγούμαστε (απλοποιώντας) στις αντίστοιχες σπινοζικές. Αφού εξετάσουμε την καρτεσιανή θεωρία των διακρίσεων, υποστηρίζεται πως η λειτουργία της διάκρισης στον Spinoza μπορεί να γίνει κατανοητή ως μια διευρυμένη εφαρμογή της διάκρισης λογιζόμενου λόγου [distinctio rationis ratiocinatae], η οποία ωστόσο διαφοροποιείται έντονα από πρότερες φιλοσοφικές της εκφράσεις λόγω των ιδιαζόντων αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών του συστήματος. Κατόπιν περνάμε σε μια σκιαγράφηση των σπινοζικών εννοιών της υπόστασης και του κατηγορήματος, αναπτύσσοντας τρεις βασικές θέσεις: α. Ο Spinoza υιοθετεί υπόρρητα την καρτεσιανή θεωρία της συναγωγής της υπόστασης. β. Τα κατηγορήματα καθαυτά δεν είναι πράγματα [res], δηλαδή δεν συμμετέχουν ως τέτοια σε αιτιακές σχέσεις· τα κατηγορήματα είναι όψεις της υπόστασης. γ. Όλα τα υποκείμενα κατηγόρησης στο σπινοζικό σύστημα συνιστούν όψεις αναφοράς στο οριστικό υποκείμενο κατηγόρησης που είναι η μοναδική υπόσταση (ο Θεός-καθόσον). Το Δεύτερο κεφάλαιο αφορά την έννοια των άπειρων τρόπων, ως πρωταρχικό τροπικό αποτέλεσμα της άπειρης παραγωγικότητας της υπόστασης. Χρησιμοποιούμε ως εφαλτήριο την κριτική που έχει ασκήσει ο Alain Badiou στους άπειρους τρόπους, αναδεικνύοντας τη σπινοζική κατανόηση των εννοιών της απειρίας, της αριθμητικότητας και της (α)διαιρετότητας, τις οποίες μετερχόμαστε για την ανασκευή της. Στη συνέχεια περνάμε στην καθαυτό ερμηνεία των άπειρων τρόπων, παρέχοντας μια κριτική της ένα-προς-ένα παραλληλίας μεταξύ των τρόπων διαφορετικών κατηγορημάτων, και αναπτύσσοντας τη σπινοζική σύλληψη της δύναμης του Θεού ως πολυωνυμικά ταυτόσημης με την ουσία του. Το Τρίτο κεφάλαιο αφορά την έννοια του ατόμου [individuum], ως παραδειγματική περίπτωση περατής οντότητας που σχετίζεται προνομιακά με ό,τι προηγήθηκε. Αφού παρουσιάσουμε τις βασικές παραμέτρους του προβλήματος, αναπτύσσουμε ορισμένες σκέψεις για την έννοια των απλούστατων σωμάτων και για τις ιδιότητες των σπινοζικών ατόμων, που χρησιμεύουν κυρίως ως οδοδείκτες περαιτέρω έρευνας. Το πρώτο κεφαλαιώδες μας συμπέρασμα είναι η ύπαρξη τριών επιπέδων ταυτότητας οντοτήτων στο σπινοζικό σύστημα, τα οποία αντιστοιχούν στην υπόσταση, τους άπειρους τρόπους και τους πεπερασμένους τρόπους. Παράλληλα, η αλληλεπίδραση των διαφορετικών επιπέδων ταυτότητας με τις λειτουργίες της σύλληψης και της αιτιότητας οδηγούν σε μια προβληματοποίηση ορισμένων φιλοσοφικών αρχών, με προεξάρχουσες την αρχή της μεταβατικότητας της ταυτότητας και την αρχή της μη διακρισιμότητας των ταυτών, των οποίων η ιδιάζουσα υφή στο πλαίσιο του σπινοζισμού εξαρτάται από τη γενικευμένη οψιακότητα του συστήματος. Καταληκτικά, αναπτύσσουμε πιο συγκροτημένα την έννοια της διττότητας, υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν τρία μη αναγώγιμα εννοιολογικά πεδία όπου αυτή βρίσκει εφαρμογή, και τα οποία συγκλίνουν δομικά: [υπόσταση↔τρόποι], [αντικειμενικότητα↔μορφικότητα] και [ουσία↔ύπαρξη].