Η έννοια και ο χρόνος στη φιλοσοφία του Αλεξάντρ Κοζέβ

Abstract

Τhis dissertation attempts a systematic presentation of the philosophy of Alexandre Kojève centered around the Concept and Time. While the Concept denotes the Hegelian horizon, Time indicates the Heideggerian influence in Kojève’s thinking. During the course of his lectures in Paris, the Russian philosopher interpreted Hegel and renovated his thinking with many elements from his contemporary developments in politics, science and philosophy. Influenced by Russian Theology, Eastern philosophy, Quantum Physics, Phenomenology, Marxism, Heideggerian Ontology and other sources, Kojève influenced in turn a whole generation of thinkers, turning Hegel into the ‘absolute master’ of the early period of French thought. The renewal of the Hegelian system attempted by Kojève revolves around two themes. First, the reading of Hegel’s Phenomenology of Spirit as an anthropology and, secondly, that in the end of the Phenomenology we are led to the identity of the concept and time, the overcoming of the dualisms of Understanding, between subject and object, Beyond and Below, the end of the difference between consciousness and self-consciousness of spirit, in absolute knowledge. Kojève’s endeavor aims at a reconfiguration and schematization of the moment of the master and the slave into a historical typology, intervening in the Philosophy of Religion in such a way that leads to the transcending of the Unhappy Consciousness, the dualisms of Understanding and transcendence itself. Our aim is to show that Kojève’s philosophy does not misconstrue Hegel’s thinking as much as it is based on it, to create a Hegelian but renewed system of knowledge for the 20th century, able to incorporate and harbor the main currents of his contemporary philosophy. In the first chapters we present the recasting of self-consciousness as desire for recognition, the famous dialectic between the master and the slave, the role of death in Kojève’s reconstruction and his critique of Hegelian monism. Further, the identification of the concept and time is presented as the central pillar and basic contribution of Hegelian thought, as an outcome and as the foundation of contemporary philosophy and the ground of historicity. Hegel is, for Kojève, the greatest atheist philosopher, and while he remains within the horizon of Christian anthropology, he reaches, consciously or unconsciously, beyond it. In the later part of the essay, having moved on to Kojève’s political philosophy and activity, we show the significance of his interpretation of the End of History thesis for French Thought, his dialogue with Leo Strauss, Carl Schmitt and leaders of several nations, his contribution to post-modern, post-historical and post-humanist thought, as well as to European politics and International Relations. Towards the end we present the relation between the Sage and the Book. Kojève’s discourse takes the form of the ironic discourse of the Sage and his teaching about the progressive towards its fulfillment atheistic anthropology that ends history is presented as an idea both necessary and impossible. We could say that, in reality, Kojève’s Hegel was the apex of eschatological teleology, as well as, for the first time, a Hegel of difference.

Η παρούσα διατριβή επιχειρεί μια συστηματική παρουσίαση της φιλοσοφίας του Αλεξάντρ Κοζέβ με βασικούς άξονες την Έννοια και τον Χρόνο. Ενώ η έννοια παραπέμπει στον εγελιανό ορίζοντα, ο χρόνος σηματοδοτεί τη χαϊντεγκεριανή επιρροή στη διαμόρφωση της φιλοσοφίας του Κοζέβ. Κατά τη διάρκεια του δημοφιλούς σεμιναρίου του στο Παρίσι, ο Ρώσος φιλόσοφος ερμήνευσε τον Χέγκελ και τον ανανέωσε με πολλά στοιχεία από τις συγκαιρινές του εξελίξεις στους τομείς των επιστημών και της πολιτικής. Επηρεασμένος από τη Ρωσική θεολογία, τις ανατολικές θρησκείες, την Κβαντομηχανική, τη Φαινομενολογία, τον Μαρξισμό, τη χαΐντεγκεριανή Οντολογία και άλλες πηγές, ο Κοζέβ επηρέασε με τη σειρά του μια ολόκληρη γενιά στοχαστών, μετατρέποντας τον Χέγκελ σε κυρίαρχη επιρροή της πρώιμης Γαλλικής σκέψης. Η ανανέωση που επιχειρεί ο Κοζέβ στο εγελιανό σύστημα, βασίζεται σε δύο πόλους. Αφενός αναγιγνώσκει τη Φαινομενολογία του Πνεύματος ως ανθρωπολογία, αφετέρου ισχυρίζεται ότι στο τέλος της Φαινομενολογίας οδηγούμαστε στην ταύτιση της έννοιας και του χρόνου, στην άρση των δυϊσμών της διάνοιας ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο, σε επέκεινα και ενθάδε, στο τέλος της διαφοράς συνείδησης και αυτοσυνειδησίας του πνεύματος, εντέλει σε αυτό που ο Χέγκελ αποκαλεί ‘απόλυτη γνώση’. Το εγχείρημα του Κοζέβ αποβλέπει σε μια ανακατασκευή και σχηματοποίηση της στιγμής του κυρίου και του δούλου ως μια ιστορική τυπολογία αλλά και στην παρέμβαση στη φιλοσοφία της θρησκείας με τέτοιον τρόπο που οδηγεί στην υπέρβαση των σχημάτων της δυστυχισμένης συνείδησης, του δυϊσμού και της ίδιας της υπερβατικότητας. Σκοπός μας είναι να δείξουμε πως η ανάγνωση του Κοζέβ στην πραγματικότητα δεν παρερμηνεύει τόσο τη φιλοσοφία του Χέγκελ όσο βασίζεται σε αυτήν, για να δημιουργήσει ένα ανανεωμένο εγελιανό φιλοσοφικό σύστημα για τον 20ό αιώνα, ικανό να ενσωματώσει και να στεγάσει τα κύρια ρεύματα της εποχής. Στα πρώτα κεφάλαια εκτίθεται η αναδιαμόρφωση της αυτοσυνειδησίας ως επιθυμίας, το περίφημο σχήμα του κυρίου και του δούλου, η κομβική για το σχήμα αυτό έννοια του θανάτου και η κριτική του εγελιανού μονισμού. Ακολούθως, η ταύτιση έννοιας και χρόνου παρουσιάζεται ως ο βασικός άξονας και η θεμελιώδης συνεισφορά της εγελιανής σκέψης, ως αποτέλεσμα αλλά και ως βάση της «ιστορικότητας». Ο Χέγκελ είναι, για τον Κοζέβ, ο μεγαλύτερος άθεος φιλόσοφος και, παρ’ ότι παραμένει στον ορίζοντα της χριστιανικής ανθρωπολογίας, συνειδητά ή ασυνείδητα τον ξεπερνά. Στο ύστερο μέρος της διατριβής μεταβαίνουμε στην πραγματική φιλοσοφία και την πολιτική δραστηριότητα του Ρώσου φιλοσόφου, δείχνοντας τις συνέπειες της σκέψης του μέσω της εξέτασης των θέσεών του για την πολιτική φιλοσοφία, της θέσης του για το τέλος της Ιστορίας, τον διάλογό του με τον Λέο Στράους, τον Καρλ Σμιτ και ηγέτες της εποχής, της συμβολής του στη μετα-νεωτερική, μετα-ανθρωπιστική και μετα-ιστορική σκέψη, καθώς και της συνεισφοράς του στην Ευρωπαϊκή πολιτική και στις Διεθνείς Σχέσεις. Τέλος, ο λόγος του Κοζέβ παίρνει τη μορφή του ειρωνικού λόγου του Σοφού και η διδασκαλία του για την εξελικτική, προοδευτική αθεϊστική ανθρωπολογία, που ολοκληρώνει την Ιστορία, αναδεικνύεται ως μια ιδέα ταυτόχρονα αναγκαία και αδύνατη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην πραγματικότητα ο Χέγκελ που παρουσιάστηκε από τον Κοζέβ ήταν τόσο το αποκορύφωμα της εσχατολογικής τελεολογίας όσο και, για πρώτη φορά, ένας Χέγκελ της διαφοράς.