''Cretan Tragedy'': ideas and networks of an Ottoman imperial provincial elite at the turn of 20th century

Abstract

The present doctoral research investigates the evolution of the socio-political networks and ideas of opposition Ottoman intellectuals who occupied prominent positions within the Ottoman administration and witnessed unprecedented political and humanitarian crises in Crete and the Ottoman Empire at the turn of the 20th century. The involvement of these intellectuals in the conspiratorial and solidarity networks of the Young Turks’ movement was facilitated by the establishment of a core network in Crete under the name of the “Islamic Society of Humanists” (Muḥibb-i İnsāniyet Cemʽiyet-i İslāmiyyesi). This is evidenced by the travel of the central figure, Hüseyin Nesimi, to Paris and Geneva – among other cities in Western and Eastern Europe - where he engaged with central figures of the Ottoman opposition, such as Ahmed Rıza. The cooperation and communication of the activists triggered an explosion of publications in Ottoman Turkish and French describing the suffering of the humanitarian crisis in Crete (Girīd Hā’ilesī) amidst rural and urban conflicts, often quoting also the imperialist intervention of the European powers in February 1897. Following the work of these intellectuals through time, with a microhistorical focus on the intriguing case of Hüseyin Nesimi, an essential part of the reform and constitutionalist movements within the Empire and beyond unfolds. This is evidenced by the diasporic press of the Young Turks in Paris and Geneva, where the Cretan Question and the references of their colleagues in Crete are constant and detailed, constituting a component of the wider Eastern Question which highlights the complexity of clarifying the homogeneous character of the movement. The overarching concept of Ottomanism is a fundamental premise underpinning the works produced to solve the socio-political crisis affecting the Empire and the coexistence of diverse communities. The thesis posits that constitutionalism serves as a unifying principle for both Orthodox Christian and Muslim intellectuals on the island, maintaining a cautious stance between the irredentist aspirations of the Greek Kingdom and the Hamidian centralism of Istanbul, both of which have their designs for the island’s future. This coveted constitutionalism was articulated through cultural metaphors and translations, as evidenced in the texts. The research challenges Greek and Turkish historiography’s predominantly ethnocentric and teleological frameworks. By drawing on archives from Istanbul, Crete, Athens, Paris, and Nantes, this work illuminates the intricate network of ideas and transimperial connections fostered by the multilingual Ottoman intelligentsia in the provinces. This alternative perspective engages with Ottoman Turkish and Greek-speaking communities in the Eastern Mediterranean. The doctoral dissertation incorporates methodological tools, including the history of concepts and a microhistorical approach centred on individuals to interrogate broader social and political structures at the macro level. By examining the case of these networks of Cretan intellectuals, bureaucrats, and activists, we can gain insights into the ideological and political developments and processes in the Eastern Mediterranean and Europe during the late 19th to early 20th century, facilitating a gradual transition from imperial models to those of nation-states through the conceptual framework of parliamentarianism and constitutionalism.

Η παρούσα διδακτορική έρευνα εξετάζει την εξέλιξη των κοινωνικοπολιτικών δικτύων και των ιδεών των Οθωμανών διανοουμένων της αντιπολίτευσης, οι οποίοι κατείχαν εξέχουσες θέσεις στην οθωμανική διοίκηση και υπήρξαν μάρτυρες των άνευ προηγουμένου πολιτικών και ανθρωπιστικών κρίσεων στην Κρήτη και την Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 20ού αιώνα. Η συμμετοχή αυτών των διανοουμένων στα συνωμοτικά και αλληλέγγυα δίκτυα του κινήματος των Νεότουρκων διευκολύνθηκε από τη δημιουργία ενός πυρήνα δικτύου στην Κρήτη με την ονομασία «Ισλαμική Εταιρεία Ανθρωπιστών» (Muḥibb-i İnsāniyet Cemʽiyet-i İslāmiyyesi). Αυτό αποδεικνύεται από το ταξίδι του κεντρικού προσώπου, Χουσείν Νεσιμί, στο Παρίσι και τη Γενεύη – μεταξύ άλλων πόλεων της Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης – όπου ήρθε σε επαφή με κεντρικά πρόσωπα της οθωμανικής αντιπολίτευσης, όπως ο Αχμέντ Ριζά. Η συνεργασία και η επικοινωνία των ακτιβιστών προκάλεσε μια έκρηξη δημοσιεύσεων στα οθωμανικά τουρκικά και στα γαλλικά, που περιγράφουν τα δεινά της ανθρωπιστικής κρίσης στην Κρήτη (Girīd Hā’ilesī) εν μέσω αστικών και στην ύπαιθρο συγκρούσεων, αναφέροντας συχνά και την ιμπεριαλιστική επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων τον Φεβρουάριο του 1897. Ακολουθώντας το έργο αυτών των διανοουμένων στο πέρασμα του χρόνου, με μικροϊστορική εστίαση στην ενδιαφέρουσα περίπτωση του Χουσεΐν Νεσιμί και του κύκλου του, αποκαλύπτεται ένα ουσιαστικό κομμάτι των μεταρρυθμιστικών και συνταγματικών κινημάτων εντός και εκτός της Αυτοκρατορίας. Αυτό αποδεικνύεται από τον τύπο της διασποράς των Νεότουρκων στο Παρίσι και τη Γενεύη, όπου το Κρητικό Ζήτημα και οι αναφορές των συναδέλφων τους στην Κρήτη είναι συνεχείς και λεπτομερείς, αποτελώντας βασικό συστατικό του ευρύτερου Ανατολικού Ζητήματος που υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της αποσαφήνισης του ομοιογενούς χαρακτήρα του κινήματος. Η γενική έννοια του οθωμανισμού αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τα έργα που δημιουργήθηκαν με σκοπό την επίλυση της κοινωνικοπολιτικής κρίσης που έπληξε την Αυτοκρατορία και τη συνύπαρξη των διαφορετικών κοινοτήτων. Η διατριβή υποστηρίζει ότι ο συνταγματισμός χρησιμεύει ως ενοποιητική αρχή τόσο για τους ορθόδοξους χριστιανούς όσο και για τους μουσουλμάνους διανοούμενους του νησιού, διατηρώντας μια προσεκτική στάση μεταξύ των αλυτρωτικών φιλοδοξιών του Ελληνικού Βασιλείου και του χαμιδικού συγκεντρωτισμού της Κωνσταντινούπολης, που είχαν και οι δύο τα σχέδιά τους για το μέλλον του νησιού. Αυτός ο πολυπόθητος συνταγματισμός εκφράστηκε μέσω πολιτιστικών μεταφορών και μεταφράσεων, όπως αποδεικνύεται από τα κείμενα. Η έρευνα αμφισβητεί τα κυρίαρχα εθνοκεντρικά και τελεολογικά πλαίσια της ελληνικής και της τουρκικής ιστοριογραφίας. Αντλώντας από αρχεία της Κωνσταντινούπολης, της Κρήτης, της Αθήνας, του Παρισιού και της Νάντης, η εργασία αυτή φωτίζει το περίπλοκο δίκτυο ιδεών και διακρατικών συνδέσεων που καλλιέργησε η πολύγλωσση οθωμανική διανόηση στις επαρχίες. Αυτή η εναλλακτική προοπτική ασχολείται με τις οθωμανικές τουρκόφωνες και ελληνόφωνες κοινότητες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η διδακτορική διατριβή ενσωματώνει μεθοδολογικά εργαλεία, όπως η ιστορία των εννοιών και μια μικροϊστορική προσέγγιση επικεντρωμένη στα άτομα, με σκοπό να διερευνήσει ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές δομές σε μακροεπίπεδο. Με την εξέταση της περίπτωσης αυτών των δικτύων Κρητών διανοουμένων, γραφειοκρατών και ακτιβιστών, μπορούμε να αποκτήσουμε γνώσεις σχετικά με τις ιδεολογικές και πολιτικές εξελίξεις και διαδικασίες στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ευρώπη κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, διευκολύνοντας τη σταδιακή μετάβαση από τα αυτοκρατορικά μοντέλα σε αυτά των εθνικών κρατών μέσω του εννοιολογικού πλαισίου του κοινοβουλευτισμού και του συνταγματισμού.

La présente recherche doctorale a pour objet l’étude de l’évolution des réseaux sociopolitiques et des idées des intellectuels ottomans d’opposition qui occupaient des postes importants au sein de l’administration ottomane. Ces derniers ont été témoins de crises politiques et humanitaires sans précédent en Crète et dans l’Empire ottoman au tournant du XXe siècle. L’implication de ces intellectuels dans les réseaux de conspiration et de solidarité du mouvement des Jeunes Turcs a été facilitée par la création d’un réseau en Crète sous le nom de « Société islamique des humanistes » (Muḥibb-i İnsāniyet Cemʽiyet-i İslāmiyyesi). L’importance de cette organisation est illustrée par le voyage de la figure centrale, Hüseyin Nesimi, à Paris et à Genève, où il s’est entretenu avec des figures centrales de l’opposition ottomane, telles qu’Ahmed Rıza. Cette coopération et cette communication entre activistes ont conduit à une prolifération de publications en turc ottoman et en français, décrivant les souffrances endurées par la population musulmane crétoise lors de la crise humanitaire (Girīd Hā’ilesī) qui faisait rage, entre conflits ruraux et urbains. Ces publications font souvent référence à l’intervention impérialiste des puissances européennes du début du mois de février 1897. En examinant le travail de ces intellectuels dans une perspective historique, avec un focus sur le cas fascinant de Hüseyin Nesimi, une partie substantielle des mouvements réformateurs et constitutionnalistes au sein de l’Empire et au-delà se dévoile. La presse diasporique des Jeunes Turcs à Paris et à Genève témoigne de cette complexité, en abordant de manière constante et détaillée la question crétoise et les références de leurs compagnons en Crète. Cette approche met en lumière la nature multifacette du mouvement d’opposition et la difficulté de déterminer son unité. Le concept d’ottomanisme est un principe fondamental qui sous-tend les travaux réalisés pour résoudre la crise sociopolitique qui affecte l’Empire et la coexistence de diverses communautés. La thèse avancée ici est que le constitutionnalisme a joué un rôle unificateur entre les intellectuels chrétiens orthodoxes et musulmans de l’île, adoptant une position équilibrée entre les aspirations irrédentistes du royaume grec et le centralisme hamidien d’Istanbul, qui chacun déploient des projets pour l’avenir de l'île. Cette forme de constitutionnalisme, objet de convoitise, s’est manifestée à travers des métaphores et des traductions culturelles, comme en attestent les textes étudiés. La recherche en question remet en cause les cadres, principalement ethnocentriques et téléologiques, de l’historiographie des deux pays. En s’appuyant sur des archives d’Istanbul, de Crète, d’Athènes, de Paris et de Nantes, ce travail met en lumière le réseaux complexes d’idées et de connexions transimpériales favorisé par l’intelligentsia ottomane multilingue dans les provinces. La thèse de doctorat s’inscrit dans une démarche en intégrant des méthodologies, telles que l’histoire des concepts et une approche microhistorique centrée sur les individus, afin d’interroger les structures sociales et politiques plus vastes au niveau macro. L’étude approfondie des réseaux d’intellectuels, de bureaucrates et de militants crétois permet de saisir les développements et les processus idéologiques et politiques en Méditerranée orientale et en Europe durant la période allant de la fin du XIXe siècle au début du XXe siècle. Cette approche facilite une transition progressive des modèles impériaux vers ceux des États-nations, au prisme des concepts de parlementarisme et de constitutionnalisme.