Σκιαγράφηση του εικαστικού και ιδεολογικού τοπίου στην Ελλάδα: 1870-2007: η υποδοχή του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά (1851-1938)

Abstract

The PhD thesis focuses on the reception of the Giannoulis Chalepas’ (1851-1938) work in Greek reality, from his primal participation in an exhibition, in 1870, until his final retrospective, in 2007. At the same time, it attempts a synthetic reading of the modern greek art history, during the years 1870-2007. The critical discourse on his creations and their management on part of the Greek society consists the basic framework of the research. The sociological-historiographical approach on the Chalepas’ case manifests the Greek horizon of expectation of the period 1870-2007. Moreover, this approach accomplishes the ergographical, biographical treatises on the sculptor, through a critical examination of the ways his pieces of art were aestheticaly evaluated in relation to eachtime cultural context in Greece. The Chalepas’ creations were always well-accepted by the art theorists and the public in Greece, from the late 19th century up to date despite his radical aesthetic diversifications. The debate on the relation between madness and art, which is been exonerated since the end of the 19th century, holds an important role in this attitude. Those of nationalistic aesthetic stances, they find in his academic aesthetics (1870-1878) the safeguards they seek to validate the “Greek” identity of the country, from 1870 up to 1974. Commenting on his“metalogical” period (1902-1938), they are never negative or against his bold choises, over the years 1902-1974. Instead, they justify his “misconduct” because of his madness. On the other hand, the adherents of alteration, trapped in the quest of the “Greek” character in art, appreciate Chalepas’ youthful classicistic sculptures, too, during the years 1902-2007. Even in them, they detect novel features in the expression of his forms. Their thoughts on modernity strike a fuller application in his mature abstractional compositions, in which they also recognize “Greek” elements in their effort to amplify the “Greek” cultural context. The reception of his work, in connection with his psychopathy, enforce those who are engaged to Chalepas – specialists or not – to delve into his life and to bring his creations to light. The discourse on the “Chalepas” phenomenon, keeps the artist and his work a constant subject of debate among the actors and agents of the Greek cultural scene.

Μέσα από μια ανάγνωση της νεοελληνικής ιστορίας της τέχνης των ετών 1870-2007, η διδακτορική διατριβή εστιάζει με συνθετικό τρόπο στην υποδοχή του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά (1851-1938) στην ελληνική πραγματικότητα, από την πρώτη συμμετοχή του σε έκθεση, το 1870, έως την ύστερη αναδρομική του, το 2007. Οδηγός στο εγχείρημα αυτό είναι ο κριτικός λόγος για τις δημιουργίες του και η διαχείρισή τους. Η κοινωνιολογική-ιστοριογραφική προσέγγιση της περίπτωσης του Χαλεπά καταδεικνύει τον εγχώριο ορίζοντα προσδοκίας της περιόδου 1870-2007. Παράλληλα, συμπληρώνει τις εργογραφικές, βιογραφικές μελέτες για τον γλύπτη και εξετάζει κριτικά τους τρόπους αισθητικής αποτίμησης της εργασίας του, σε σχέση με την εκάστοτε περιρρέουσα ατμόσφαιρα εντός των συνόρων. Το έργο του Χαλεπά γίνεται πάντα δεκτό από τους θεωρητικούς τέχνης και το κοινόστην Ελλάδα, από την καμπή του 19ου αιώνα έως την αυγή του 21ου. Σημαντικό ρόλο στη δεξίωσή του παίζει η συζήτηση για τη σχέση τρέλας-τέχνης, που απενοχοποιείται από τα τέλη του 19ου αιώνα και εξής. Oι οπαδοί της εθνοκεντρικής αισθητικής ιδεολογίας ανακαλύπτουν στις ακαδημαϊκές του λύσεις (1870-1878) τα εχέγγυα που αναζητούν για την επικύρωση της «ελληνικής» ταυτότητας της χώρας, κατά το διάστημα 1870-1974. Για τις «μεταλογικές» του (1902-1938), ουδέποτε εκφράζονται αρνητικά, κατά τη διάρκεια των ετών 1902-1974. Αντίθετα, δικαιολογούν το «παράπτωμά» του, λόγω της παράνοιάς του. Από την άλλη πλευρά, οι θιασώτες της αλλαγής, εγκλωβισμένοι στο αίτημα της «ελληνικότητας», εκτιμούν από το 1902 έως το 2007 τις νεανικές κλασικιστικές διατυπώσεις του Χαλεπά. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτές, ανιχνεύουν νεωτερικά χαρακτηριστικά ως προς την έκφραση των μορφών του. Οι σκέψεις τους περί μοντερνικότητας βρίσκουν ουσιαστικότερη εφαρμογή στις ώριμες αφαιρετικές συνθέσεις του, στις οποίες εντοπίζουν και «ελληνικά» στοιχεία στη βάση του κυρίαρχου ελληνοκεντρισμού. Η υποδοχή των καλλιτεχνικών του προϊόντων, σε συνάρτηση με την ψυχοπάθειά του, ωθεί όσους καταπιάνονται με τον Χαλεπά – ειδικούς και μη – να εντρυφήσουν στη ζωή του και να προβάλουν το έργο του. Χάρη στον διάλογο για το φαινόμενο «Χαλεπάς», ο γλύπτης απασχολεί σταθερά το πολιτισμικό γίγνεσθαι του τόπου.