Η προστασία του εγγυητή στις τραπεζικές συναλλαγές

Abstract

Abstract The purpose of this study is to examine the protection of the guarantor in modern banking transactions and the means that the guarantor has, to protect himself against the enforcement of the guarantee by the creditor bank. Despite the evolution of the guarantee institution in light of the needs of modern transactions, there is still a significant lack of harmonization among member states regarding the legal framework of credit agreements. Thus, guarantee agreements are exclusively governed by national law, which does not provide any special provisions for banking transactions. Therefore, in the absence of special legislation, the research for the protection of the guarantor in banking transactions focuses on three main areas: firstly, the possibility to contest the validity of the guarantee agreement through the general provisions of the Civil Code; secondly, the special provisions of guarantor protection of the special part of the Civil Code; and thirdly, the special provisions of Law 2251/1994 on consumer protection, both before and after its amendment by Law 4512/2018.The aim of the thesis is to examine the legal issues arising from guarantor’ s protection against the creditor bank in modern banking transactions, which are addressed in three stages: Firstly, the issues arising from the application of the protective provisions on guarantee agreements under the Civil Code and the special legislation, particularly Law 2251/1994 on consumer protection, are analyzed. Special emphasis is placed on how these issues are interpreted by the Greek and foreign case law, including the case law of Court of Justice of the European Union (CJEU). Secondly, a critical assessment is made of how legal theory and case law have addressed these issues, aiming to balance the conflicting interests of the parties, namely the guarantor, the creditor bank, and the principal debtor. Thirdly, where necessary, proposals are made to better balance these conflicting interests. The first part, which serves as an introduction discussing the key characteristics of the guarantee agreement, its distinction from other related concepts, the subject and content of the guarantee. The main part of the study begins with the second chapter, which explores the possibility of contesting the validity of the guarantee agreement itself. Specifically, it examines whether guarantees provided by inexperienced, non-business-involved, and psychologically dependent close relatives of the principal debtor (in which guarantees the guarantor’ s entire property is reserved), can be deemed invalid, as contrary to good morals (Articles 178-179 of the Civil Code) or otherwise voidable, due to a fundamental error (Articles 140 et seq. of the Civil Code), leading to the release of the guarantor from his contractual obligations. In the above context, it is also analysed whether, due to the lack of special legislation, the bank is obliged to inform the guarantor for the rights that he waives and the risk that he assumes, and if the breach of this obligation could result to the partial or total release of the guarantor. The third chapter focuses on interpretation of the legal issues arising from the application of the protective provisions for the guarantor under the Civil Code against the creditor bank. Additionally, it is also examined whether the guarantor may waive these rights under the Civil Code. The fourth chapter examines the possibility of protecting the guarantor through the application of the special provisions for consumer protection. Specifically, it addresses the controversial issue, as to whether and under what conditions the guarantor is considered a consumer enjoying the protection under Law 2251/1994, both before and after its amendment by Law 4512/2018. The latest amendment adopted a narrow definition of the consumer - i.e., a natural person acting for reasons outside their commercial, business, industrial, or professional activity - while the explicit reference to the protection of the guarantor was omitted. Therefore, the interpretation of the new provision in relation to the guarantor is perhaps more relevant than ever. The significance of this issue is also highlighted by examining, whether the guarantor may waive its protective rights under the General Terms and Conditions. The fifth and final chapter of the main part of the study focuses on the legal issues arising from providing a guarantee in a credit agreement with a current account credit facility, such as the status of the guarantee for claims entering the current account, the guarantor’ s obligation in favour of the final balance of the account, following subsequent amendments to the credit agreement, that have not been signed by the guarantor (particularly those increasing the original credit limit), as well as other legal issues arising from the recognition of the final balance of the current account by the principal debtor. In its conclusion, the study presents the findings of the entire research, as well as legislative proposals aiming to enhance the protection of the guarantor in banking transactions.

Περίληψη Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η εξέταση της δυνατότητας προστασίας του εγγυητή στις σύγχρονες τραπεζικές συναλλαγές και των μέσων που δύναται να επικαλεσθεί ο τελευταίος, προκειμένου να προστατευτεί από την κατάπτωση της εγγύησης έναντι της πιστώτριας τράπεζας. Παρά την εξέλιξη του θεσμού της εγγύησης υπό το πρίσμα των αναγκών της σύγχρονης συναλλακτικής πρακτικής, ιδιαίτερα περιορισμένη παραμένει η τάση εναρμόνισης των νομοθεσιών των κρατών μελών ως προς το πλαίσιο εξασφάλισης των πιστωτικών συμβάσεων, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα η σύμβασης εγγύησης να ρυθμίζεται αποκλειστικά από την εθνική νομοθεσία, η οποία δεν προβλέπει κάποιο ειδικό νομοθετικό πλαίσιο που να διέπει την εν λόγω σύμβαση στις τραπεζικές συναλλαγές. Ενόψει, λοιπόν, της έλλειψης ειδικότερης νομοθεσίας, η έρευνα αναφορικά με τη δυνατότητα προστασίας του εγγυητή στις τραπεζικές συναλλαγές προσανατολίζεται σε τρείς βασικούς άξονες και συγκεκριμένα: πρώτον, στη δυνατότητα αμφισβήτησης του κύρους της σύμβασης εγγύησης, μέσω των γενικών διατάξεων του Αστικού Κώδικα, δεύτερον, στους προστατευτικούς για τον εγγυητή κανόνες του ειδικού μέρους του Αστικού Κώδικα, και τρίτον, στις ειδικές διατάξεις του ν. 2251/1994, για την προστασία του καταναλωτή, πριν και μετά την τροποποίησή του με το ν. 4512/2018. Σκοπό της διατριβής αποτελεί η εξέταση των νομικών ζητημάτων που ανακύπτουν αναφορικά με τη δυνατότητα προστασίας του εγγυητή έναντι της πιστώτριας τράπεζας στις σύγχρονες τραπεζικές συναλλαγές, ως προς την οποία ακολουθούνται τα εξής τρία στάδια: Σε ένα πρώτο στάδιο, αναλύονται τα ερμηνευτικά ζητήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή των προστατευτικών για τον εγγυητή διατάξεων του Αστικού Κώδικα, καθώς και των ειδικότερων νομοθετημάτων, ιδίως του ν. 2251/1994 για την προστασία του καταναλωτή. Ιδιαίτερα έμφαση δίδεται στον τρόπο αντιμετώπισης των σχετικών ζητημάτων από τη νομολογία, τόσο των ελληνικών δικαστηρίων, όσο κι άλλων εννόμων τάξεων και του ΔΕΕ. Σε ένα δεύτερο στάδιο, πραγματοποιείται κριτική προσέγγιση του τρόπου αντιμετώπισης των ως άνω ερμηνευτικών ζητημάτων από τη νομική θεωρία και νομολογία, με γνώμονα την εξισορρόπηση των αντικρουόμενων συμφερόντων των μερών, ήτοι του εγγυητή, της πιστώτριας τράπεζας, αλλά και του πρωτοφειλέτη. Σε ένα τρίτο στάδιο, επιχειρείται η πρόταση λύσεων, όπου κρίνεται αναγκαίο για την καλύτερη εξισορρόπηση των εν λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων.Στο πρώτο μέρος, το οποίο λειτουργεί εισαγωγικά για το κύριο μέρος της μελέτης, πραγματοποιείται αναφορά, μεταξύ άλλων, στα βασικά χαρακτηριστικά της σύμβασης εγγύησης, τη διάκρισή της από συγγενείς έννοιες, το αντικείμενο και το περιεχόμενο της εγγύησης. Το κύριο μέρος της μελέτης εκκινεί με το δεύτερο κεφάλαιο, στο οποίο εξετάζεται η δυνατότητα αμφισβήτησης του κύρους της ίδιας της σύμβασης εγγύησης. Ειδικότερα, ερευνάται το ζήτημα κατά πόσον εγγυήσεις παρεχόμενες από άπειρα στις τραπεζικές συναλλαγές, επιχειρηματικά αμέτοχα και ψυχολογικά εξαρτώμενα πρόσωπα του στενού συγγενικού περιβάλλοντος του πρωτοφειλέτη, που δεσμεύουν το σύνολο της περιουσίας του εγγυητή, δύνανται υπό προϋποθέσεις να θεωρηθούν άκυρες, λόγω της αντίθεσής τους στα χρηστά ήθη (άρθρα 178 - 179 ΑΚ), άλλως ακυρώσιμες, λόγω ουσιώδους πλάνης (άρθρα 140 επ. ΑΚ), οδηγώντας στην αποδέσμευση των εγγυητών από τις συμβατικές τους υποχρεώσεις. Στο πλαίσιο του εν λόγω ευρύτερου προβληματισμού περί της δυνατότητας αμφισβήτησης του κύρους της σύμβασης εγγύησης, ανακύπτει και το ειδικότερο ζήτημα κατά πόσον υφίσταται, παρά την έλλειψη σχετικής ρητής νομοθετικής πρόβλεψης, υποχρέωση της τράπεζας για παροχή πληροφόρησης και διαφώτισης του εγγυητή αναφορικά με τα νόμιμα δικαιώματά του εκ των οποίων παραιτείται και τους κινδύνους που αναλαμβάνει, σε καταφατική δε απάντηση, κατά πόσον η παραβίαση της σχετικής υποχρέωσης δύναται να οδηγήσει στην εν όλω ή εν μέρει απαλλαγή του εγγυητή. Το τρίτο κεφάλαιο της μελέτης εστιάζει στην ερμηνευτική προσέγγιση των νομικών ζητημάτων που προκύπτουν από την εφαρμογή των προστατευτικών για τον εγγυητή έναντι της πιστώτριας τράπεζας διατάξεων του ειδικού μέρους του Αστικού Κώδικα και ιδίως στην έρευνα του νομικού ζητήματος του επιτρεπτού ή μη της παραίτησης του εγγυητή από τις διατάξεις αυτές, βάσει του ιδίου του Αστικού Κώδικα. Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζεται η δυνατότητα προστασίας του εγγυητή μέσω της εφαρμογής των ειδικών διατάξεων που ισχύουν για την προστασία του καταναλωτή. Ειδικότερα, ερευνάται το εριζόμενο σε νομική θεωρία και νομολογία ζήτημα κατά πόσον και υπό ποιες ειδικότερες προϋποθέσεις ο εγγυητής εμπίπτει στην έννοια του καταναλωτή και, συνεπώς, απολαμβάνει της προστασίας του ν. 2251/1994, πριν και μετά την τροποποίησή του με το ν. 4512/2018. Με την τελευταία τροποποίηση αφενός μεν υιοθετείται η στενή έννοια του καταναλωτή, του φυσικού δηλαδή προσώπου, το οποίο ενεργεί για λόγους που δεν εμπίπτουν στην εμπορική, επιχειρηματική, βιομηχανική ή ελευθέρια επαγγελματική του δραστηριότητα, αφετέρου δε εκλείπει παντελώς η ειδική ρύθμιση για την προστασία του εγγυητή. Τυγχάνει, λοιπόν, ίσως πιο επίκαιρο από ποτέ το νομικό ζήτημα της ερμηνείας από τον εφαρμοστή του δικαίου της νέας διάταξης για την έννοια του εγγυητή ως καταναλωτή. Η σημασία του εν λόγω ζητήματος αναδεικνύεται κι από την εξέταση του επιτρεπτού ή μη της παραίτησης από τις προστατευτικές για τον εγγυητή διατάξεις με τη χρήση σχετικών ΓΟΣ. Το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο του κυρίου μέρους της μελέτης εστιάζει σε νομικά ζητήματα που προκύπτουν από την ειδικότερη, αλλά ιδιαιτέρως σημαντική στην πράξη, περίπτωση της παροχής εγγύησης στη σύμβασης πίστωσης με αλληλόχρεο λογαριασμό, όπως ενδεικτικά η τύχη της εγγύησης υπέρ απαίτησης που εισέρχεται στον αλληλόχρεο λογαριασμό, η δέσμευση του εγγυητή υπέρ του τελικού καταλοίπου του λογαριασμού από μεταγενέστερες συναφθείσες μεταξύ πιστώτριας τράπεζας και πρωτοφειλέτη τροποποιητικές, ιδίως αυξητικές του αρχικού πιστωτικού ορίου, συμφωνίες, στις οποίες δε συμβλήθηκε ο εγγυητής, καθώς και πλείστα άλλα νομικά ζητήματα που ανακύπτουν εκ της αναγνώρισης του καταλοίπου του αλληλοχρέου λογαριασμού από τον πρωτοφειλέτη. Εν κατακλείδι, παρατίθενται τα εξαχθέντα συμπεράσματα του συνόλου της μελέτης, καθώς και προτάσεις νομοθετικής πολιτικής για το μέλλον της προστασίας του εγγυητή στις τραπεζικές συναλλαγές.