Η αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα των καλλιτεχνικών σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: συμβολή στη διοίκηση και ηγεσία στην εκπαίδευση

Abstract

This dissertation focuses on the effectiveness and sustainability of the Greek State Secondary Art-based schools. This special type of schools within the Greek educational system is dedicated to the arts, the development of creativity and critical thinking as well as the unfolding of the students’ talent. There are a relatively small number of schools which have never before [from the time of their establishment in 2004 until now] been the subject of research. This element combined with the ever-growing global interest in the integration of the Art in the curricula makes this dissertation original and necessary. In addition, the necessity of the present research is reinforced by the fact that research on respective schools in educational systems of the Western world is minimal. The aim of the dissertation is to explore the organizational effectiveness factors of Art-based schools and to put forward those ones affecting their sustainability in the future. Management and leadership are examined as pivotal factors of organizational effectiveness at the school level; thus, the dissertation contributes to the general research regarding the management and leadership in education within the Greek context. The research questions pertain to the two areas of the dissertation, efficiency and sustainability, which are tested either independently with questions concerning the forms and factors of effectiveness and operational sustainability, or they are intertwined and re-checked with the adoption of individual organizational elements playing a decisive role in the smooth operation of these schools. The research questions are summarized in two major categories:1. General research questions A. What are the external factors of effectiveness in Greek schools? B. What affects the effectiveness of State Secondary Art-based Schools and why? C. What are the internal organizational effectiveness factors of State Secondary Art-based Schools? [ Art teachers, Principals, Students’ parents]D. What are the sustainability factors of State Secondary Art-based Schools? E. How do the effectiveness factors affect the sustainability of State Secondary Art-based Schools?2. Special research questions A. What are the legislative and administrative particularities of State Secondary Art-based Schools and what do they serve? B. How do particularities affect the effectiveness of the educational process? C. Who undertakes management responsibilities and leadership roles in State Secondary Art-based Schools? D. How does the management staff affect the effectiveness and sustainability of these schools? E. What elements contribute to the form the school climate and culture of State Secondary Art-based Schools [viewed as educational organizations]?F. How these elements affect the effectiveness and sustainability of State Secondary Art-based Schools? The literature review on school effectiveness highlights teachers, principals, parents and students as key participants in research related to the effectiveness and sustainability of schools as educational organizations. In this dissertation, three distinct groups, i.e. the school Principals, the Art teachers and the students’ parents, were included as participants-informants. Separate research tools were used for each of these groups. A mixed methodology research design was adopted with the aim of exploring the areas of effectiveness and consequent sustainability that emerged from the study of both the literature and the structural particularities of the Greek educational context. This mixed-method design aims to reduce the disadvantages of both the quantitative and qualitative approach. Effort was made to obtain all the data [quantitative and qualitative] from all three samples almost at the same time or with a small-time difference. The aim of the researcher was to thoroughly explore issues concerning these specific schools by examining and crosschecking participants’ perceptions and opinions. The analysis of the rich findings of this dissertation provides a variety of results: a. interested parties are informed in detail about the organizational structure, operation, regulatory framework and problems faced by these schools; in this way, the dissertation contributes to the comprehensive study of organization, management and leadership within the Greek educational system, b. concluding remarks on Art-based schools’ effectiveness and sustainability factors help them continue their operation in the future; these elements serve as a platform for other researchers to understand the costs and benefits of their operation, c. implications are drawn for the central authority decision-makers to take into consideration when they design policy/ies intending to treat operational problems of these schools, d. enrichment of international literature on Art-based Secondary Schools supports and fortifies the exchange of opinions, interaction, formation and adoption of good practices for the complete integration of Art in education. The main results of the dissertation are summarized as follows: The lack of a targeted and documented educational policy and the consequent lack of a structured legislative and administrative framework (now containing gaps, ambiguities, multiple interpretations) is the main factor in the ineffective operation of State Secondary Art-based Schools. Both the educational policy and the legislative-administrative framework belong to the external or exogenous factors influencing the organizational - internal -effectiveness of the State Secondary Art-based School. Moreover, the sustainability of these schools is primarily related to their acceptance by the community, and it is associated with the general societal appreciation of the art and the artists. More explicitly, the effectiveness of the educational process and the sustainability of Art-based schools depend primarily on political decisions and the subsequent legislative framework, both at the level of centralized educational authorities and at the decentralized level of the art-based schools as well as at the level of local communities. Parents in this research represent partly the local communities and serve as a basis of exploring diffusion and acceptance of the Art at the decentralized communal level which is designated as important prerequisite for the sustainability of these schools. The legislative-regulatory framework governing these schools has a catalytic effect on their organizational structure and their operationality. However, this framework in its current form is ineffective as far as it concerns the main operating procedures of State Secondary Art-based Schools. The vertical top-down management structure of the Greek educational system does not allow the Art-based schools to take autonomous measures and implement policies and/or good practices to improve their effectiveness and align their operation with the purpose for which they were created. Consequently, these schools are treated as conventional schools both by the centralized authorities (Ministry of Education) and local educational authorities (LEAs) who seem not to consider their specific characteristics; thus, they jeopardize the existing schools' sustainability and their acceptance by the community. Such political attitudes do not encourage sustainability and, at the same time, discourage the creation of new State Secondary Art-based Schools in areas where they do not exist; as a result, students and local communities are deprived of the benefits of Art Education. Structure The dissertation is structured in two parts: The first part includes the theoretical documentation of the research and the literature review; it consists of seven chapters. The second part includes the research, the data analysis and the research results; it consists of four chapters. The total of eleven chapters includes the following: In the first chapter, the terms effectiveness and sustainability and their use in education are clarified conceptually and theoretically. In the second chapter, effectiveness and sustainability are explored within the context of the Greek educational system by adopting an extensive and thorough systematic literature review. In the third chapter, the factors influencing the organizational effectiveness of school units in the Greek reality are presented, analyzed, documented and explained. The fourth chapter is devoted to art as a subject of education and the related policies in the post-modern Western world. In the fifth chapter, extensive reference is made to the State Secondary Art-based Schools in Greece, their identity, organizational structure and particularities. The sixth chapter includes the discussion of the epistemological background of this dissertation and the theoretical approaches regarding perceptions and the acquisition of experiences. The seventh chapter concludes the first part; it contains the evaluating remarks of the theory and literature and serves as a bridge to the research, the second part of the dissertation. The eighth chapter informs the reader about the “research identity”, that is, the purpose, objectives, necessity, originality, major research areas and research questions and the methodology design of the thesis. In the ninth chapter, the three samples, the tools used, and the analysis results are presented. This is the longest chapter of the dissertation, since it gathers a large amount of qualitative and quantitative data. In the tenth chapter, the main results of the individual tools are collected, commented on as a whole and associated to the research questions. The eleventh –and final-chapter includes the research limitations of this dissertation and offers proposals for further research and [re]shaping of the educational policy regarding the State Secondary Art-based Schools and the teaching of Art, so that these schools can continue to be sustainable in the future

Η παρούσα διατριβή ασχολείται με την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των Καλλιτεχνικών Σχολείων δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα δημόσια Καλλιτεχνικά Σχολεία αποτελούν έναν ιδιαίτερο τύπο σχολείων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αφιερωμένο στη θεραπεία των τεχνών, την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης και την ανάδειξη του ταλέντου των φοιτώντων μαθητών. Πρόκειται για έναν σχετικά μικρό αριθμό σχολείων, τα οποία ουδέποτε στο παρελθόν [από τη στιγμή ίδρυσής τους το 2004 έως σήμερα] απετέλεσαν αντικείμενο έρευνας. Το στοιχείο αυτό σε συνδυασμό με το συνεχώς αναπτυσσόμενο παγκόσμιο ενδιαφέρον για την ένταξη της τέχνης στα αναλυτικά προγράμματα καθιστούν την παρούσα διατριβή πρωτότυπη και αναγκαία. Επιπλέον, την αναγκαιότητα της παρούσας έρευνας ενισχύει το γεγονός ότι και σε παγκόσμιο επίπεδο οι έρευνες για αντίστοιχα σχολεία σε εκπαιδευτικά συστήματα του δυτικού κόσμου είναι ελάχιστες. Μέσα από ανάλυση των πολλών και ποικίλων ευρημάτων της παρούσας διατριβής προσδοκάται α. η αναλυτική ενημέρωση του ενδιαφερομένων για την οργανωτική δομή, τη λειτουργία, το κανονιστικό πλαίσιο και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα σχολεία αυτά, συμβάλλοντας έτσι στην ολοκληρωμένη μελέτη της οργάνωσης, διοίκησης και ηγεσίας εντός του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, β. η διατύπωση συμπερασματικών κρίσεων για τους παράγοντες αποτελεσματικότητάς τους και τη δυνατότητα της διατήρησής τους στο μέλλον, στοιχεία απαραίτητα για άλλους ερευνητές για την κατανόηση του κόστους και οφέλους λειτουργίας τους, γ. η πληροφόρηση της κεντρικής εξουσίας για τη λήψη αποφάσεων και τη διαμόρφωση πολιτικών σχετικά με τη θεραπεία των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην παρούσα φάση και την κανονιστική περιχαράκωσή τους, ώστε να επιτευχθεί η βιωσιμότητά τους, δ. η ενίσχυση της διεθνούς βιβλιογραφίας για τα καλλιτεχνικά σχολεία με ευρήματα από τον ελληνικό χώρο που θα επιτρέψουν τηνανταλλαγή απόψεων, την αλληλεπίδραση, τη διαμόρφωση και υιοθέτηση καλών πρακτικών για την πλήρη ένταξη της τέχνης στην εκπαίδευση. Τα ερευνητικά ερωτήματα που ετέθησαν αφορούν τους δυο άξονες της διατριβής, την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα, οι οποίοι ελέγχονται αφενός μεν αυτοτελώς με ερωτήματα που αφορούν τις μορφές και τους παράγοντες αποτελεσματικότητας, αφετέρου συνδυάζονται ερευνητικά και επανελέγχονται με την υιοθέτηση επιμέρους οργανωσιακών στοιχείων που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία των μονάδων αυτών. Τα ερευνητικά ερωτήματα συνοψίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:1. Γενικά Ερωτήματα Α. Ποιοι είναι οι εξωτερικοί παράγοντες αποτελεσματικότητας στα ελληνικά σχολεία; Β. Τι επηρεάζει την αποτελεσματικότητα των Καλλιτεχνικών Σχολείων και γιατί; Γ. Ποιοι είναι οι παράγοντες εσωτερικής οργανωσιακής αποτελεσματικότητας των Καλλιτεχνικών Σχολείων; [Καθηγητές Καλλιτεχνικών μαθημάτων, Διευθυντές των Καλλιτεχνικών σχολείων, γονείς των μαθητών] Δ. Ποιοι είναι οι παράγοντες βιωσιμότητας των Καλλιτεχνικών Σχολείων Ε. Πως επιδρούν οι παράγοντες αποτελεσματικότητας στη βιωσιμότητα των δημόσιων Καλλιτεχνικών Σχολείων; 2. Ειδικά ερωτήματα Α. Ποιες είναι οι νομοθετικές και διοικητικές ιδιαιτερότητες των Καλλιτεχνικών Σχολείων και τι εξυπηρετούν;Β. Πώς επιδρούν οι ιδιαιτερότητες στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Γ. Ποιοι αναλαμβάνουν διοικητικούς ρόλους στα Καλλιτεχνικά σχολεία; Δ. Πώς τα διοικητικά στελέχη επιδρούν ν στην αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα των σχολείων αυτών; Ε. Ποια στοιχεία διαμορφώνουν το κλίμα και την κουλτούρα των Καλλιτεχνικών Σχολείων ως εκπαιδευτικών οργανισμών;ΣΤ. Πώς τα στοιχεία αυτά επιδρούν στην αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των Καλλιτεχνικών Σχολείων. Η μελέτη της βιβλιογραφίας για τη σχολική αποτελεσματικότητα ανέδειξε ως βασικούς συμμετέχοντες σε σχετικές με την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των σχολικώνμονάδων έρευνες, τους εκπαιδευτικούς, τους διευθυντές, τους γονείς και τους μαθητές. Στην παρούσα διατριβή από τις παραπάνω ομάδες συμμετεχόντων χρησιμοποιήθηκαν οι διευθυντές των Καλλιτεχνικών Σχολείων, οι εκπαιδευτικοί καλλιτεχνικών μαθημάτων και οι γονείς των μαθητών. Για κάθε μια από τις ομάδες αυτές χρησιμοποιήθηκαν ξεχωριστά ερευνητικά εργαλεία. Υιοθετήθηκε ένας μικτός μεθοδολογικός σχεδιασμός με σκοπό να καλυφθούν ερευνητικά και με σχετική πληρότητα οι άξονες αποτελεσματικότητας και συνακόλουθης βιωσιμότητας που προέκυψαν από τη μελέτη τόσο της βιβλιογραφίας, όσο και από τις δομικές ιδιαιτερότητες του ελληνικού εκπαιδευτικού συγκείμενου. Ο μικτός αυτός σχεδιασμός είναι ένας συνδυασμός συγκλίνοντος παράλληλου σχεδιασμού και επεξηγηματικού διαδοχικού σχεδιασμού κατά Creswell και στοχεύει στη μείωση των μειονεκτημάτων της ποσοτικής και της ποιοτικής προσέγγισης, όπου αυτό είναι δυνατόν από τις ισχύουσες συνθήκες. Σύμφωνα με το σχεδιαστικό αυτό μοντέλο, καταβλήθηκε προσπάθεια όλα τα δεδομένα [ποσοτικά και ποιοτικά] και από τα τρία δείγματα να ληφθούν σχεδόν συγχρόνως ή με μικρή χρονική διαφορά. Στόχος της ερευνήτριας ήταν να υπάρξει συζήτηση και επεξήγηση ζητημάτων που απασχολούσαν τα συγκεκριμένα σχολεία κατά την περίοδο συλλογής των δεδομένων και να διαπιστωθεί κατά πόσον οι αντιλήψεις και οι απόψεις που εκφράζονταν από όλους τους συμμετέχοντες συνέκλιναν ή απέκλιναν. Τα βασικά συμπεράσματα της διατριβής συνοψίζονται στα εξής: Το έλλειμμα στοχευμένης και τεκμηριωμένης εκπαιδευτικής πολιτικής και η συνακόλουθη έλλειψη συγκροτημένου νομοθετικού και διοικητικού πλαισίου (με κενά, ασάφειες, πολλαπλές ερμηνείες) είναι ο κύριος παράγοντας μη αποτελεσματικής λειτουργίας των Καλλιτεχνικών Σχολείων. Τόσο η εκπαιδευτική πολιτική όσο και το νομοθετικό-διοικητικό πλαίσιο ανήκουν στους εξωτερικούς ή εξωγενείς παράγοντες επίδρασης στην οργανωσιακή –εσωτερική- αποτελεσματικότητα του Καλλιτεχνικού Σχολείου. Η βιωσιμότητα των σχολείων αυτών σχετίζεται πρωτίστως με την αποδοχή τους από το κοινωνικό σύνολο και την εύρυθμη λειτουργία τους, αλλά και τη γενικότερη εκτίμηση προς την τέχνη που διαθέτει η κοινωνία. Η διατριβή αποτελείται από δυο διακριτά μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει την θεωρητική τεκμηρίωση της έρευνας και τη βιβλιογραφική επισκόπηση και αποτελείται από επτά κεφάλαια. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την ταυτότητα της έρευνας, δηλαδή όλα τα στοιχεία διερεύνησης του θέματος και την εξαγωγή των συμπερασμάτων. Η διατριβή δομείται σε συνολικά ένδεκα κεφάλαια και καθένα από αυτό περιλαμβάνει τα εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο αποσαφηνίζονται εννοιολογικά και θεωρητικά οι όροι αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα και η χρήση τους στην εκπαίδευση. Στο δεύτερο κεφάλαιο οι όροι αυτοί διερευνώνται στο πλαίσιο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος μέσω εκτενούς και ενδελεχούς συστηματικής βιβλιογραφικής επισκόπησης της ελληνικής εργογραφίας. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται, αναλύονται, τεκμηριώνονται και επεξηγούνται οι παράγοντες που επηρεάζουν την οργανωσιακή αποτελεσματικότητα των σχολικών μονάδων στην ελληνική πραγματικότητα. Το τέταρτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην τέχνη ως αντικείμενο εκπαίδευσης και τις πολιτικές σχετικά με αυτό στον σύγχρονο δυτικό κόσμο. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται εκτεταμένη αναφορά στα δημόσια Καλλιτεχνικά Σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, την ταυτότητα, την οργανωτική δομή και διάρθρωση και τις ιδιαιτερότητές τους. Το έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη συζήτηση του επιστημολογικού υποβάθρου της παρούσας διατριβής και τις θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με την πρόσληψη του κοινωνικού γίγνεσθαι και την απόκτηση των εμπειριών. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με το έβδομο κεφάλαιο, στο οποίο περιέχονται οι συμπερασματικές κρίσεις και η αποτίμηση του και χρησιμεύει ως εφαλτήριο για τη διαμόρφωση του ερευνητικού μέρους, δεύτερου μέρους της διατριβής. Το δεύτερο μέρος της διατριβής αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Το όγδοο κεφάλαιο περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία της ταυτότητας της έρευνας, όπως σκοπό, στόχους, αναγκαιότητα, πρωτοτυπία, ερευνητικούς άξονες και ερευνητικά ερωτήματα και τον μεθοδολογικό σχεδιασμό. Στο ένατο κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση των τριών δειγμάτων, των χρησιμοποιηθέντων εργαλείων και των αποτελεσμάτων κάθε επιμέρους έρευνας. Πρόκειται για το μακροσκελέστερο κεφάλαιο της διατριβής, αφού συγκεντρώνει πλήθος δεδομένων από τα επιμέρους ερευνητικά εργαλεία, ποιοτικά και ποσοτικά. Στο δέκατο κεφάλαιο συγκεντρώνονται τα κυριότερα αποτελέσματα των επιμέρους εργαλείων, σχολιάζονται συνολικά και διασυνδέονται με τα ερευνητικά ερωτήματα που ετέθησαν. Τέλος, στο ενδέκατο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στους περιορισμούς της ερευνητικής προσπάθειας της συγκεκριμένης διατριβής και διατυπώνονται προτάσεις με βάση τα ευρήματα της έρευνας: περαιτέρω διερεύνησης και [ανα]διαμόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής σχετικά με τα Καλλιτεχνικά Σχολεία και τη διδασκαλία της τέχνης σ’ αυτά, έτσι ώστε τα δημόσια Καλλιτεχνικά Σχολεία να συνεχίσουν να είναι βιώσιμα στο μέλλον.