Κριτική προσέγγιση των παιδαγωγικών ιδεών του Ivan Illich

Abstract

The central aim of the thesis is the analysis, interpretation and critical evaluation of Ivan Illich's pedagogical ideas, which are based on the study of his personal biography and the historical, economic, political and social conditions within which they were formed. The originality of the thesis lies in the comprehensive study of the whole of Illich's work in order to draw conclusions about his pedagogical ideas. The thesis consists of four main chapters. The first chapter presents biographical data on Illich together with data on the historical context in which he lived. In particular, reference is made to post-war developments in the United States and Latin America, to the current of Thomism and Neo-Thomism in the Catholic Church, which he states was decisive in shaping his ideas, to the Chinese Cultural Revolution about which he has expressed himself positively several times, and to Liberation Theology. In the second chapter a) Illich's social views are presented in detail, b) the social model of 'conviviality' which he proposes is described and c) a critical evaluation of these views is made on the basis of Marxist positions. The third chapter a) presents in detail Illich's critical views on public schooling, according to which it is responsible for social inequality, social reproduction, the alienation of pupils, the commercialisation of knowledge, the undermining of individual initiative, b) describes Illich's educational proposal of four learning networks based on individual choice and empirical knowledge and c) provides a critical evaluation of the preceding on the basis of the theoretical framework offered by the ideas of Paulo Freire and critical pedagogy. Chapter four presents articles, books and doctoral theses that refer to Illich's social and pedagogical ideas and briefly comments on them. Finally, a comprehensive - concise critical approach to Illich's social and pedagogical concepts and proposals that have been analysed in the previous chapters, as well as a comprehensive critical review of the articles, books and doctoral theses mentioned above, constitute the Conclusions of the thesis.

Κεντρικός σκοπός της διατριβής είναι η ανάλυση, ερμηνεία και κριτική αποτίμηση του συνόλου των παιδαγωγικών ιδεών του Ivan Illich που θεμελιώνονται στη μελέτη της προσωπικής του βιογραφίας και των ιστορικών, οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών εντός των οποίων διαμορφώθηκαν. Η πρωτοτυπία της διατριβής έγκειται στην ολόπλευρη μελέτη του συνόλου του έργου του Illich προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για τις παιδαγωγικές του ιδέες. Η διατριβή αποτελείται από τέσσερα κυρίως κεφάλαια. Στο πρώτο παρουσιάζονται τα βιογραφικά στοιχεία για τον Illich σε συνδυασμό με στοιχεία για την ιστορική συγκυρία στην οποία έζησε. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στις μεταπολεμικές εξελίξεις στις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική, στο ρεύμα του Θωμισμού και του Νέο-θωμισμού της Καθολικής Εκκλησίας που ο ίδιος δηλώνει πως ήταν καθοριστικό για τη διαμόρφωσή του, στην Κινεζική Πολιτιστική Επανάσταση για την οποία έχει εκφραστεί αρκετές φορές θετικά, καθώς και στη Θεολογία της Απελευθέρωσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο α) παρουσιάζονται αναλυτικά οι κοινωνικές απόψεις του Illich, β) περιγράφεται το κοινωνικό πρότυπο της «ευτραπελίας» το οποίο προτείνει και γ) γίνεται κριτική αποτίμηση των απόψεων αυτών με βάση μαρξιστικές θέσεις. Στο τρίτο κεφάλαιο α) παρουσιάζονται αναλυτικά οι κριτικές θέσεις του Illich για το δημόσιο σχολείο, σύμφωνα με τις οποίες αυτό ευθύνεται για την κοινωνική ανισότητα, την κοινωνική αναπαραγωγή, την αποξένωση των μαθητών, την εμπορευματοποίηση της γνώσης, την υπονόμευση της ατομικής πρωτοβουλίας, β) περιγράφεται η εκπαιδευτική πρόταση του Illich των τεσσάρων δικτύων μάθησης που βασίζεται στην ατομική επιλογή και την εμπειρική γνώση και γ) γίνεται κριτική αποτίμηση των προηγούμενων με βάση το θεωρητικό πλαίσιο το οποίο προσφέρουν οι ιδέες του Paulo Freire και της κριτικής παιδαγωγικής. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται άρθρα, βιβλία και διδακτορικές διατριβές που αναφέρονται στις κοινωνικές και παιδαγωγικές ιδέες του Illich και διατυπώνονται σύντομα σχετικά σχόλια. Τέλος, μια συνολική - συνοπτική κριτική προσέγγιση των κοινωνικών και παιδαγωγικών αντιλήψεων και προτάσεων του Illich που έχουν αναλυθεί στα προηγούμενα κεφάλαια, καθώς και μια περιεκτική κριτική επισκόπηση των άρθρων, βιβλίων και διδακτορικών διατριβών που προαναφέρθηκαν, συγκροτούν τα Συμπεράσματα της διατριβής.