Η σχολική υγιεινή στην Ελλάδα: 1864-1913

Abstract

The object of this study is the recomposition of the historic course of hygiene in schools in Greece from 1864 to 1913. Here is attempted a progressive presentation of the process that proceeded and finally led to the enactment and systematic organizing of school hygiene at the beginning of the 20the century. The systematic study, critical analysis comparison and collation of the recorded facts that I gathered was done based on the stages of the scientific procedures and deontological rules which the historic interpretative method requires. From this research general conclusions arose which compose the outline of the history of school hygiene in our country during this specific period. In the first fifty years of the modern greek educational system worthwhile are the references concerning school hygiene found in the work of Kokkonis. However, his views which he presents have mainly a moral basis and tie in more with foreign influences than with the greek reality of that time. In Greece the first laws about school hygiene were enacted primarily during the decade 1835-1845. Nevertheless, these measures, as well as all the legal regulations that followed did not have an immediate response and application in the daily practice of schools then. The period 1864-1913, of course, is characterized by the lack organized civil protection for the health of school children, a fact which allowed a margin of action private initiative. School hygiene acquired substantial impetus mainly from the last quarter of the 19th century and onward due to the scientific discoveries in Microbiology. The needs expressed by doctors and educators at the medical and pedagogic conferences, particularly at the beginning of the 20th century were aiming at the health protection of the students and their harmonic physical and mental development. Yet, the situations remained almost the same until 1908, when the Office of School Hygiene is established at the Ministry of Education and the political leadership adopts the request for the enactment of school hygiene and the establishment of medical inspection of schools. Finally, the legal regulations which set the basis for organizing school hygiene programmes during the 1908-1913 period are included in the general framework of the reconstruction of public health in combination with the educational changes and the progressive movement of the educators of this period.

Αντικείμενο της μελέτης αυτής είναι η ανασύνθεση της ιστορικής πορείας της σχολικής υγιεινής στην Ελλάδα την περίοδο 1864-1913. Επιχειρείται ια εξελικτική αποτύπωση των ζυμώσεων που προηγήθηκαν και τελικά οδήγησαν στη θεσμοθέτηση και συστηματική οργάνωση της σχολικής υγιεινής στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Η συστηματική μελέτη, κριτική ανάλυση, σύγκριση και αντιπαραβολή των τεκμηρίων, που συγκέντρωσα, έγινε με βάση τα στάδια της επιστημονικής διαδικασίας και τους δεοντολογικούς κανόνες που απαιτεί η ιστορική ερμηνευτική μέθοδος. Από την έρευνα προέκυψαν γενικά συμπεράσματα, τα οποία στοιχειοθετούν το περίγραμμα της ιστορίας της σχολικής υγιεινής στη χώρα μας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Την πρώτη πεντηκονταετία της νεοελληνικής εκπαίδευσης αξιοσημείωτες είναι οι αναφορές για την υγιεινή του σχολείου στο έργο του Κοκκώνη. Οι απόψεις όμως που αναπτύσσει έχουν βασικά ηθικό υπόβαθρο και ανταποκρίνονται περισσότερο σε ξένες επιδράσεις παρά στη σχολική πραγματικότητα τη εποχής. Στην Ελλάδα τα πρώτα νομοθετήματα για τη σχολική υγιεινή θεσμοθετήθηκαν κυρίως τη δεκαετία 1835-1845. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά, όπως και όλες οι κατοπινές νομοθετικές ρυθμίσεις, δεν έβρισκαν άμεση ανταπόκριση και εφαρμογή στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα. Η περίοδος μάλιστα 1864-1913 χαρακτηρίζεται από την έλλειψη οργανωμένης προστασίας της πολιτείας για την υγεία των παιδιών, γεγονός που άφηνε περιθώρια δράσης στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Η σχολική υγιεινή γνώρισε σημαντική ώθηση κυρίως από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και εξής χάρη στις επιστημονικές ανακαλύψεις της Μικροβιολογίας. Τα αιτήματα που διατυπώνονταν από τους ιατρούς και τους παιδαγωγούς στα ιατρικά και παιδαγωγικά συνέδρια, ειδικά στις αρχές του 20ου αιώνα, είχαν ως στόχο την προστασία της υγείας των μαθητών και την αρμονική σωματική και πνευματική τους ανάπτυξη. Όμως, η κατάσταση έμεινε σχεδόν στάσιμη μέχρι το 1908, οπότε ιδρύεται το Γραφείο Σχολικής Υγιεινής στο Υπουργείο Παιδείας και η πολιτική ηγεσία υιοθετεί το αίτημα για τη θεσμοθέτηση της σχολικής υγιεινής και την καθιέρωση της σχολιατρικής υπηρεσίας. Τέλος, οι νομοθετικές ρυθμίσεις που έθεσαν τις βάσεις για την οργάνωση της σχολικής υγιεινής κατά την περίοδο 1908-1913 εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο αναμόρφωσης της δημόσιας υγείας σε συνδυασμό με τις εκπαιδευτικές αλλαγές και το προοδευτικό κίνημα των παιδαγωγών τη εποχής.