Η έννοια του υποκειμένου στην πολιτική θεωρία του Hobbes από την σκοπιά της ψυχανάλυσης

Abstract

Κάθε προσπάθεια παρουσίασης ενός συστήματος σκέψης ενέχει τον κίνδυνο της παραμέλησης ενός σημείου της θεωρίας και την προβολή των στοιχείων εκείνων που από την πλευρά του μελετητή χρησιμεύουν για την επίτευξη των δικών του σκοπών. Στην παρούσα μελέτη στόχος μας είναι η εξεύρεση των στοιχείων που επιτρέπουν να διατυπώσουμε όσο το δυνατό με επάρκεια τις βασικές ιδέες του corpus της φροϋδικής σκέψης μέσα από την ανάγνωση που προτείνει ο Lacan. Πρόκειται για την προσφορά του ψυχαναλυτικού εργαλείου για μία νέα προσέγγιση του μοντέρνου υποκειμένου και της θέσης του μέσα σ’ αυτό που ονομάζεται κοινωνικό γίγνεσθαι. Για να δούμε πως δομούνται οι βασικές έννοιες του Freud από την αρχή του έργου του, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την αφετηρία από την οποία ξεκινά, προκειμένου να σφυρηλατήσει το μοντέλο δόμησης του «Ψυχικού οργάνου». Εφαλτήριο της φροϋδικής προσέγγισης αποτέλεσε αφενός η μελέτη των ψυχοπαθολογικών καταστάσεων και συγκεκριμένα αυτή της υστερίας, και αφετέρου η προσπάθεια να αποδείξει ότι τα όνειρα δεν αποτελούν χωρίς νόημα μορφώματα, αλλά αντίθετα εκδηλώσεις την ψυχικής ζωής με καταλυτική σημασία για την ανάδυση της επιθυμίας. Από την ανάλυση των υστερικών συμπτωμάτων και των διεργασιών του ονείρου, ο Freud ξετυλίγει δύο νήματα τα οποία θα τον οδηγήσουν στην υπόθεση της ύπαρξης του Ασυνειδήτου, ως ενός τόπου στον ψυχικό μηχανισμό διακριτού από την Συνείδηση. Η ανακάλυψη του Ασυνειδήτου επέτρεψε στον Freud να βρει μία καινούργια βάση για την θεραπεία των συμπτωμάτων, θέτοντας με εντελώς καινούργιους όρους το ζήτημα της σύστασης του υποκειμένου. Το διάβημα του Freud έγκειται στο ότι έθεσε τον προβληματισμό ενός διχασμένου Εγώ, που αμφισβητεί την αυταπάτη της ταύτισης του εγώ με την συνείδηση. Η αφετηρία του Freud ήταν πάντοτε τα ομιλούντα υποκείμενα, υπο-κείμενα των Παθών και του Λόγου. Τη λέξη υποκείμενο ας την ακούσουμε με την έννοια του «υπόκειμαι», «υφίσταμαι». Υπόκειμαι στις επιπτώσεις του Λόγου και διχάζομαι μέσα από την ίδια μου την ομιλία. Ο Lacan με την σειρά του, ως κληρονόμος της φροϋδικής προοπτικής μιλά για τη καταστατική έλλειψη που δομεί το υποκείμενο. Μιλάμε για υποκείμενο μόνο στην βάση που η εισαγωγή του στην τάξη της Γλώσσας το καθιστά ριζικά ελλειμματικό. Αν το πρώτο μέλημα του Freud ήταν να ακούσει μέσα στα ομιλούντα συμπτώματα την προέλευση της ασυνείδητης επιθυμίας, ο Lacan μιλά για την ριζική έλλειψη που ιχνηλατεί τα μονοπάτια της επιθυμίας μέσα από την συνάντησή του υποκειμένου με τον Άλλο. Σε ένα πρώτο χρόνο η ανάγνωση μας στοχεύει στην ανάδειξη των παραπάνω εννοιών μέσα από την επεξεργασία δύο θεμελιακών έργων του Freud : Το «Σχεδίασμα για μία επιστημονική ψυχολογία» (1895) και την «Ερμηνεία των ονείρων» (1900).