Βιοοικονομία και αγροτικός κλάδος, διερεύνηση δυνατοτήτων διαμόρφωσης στρατηγικής για την προώθησή της στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας

Abstract

Bioeconomy is an emerging and evolving sector. Bioeconomy represents a shift towards more sustainable and environmentally friendly economic practices and is growing as technology and societal values change, making the need for sustainable solutions more urgent. With advances in science and technology, bioeconomy is likely to expand its scope across a variety of economic sectors and industries. Bioeconomy is expected to have a significant and lasting impact on various aspects of everyday life, from the products used to the way energy is produced and resources are managed. This thesis focused on investigating farmers' views and attitudes towards the bioeconomy, the potential for its adoption on farms and the possibility of developing a strategy for its promotion in the Western Macedonia region. Specifically, the main objective of the thesis was achieved by studying the level of acceptance and adoption of bioeconomy practices by farmers and the factors influencing it, as well as by searching for those elements that comprise the internal and external environment of bioeconomy in the Western Macedonia region. To this end, a sample survey of farmers in the Western Macedonia region and a qualitative survey using the Delphi method of experts selected according to the Triple Helix model were carried out. The sample survey consisted of a pilot survey of a small sample of farmers, on the basis of which the final questionnaire was formulated, and a quantitative survey of 412 participants. The data and other information collected were used accordingly, from simple descriptive analyses to exploratory factor analyses. In particular, the results of the Exploratory Factor Analysis (EFA) were used in combination with Structural Equation Models (SEM) to investigate the factors that have either a positive or negative impact on farmers' adoption of bioeconomy principles on their farms. The results of the complex methods statistical analysis showed that the potential application of bioeconomy principles on farms is influenced by the complex interaction between variables such as knowledge of the bioeconomy concept, bioeconomy training and the age of the farmers. The need for targeted educational initiatives, tailor-made training programmes and awareness-raising campaigns to promote the integration of bioeconomy principles on farms is also highlighted. At the same time, the interplay of environmental, political-economic, production and social factors was identified, together with the interrelated dimensions of familiarity, connection and development that shape the trajectory of bioeconomy integration. Finally, the results of the SWOT analysis (using the Delphi method) shaped the internal and external environment of the bioeconomy in the Western Macedonia region and subsequently contributed to the creation of some policy recommendations to harness the region's bioeconomic potential, promote innovation, foster sustainable practices and create a thriving and resilient bioeconomy that contributes to local prosperity and global environmental goals.

Η βιοοικονομία αποτελεί έναν αναδυόμενο τομέα που διαρκώς εξελίσσεται και αντιπροσωπεύει μια στροφή προς πιο βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον οικονομικές πρακτικές. Η βιοοικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται, καθώς η τεχνολογία και οι κοινωνικές αξίες αλλάζουν, με αποτέλεσμα η ανάγκη για βιώσιμες λύσεις να γίνεται πιο επιτακτική. Όσο η επιστήμη και η τεχνολογία προχωρούν, η βιοοικονομία είναι πιθανό να επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής της σε διάφορους οικονομικούς κλάδους και βιομηχανίες, ενώ αναμένεται να έχει σημαντικό και διαρκή αντίκτυπο σε διάφορες πτυχές της καθημερινότητας, από τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται μέχρι τους τρόπους με τους οποίους παράγεται ενέργεια και πραγματοποιείται η διαχείριση των πόρων. Η παρούσα διατριβή επικεντρώθηκε στη διερεύνηση των απόψεων και στάσεων των αγροτών απέναντι στη βιοοικονομία, το ενδεχόμενο υιοθέτησής της στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις και τη δυνατότητα διαμόρφωσης στρατηγικής για την προώθησή της στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Συγκεκριμένα, ο κύριος στόχος της διατριβής επετεύχθη μέσα από τη μελέτη του βαθμού αποδοχής και υιοθέτησης των βιοοικονομικών πρακτικών από τους αγρότες και τους παράγοντες που τον επηρεάζουν, καθώς και από την αναζήτηση εκείνων των στοιχείων που περικλείουν το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον της βιοοικονομίας στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε δειγματοληπτική έρευνα σε αγρότες της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και ποιοτική έρευνα, με τη μέθοδο των Δελφών, σε εμπειρογνώμονες/ειδικούς που επιλέχθηκαν ακολουθώντας το μοντέλο του τριπλού έλικα. Όσον αφορά στη δειγματοληπτική έρευνα διενεργήθηκε αρχικά πιλοτική έρευνα, σε μικρό δείγμα αγροτών, βάσει της οποίας διαμορφώθηκε το τελικό ερωτηματολόγιο κι έπειτα, ποσοτική έρευνα με 412 συμμετέχοντες. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν και οι λοιπές πληροφορίες αξιοποιήθηκαν ανάλογα από απλές περιγραφικές αναλύσεις, έως διερευνητικές παραγοντικές αναλύσεις. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της Διερευνητικής Παραγοντικής Ανάλυσης (EFA) χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό με τα Μοντέλα Δομικών Εξισώσεων (SEM) για τη διερεύνηση εκείνων των παραγόντων που επιδρούν είτε θετικά, είτε αρνητικά στην υιοθέτηση των αρχών της βιοοικονομίας από τους αγρότες, στις εκμεταλλεύσεις τους. Τα αποτελέσματα των σύνθετων μεθόδων στατιστικών αναλύσεων έδειξαν ότι η δυνητική εφαρμογή των αρχών της βιοοικονομίας στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις, επηρεάζεται από την περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ μεταβλητών όπως η γνώση της έννοιας της βιοοικονομίας, η κατάρτιση σε θέματα βιοοικονομίας και η ηλικία των αγροτών. Επισημαίνεται, επίσης, η ανάγκη για στοχευμένες εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, προσαρμοσμένα προγράμματα κατάρτισης και εκστρατείες ευαισθητοποίησης για την προώθηση της ενσωμάτωσης των αρχών της βιοοικονομίας στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Παράλληλα, διαπιστώθηκε η αλληλεπίδραση περιβαλλοντικών, πολιτικοοικονομικών, παραγωγικών και κοινωνικών παραγόντων, σε συνδυασμό με τις διασυνδεδεμένες διαστάσεις της εξοικείωσης, της σύνδεσης και της ανάπτυξης που διαμορφώνουν την πορεία της ενσωμάτωσης της βιοοικονομίας. Τέλος, τα αποτελέσματα της SWOT ανάλυσης (με τη μέθοδο των Δελφών) διαμόρφωσαν το εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον της βιοοικονομίας στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και στη συνέχεια, συνέβαλαν στη δημιουργία ορισμένων προτάσεων πολιτικής για την αξιοποίηση του βιοοικονομικού δυναμικού της περιοχής, την προώθηση της καινοτομίας, την προώθηση βιώσιμων πρακτικών και τη δημιουργία μιας ακμάζουσας και ανθεκτικής βιοοικονομίας που συμβάλλει στην τοπική ευημερία και στους παγκόσμιους περιβαλλοντικούς στόχους.