Το νεοελληνικό κήρυγμα ως κειμενικό είδος και ως διαδικασία

Abstract

The sermon, one of the most important practices of the Church from the time of Christ until today, has not received systematic attention from modern Linguistics. Likewise, little has been studied about the liturgical language and its relationship with it. The timelessness of the philological interest in the texts has left a gap, as: a) sermons have not been systematically researched in the modern era (e.g. since 1990 onwards), b) every attempt concerns exclusively written sermons, without interest for the oral environment of which they are a part and c) the theoretical framework on the basis of which the texts belonging to this genre can be analyzed has not been established. The purpose of this work is the description and presentation of the modern Greek sermon as an independent textual genre of modern Greek. At the same time, an attempt is made to investigate its function within the liturgical practice of the Orthodox Church, to which it belongs and with which it interacts, as well as its definition as a process with specific lingual and contextual characteristics. In addition, this work aims to highlight the connection of the contextual characteristics of the modern Greek sermon with linguistic elements that characterize it as a special genre in modern Greek. It is beyond the aims of this thesis to investigate the schematic structure or organization of the sermon, the analysis of other elements of interaction, the detailed investigation of the linguistic choices associated with the Sermon and its comparison with other textual genres of ecclesiastical or non-ecclesiastical speech. In Chapter 2, the linguistic expression of the sermon is contrasted with the sacred languages, as well as with the two other types that are appeared in the Greek religious language based on linguistic characteristics, i.e. the liturgical church language and the church language of administration. In Chapter 3 describes the position and role of the sermon in the process of Orthodox worship with an emphasis on its orality and the linguistic characteristics that distinguish the sermon from its other parts. The chapter also contains an interesting comparison of the presence of scholarly elements (not only at the lexical level, but also in terms of the come back of grammatical structures) in the sermon and in the modern standard language in the context of the phenomenon of diglossia. The fourth chapter is dedicated to the development of the concepts of the genre, the functional variety (register) and the context (context), linguistic and situational, always in relation to the sermon and its special characteristics. The principles and process of creating the original (and the first for the Greek language) Body of Ecclesiastical Texts (SKEL) are also described. The next two chapters present in detail the parameters of Hymes' "SPEAKING" model (Setting/Scene, Participants, Ends, Act Sequence, Key, Instrumentalities, Norms and Genre), which are systematically applied to the SKEL data with the aim of identifying characteristics of the subject under examination textual genre at the level of vocabulary and morphology, with an emphasis on the phenomena of internal growth and word phonology. By completing our project we are in a position to a) confirm that the sermon is a separate textual genre of the modern Greek language with its own characteristics that derive from its specificity as an independent type of activity inextricably linked to Christian worship and b) to record the first linguistic observations regarding the vocabulary and grammar of the liturgical variety of the modern Greek sermon.

Το Κήρυγμα, μια από τις σημαντικότερες πρακτικές της Εκκλησίας από τα χρόνια του Χριστού μέχρι σήμερα δεν έτυχε συστηματικής προσοχής από την σύγχρονη Γλωσσολογία. Ομοίως, ελάχιστα έχει μελετηθεί η γλώσσα της Λατρείας και η σχέση της μ’ αυτό. Η διαχρονικότητα του φιλολογικού ενδιαφέροντος για τα κείμενα έχει αφήσει ένα κενό, καθώς: α) δεν έχουν ερευνηθεί συστηματικά κηρύγματα στη σύγχρονη εποχή (π.χ. από το 1990 κ.ε.), β) κάθε απόπειρα αφορά αποκλειστικά γραπτά κηρύγματα, χωρίς ενδιαφέρον για το προφορικό περιβάλλον του οποίου αποτελούν μέρος και γ) δεν έχει στοιχειοθετηθεί το θεωρητικό πλαίσιο βάσει του οποίου να μπορεί να αναλυθούν τα κείμενα που ανήκουν σ' αυτό το είδος. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η περιγραφή και παρουσίαση του νεοελληνικού Κηρύγματος ως αυτοτελούς κειμενικού είδους του νεοελληνικού λόγου. Παράλληλα, επιχειρείται η διερεύνηση της λειτουργίας του εντός της λατρευτικής πράξης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, στην οποία ανήκει και με την οποία διεπιδρά, καθώς και ο καθορισμός του ως διαδικασίας με συγκεκριμένα γλωσσικά και περικειμενικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον η εργασία αυτή στοχεύει στην ανάδειξη της σύνδεσης των περικειμενικών χαρακτηριστικών του νεοελληνικού Κηρύγματος με γλωσσικά στοιχεία που το χαρακτηρίζουν ως κειμενικό είδος στην σύγχρονη ελληνική. Είναι εκτός των στόχων της παρούσας διατριβής η διερεύνηση της σχηματικής δομής ή οργάνωσης του κηρύγματος, η ανάλυση άλλων στοιχείων διεπίδρασης, η λεπτομερής διερεύνηση των γλωσσικών επιλογών που συνδέονται με το Κήρυγμα και η σύγκρισή του με άλλα κειμενικά είδη του εκκλησιαστικού ή μη λόγου. Στο Κεφ. 2 αντιπαραβάλλεται η γλωσσική έκφραση του κηρύγματος με τις ιερές γλώσσες, καθώςκαι με τα δύο άλλα είδη που διακρίνονται στην ελληνική θρησκευτική γλώσσα βάσει γλωσσικών χαρακτηριστικών, δηλ. τη λειτουργική εκκλησιαστική γλώσσα και την εκκλησιαστική γλώσσα της διοίκησης. Στο Κεφ. 3 περιγράφεται η θέση και ο ρόλος του κηρύγματος στην διαδικασία της ορθόδοξης λατρείας με έμφαση στην προφορικότητά της και στα γλωσσικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν το κήρυγμα από τα άλλα μέρη της. Το κεφάλαιο περιέχει και μία ενδιαφέρουσα σύγκριση της παρουσίας λόγιων στοιχείων (όχι μόνο στο λεξικό επίπεδο, αλλά και ως προς την επάνοδο γραμματικών δομών) στο κήρυγμα και στη σύγχρονη πρότυπη γλώσσα στο πλαίσιο του φαινομένου της δι(πλο)γλωσσίας (diglossia). Το τέταρτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην ανάπτυξη των εννοιών του κειμενικού είδους (genre), της λειτουργικής ποικιλίας (register) και του περικειμένου (context), γλωσσικού και καταστασιακού, σε σχέση πάντοτε με το κήρυγμα και τα ειδικά του χαρακτηριστικά. Περιγράφονται επίσης οι αρχές και η διαδικασία της δημιουργίας από τον του πρωτότυπου (και πρώτου για την ελληνική γλώσσα) Σώματος Κειμένων Εκκλησιαστικού Λόγου (ΣΚΕΛ).Τα επόμενα δύο κεφάλαια παρουσιάζουν αναλυτικά τις παραμέτρους του προτύπου “SPEAKING” του Hymes (σκηνικό, συμμετέχοντες, σκοπό, μορφή, τόνο, μέσον, νόρμα και κειμενικό είδος), οι οποίες εφαρμόζονται συστηματικά στα δεδομένα του ΣΚΕΛ με στόχο τον εντοπισμό χαρακτηριστικών του υπό εξέταση κειμενικού είδους στο επίπεδο του λεξιλογίου και της μορφολογίας, με έμφαση στα φαινόμενα της εσωτερικής αύξησης και της λόγιας φωνολογίας.Ολοκληρώνοντας το εγχείρημά μας είμαστε στην θέση α) να επιβεβαιώσουμε ότι το Κήρυγμα αποτελεί ξεχωριστό κειμενικό είδος του νεοελληνικού λόγου με τα δικά του χαρακτηριστικά που απορρέουν από την ιδιαιτερότητά του ως αυτοτελούς είδους δραστηριότητας άρρηκτα συνδεδεμένου με την χριστιανική Λατρεία και β) να καταγράψουμε τις πρώτες γλωσσικές παρατηρήσεις αναφορικά με το Λεξιλόγιο και την Γραμματική της λειτουργικής ποικιλίας του νεοελληνικού Κηρύγματος.