Ο ανένδοτος αγώνας της Ένωσης Κέντρου: από τις εκλογές του 1961 στην παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή

Abstract

Αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής αποτελεί ο ανένδοτος αγώνας της Ένωσης Κέντρου: το στρατηγικό εγχείρημα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που στόχευε αφενός στη μεταβολή των πολιτικών συσχετισμών που είχαν εδραιωθεί με την συντριπτική επικράτηση της Συντηρητικής παράταξης, καθ’ όλη – σχεδόν – την μετεμφυλιακή περίοδο και αφετέρου στη σφυρηλάτηση της ενότητας του νέου αυτού πολιτικού φορέα. Το 1961 συνιστά μία μείζονα καμπή στην ιστορία του ελληνικού πολιτικού συστήματος, η οποία ως βασικό άξονα έχει τις εκλογές του Οκτωβρίου και την καταγγελία του αποτελέσματός τους ως προϊόντος «βίας και νοθείας». Η ενοποίηση του πολύπαθου κεντρώου χώρου είχε μεταβάλει σημαντικά τον πολιτικό χάρτη της χώρας, ο οποίος για πρώτη φορά, μετά τον πόλεμο, διέθετε τρεις ενιαίους σχηματισμούς στον άξονα Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά. Παράλληλα όμως, η Ένωση Κέντρου αποτελούσε έναν νεοπαγή φορέα με μηδαμινή συνοχή και έντονες εσωτερικές αντιθέσεις. Λίγα μόλις χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, μία γενιά πολιτικών που είχε βιώσει τις συνέπειες του Εθνικού Διχασμού, κλήθηκε να διαχειριστεί μία πρωτοφανή κρίση, που θα μπορούσε να τη φέρει αντιμέτωπη με θεσμούς απέναντι στους οποίους επ’ ουδενί ήθελε να βρεθεί: οι βασικοί εκπρόσωποι του αστικού κόσμου, αντιμέτωποι με τον Στρατό και το Στέμμα. Η διαλεκτική σχέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης με ευρύτερα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας, επέτρεψε στον ανένδοτο να λειτουργήσει ως αγωγός έκφρασης αναζητήσεων και μέσο κοινωνικών διεκδικήσεων. Επομένως, ο ανένδοτος αγώνας της Ένωσης Κέντρου έχει διττή φύση: είναι πολιτικό εγχείρημα και κοινωνικό κίνημα. Η μελέτη επικεντρώθηκε στην διάσταση της πολιτικής στρατηγικής ενός δύσκολα επανενοποιημένου Κέντρου. Ο ανένδοτος αγώνας λειτουργούσε τόσο ως προς τις «άλλες» πολιτικές δυνάμεις, όσο και ως προς το εσωτερικό της Ένωσης Κέντρου: αποσκοπούσε ταυτόχρονα στην επάνοδο του Κέντρου ως αξιόπιστου διεκδικητή της εξουσίας έναντι των υπολοίπων πολιτικών δυνάμεων (Δεξιάς και Αριστεράς), όσο και στην οριοθέτηση και κατοχύρωση της ίδιας της δύσκολα κατακτημένης ενδοπαραταξιακής του ενότητας. Η φύση του ανένδοτου αγώνα, ως εγχείρημα εντοπισμένο σε αυτήν την πολύπλευρη στόχευση, βρίσκεται στο επίκεντρο της συγκεκριμένης μελέτης. Η παρούσα μελέτη στηρίχθηκε κατά μείζονα λόγο στην πρωτογενή έρευνα, τόσο στον Τύπο και τα Πρακτικά της Βουλής, όσο και σε μία σειρά από δημόσια αρχεία (Ιστορικό αρχείο υπουργείου Εξωτερικών, Αρχείο Βασιλικών Ανακτόρων, Αρχείο ΕΔΑ κ.α.) καθώς και ιδιωτικά (Αρχείο Σοφοκλή Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, Γεωργίου Παπανδρέου, Κωνσταντίνου Καραμανλή, κ.α.). Παράλληλα, εξαιρετικά χρήσιμες αποδείχθηκαν οι προσωπικές συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές της εποχής, που βοήθησαν στην κατανόηση της εξαιρετικά σύνθετης αυτής περιόδου. Τέλος, προκειμένου να καλυφθεί η οπτική των δυτικών δυνάμεων επί των εξελίξεων στην εσωτερική πολιτική και να φωτισθούν οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων πολιτικών και παραγόντων με τον «ξένο παράγοντα», μελετήθηκαν τα αρχεία του Foreign Office στο Λονδίνο και του State Department στην Ουάσιγκτον.