Ένταξη και χωρο-κοινωνικές διαπραγματεύσεις του ανήκειν: στεγαστικές διαδρομές και χώροι εμφάνισης προσφυγικού πληθυσμού στην Αθήνα κατά την περίοδο 2015-2020

Abstract

This doctoral dissertation, rooted in urban studies, urban sociology, and migration studies, critically explores the concept of "integration" within Western societies as it relates to minority cultural groups. The primary aim is to deconstruct the prevailing regulatory framework while reevaluating the concept of integration through the lens of these minority groups particularly of the newcomers. In an era marked by diverse national and local border practices, resulting in various categorizations and hierarchies, individuals undergoing migration actively construct spaces to assert their rights, both in daily actions and broader societal contexts. Methodologically, the research unfolds on two interconnected levels. The first level entails the elucidation of the prevailing perception of integration and the delineation of its operational framework. This is achieved through a comprehensive analysis of institutional texts and semi-structured interviews (comprising a total of 15 interviews) conducted with key stakeholders and practitioners in the domain of integration policy formulation and implementation, particularly at the local level. Simultaneously, a corpus of quantitative data is extracted from pertinent organizations, with a specific emphasis on the social geography that underlies integration policies. The second level of inquiry accentuates the narratives and lived experiences of newly arrived populations. This is facilitated through a series of biographical interviews (comprising a total of 20 interviews) and the utilisation of cognitive mapping techniques. These methodological tools serve to elucidate the intricate processes associated with emergence and a sense of belonging from the perspective of individuals within these communities. In conclusion, this interdisciplinary research reveals a spectrum of practices related to appearance and the sense of belonging, originating from the foundational right to housing and extending to all aspects of everyday life. These findings emphasize the emergence of individual and collective acts of citizenship across diverse spatial arenas of appearance, shaping the discourse on integration within Western societies.

Αντλώντας από τις θεωρητικές και εμπειρικές επεξεργασίες των σπουδών για την πόλη, της αστικής κοινωνιολογίας και των μεταναστευτικών σπουδών, η παρούσα διδακτορική διατριβή επεξεργάζεται την έννοια της «ένταξης» μειοψηφικών πολιτισμικών ομάδων στις κοινωνίες της Δύσης. Σκοπός, η αποδόμηση του κυρίαρχου κανονιστικού πλαισίου και η επανανοηματοδότηση της έννοιας από την σκοπιά των ίδιων των υποκειμένων. Ενώ οι πολιτικές ένταξης χαράσσονται σε μια εποχή ποικίλων εθνικών και τοπικών συνοριακών πρακτικών, δημιουργώντας μια σειρά από κατηγοριοποιήσεις και ιεραρχίες μεταξύ «γηγενών» και «ξένων», υπηκόων και μη, «εμείς» και «άλλοι», τα ίδια τα υποκείμενα της μετανάστευσης δημιουργούν πεδία διεκδικήσεων του δικαιώματος να έχει κανείς δικαιώματα μέσα από μικρές και μεγάλες πράξεις στην καθημερινή ζωή. Οι πράξεις αυτές, συλλογικές ή ατομικές, εμφανίζονται σε όλο το φάσμα των χωρικών πεδίων ύπαρξης (ιδιωτικοί, δημόσιοι ή ενδιάμεσοι χώροι) εκφράζοντας την συνεχή αμφισβήτηση των κοινωνικά κατασκευασμένων ταυτοτήτων, μεταξύ αυτών και του μετανάστη/στριας. Η παρούσα διατριβή εξετάζει τους τρόπους που αυτές οι πρακτικές αναδύονται, μέσα από την διεκδίκηση του δικαιώματος του ανήκειν και την οικοδόμηση του αισθήματος του Σπιτιού. Όψεις των διεκδικήσεων διερευνώνται μέσα από τους χώρους εμφάνισης στον Δήμο Αθηναίων, με αφετηρία τα πρώτα στάδια των εμπειριών στέγασης κατά την περίοδο 2015-2020 οπότε και παρατηρείται μεγάλη αύξηση των μεταναστευτικών μετακινήσεων προς την Ευρώπη. Η αύξηση αυτή συνεπάγεται την ταυτόχρονη αναδιαμόρφωση των πολιτικών διαχείρισης της μετανάστευσης και της ένταξης από την ΕΕ και τις ελληνικές κυβερνήσεις στην κατεύθυνση της αύξησης του ελέγχου των συνόρων, της αποτροπής και του χωροκοινωνικού εκτοπισμού. Μεθοδολογικά, η έρευνα αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο αφορά την ανάδειξη της κυρίαρχης αντίληψης για την ένταξη και το πλαίσιο εκτέλεσης της, μέσα από την ανάλυση θεσμικών κειμένων και την πραγματοποίηση ημιδομημένωνσυνεντεύξεων (15 συνολικά) με στελέχη και εργαζόμενους/ες στα πεδία σχεδιασμού και εφαρμογής των ενταξιακών πολιτικών στο τοπικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, αντλούνται ποσοτικά στοιχεία από αρμόδιους οργανισμούς (UNHCR, Υπηρεσία Ασύλου, ΜΚΟ, κλπ.) με έμφαση στην κοινωνική γεωγραφία των ενταξιακών πολιτικών. Στο δεύτερο επίπεδο δίνεται βαρύτητα στις αφηγήσεις και τα βιώματα του νεοαφιχθέντα πληθυσμού μέσα από βιογραφικές συνεντεύξεις (20 συνολικά) και νοητικούς χάρτες φανερώνοντας τις διεργασίες εμφάνισης και ανήκειν από-τα-κάτω. Μέσα από την ανάλυση των ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων, η διατριβή αναδεικνύει μια σειρά πρακτικών εμφάνισης και ανήκειν που ξεκινούν από το δικαίωμα στην στέγαση και εξαπλώνονται σε όλα τα πεδία της καθημερινής ζωής. Αναδεικνύονται οι διαφορετικές πρακτικές στέγασης, ως μια προδιαγεγραμμένη συνθήκη αλλά και ως μια αυτόνομη επιλογή, ενάντια στην κυρίαρχη τοποθέτηση. Ταυτόχρονα, αναδεικνύονται διαμεσολαβητικές πρακτικές ένταξης οι οποίες διαμορφώνονται μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις του νεοαφιχθέντα πληθυσμού. Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε ατομικές και συλλογικές πράξεις πολιτειότητας οι οποίες εντοπίζονται στα διαφορετικά επίπεδα χώρων εμφάνισης.