De la fabrication à la fonction des figurines néolithiques de la Thessalie

Abstract

The neolithic figurines of Thessaly is a subject that has sparkled many debates. In the context of a research strongly focused on the morphological qualities of the figurines we consider it essential, to address a constantly neglected aspect, their manufacture. Based on the principles of cultural technology, our aim is not only to identify the technical processes involved in the manufacture of neolithic figurines, from the preparation of the raw materials to the finished product, but also to rethink the imaginary connotations of these processes and to consider their multiple cultural implications. Using the analytical tool of the chaîne opératoire, we undertook a technological study of figurines from different sites in Thessaly, to reconstruct the processes of manufacture. The identification of the particular chaînes opératoires allowed us to circumscribe the physiognomy of idoloplastic production and then to address the question of the function of the figurines. Considering that manufacturing is an integral part of the function, we considered it indispensable to turn to ethnology, to obtain examples that could serve as references and thus help us to interpret the archaeological data. Two ethnographic surveys in the Moroccan Anti-Atlas and the appeal to the anthropological experience, have allowed us to reconstruct the organization of the production of neolithic figurines of Thessaly and their possible functions.

Τα νεολιθικά ειδώλια της Θεσσαλίας είναι ένα θέμα που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις. Στο πλαίσιο μιας έρευνας που εστιάζει έντονα στις μορφολογικές ιδιότητες των ειδωλίων θεωρούμε απαραίτητο, να ασχοληθούμε με μια διαρκώς παραμελημένη πτυχή, την κατασκευή τους. Με βάση τις αρχές της πολιτισμικής τεχνολογίας, στόχος μας είναι όχι μόνο να εντοπίσουμε τις τεχνικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην κατασκευή των νεολιθικών ειδωλίων, από την προετοιμασία των πρώτων υλών μέχρι το τελικό προϊόν, αλλά και να επανεξετάσουμε τις φαντασιακές συνδηλώσεις των διαδικασιών αυτών εξετάζοντας τις πολλαπλές πολιτισμικές τους προεκτάσεις. Χρησιμοποιώντας το αναλυτικό εργαλείο της chaîne opératoire, προβήκαμε σε μια τεχνολογική μελέτη ειδωλίων από διάφορες θέσεις της Θεσσαλίας, προκειμένου να ανασυνθέσουμε τις διαδικασίες κατασκευής. Ο προσδιορισμός των συγκεκριμένων chaînes opératoires μας επέτρεψε να περιγράψουμε τη φυσιογνωμία της ειδωλοπλαστικής παραγωγής και στη συνέχεια να ασχοληθούμε με το ζήτημα της λειτουργίας των ειδωλίων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η κατασκευή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας, θεωρήσαμε απαραίτητο να στραφούμε στην εθνολογία, προκειμένου να αποκτήσουμε παραδείγματα που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως αναφορές και να μας βοηθήσουν έτσι να ερμηνεύσουμε τα αρχαιολογικά δεδομένα. Δύο εθνογραφικές έρευνες στο μαροκινό αντιάτλαντα και η προσφυγή στην ανθρωπολογική εμπειρία, μας επέτρεψαν να ανασυνθέσουμε την οργάνωση της παραγωγής των νεολιθικών ειδωλίων της Θεσσαλίας και τις πιθανές λειτουργίες τους.

Les figurines néolithiques de la Thessalie est un sujet très débattu. Dans le cadre d’une recherche fortement focalisée sur les qualités morphologiques des figurines, nous considérons indispensable d’aborder un aspect constamment négligé, à savoir leur fabrication. Fondée sur les principes de la technologie culturelle, notre étude vise non seulement à reconstituer les processus techniques de la fabrication des figurines néolithiques depuis la préparation des matières premières, jusqu’au produit fini, mais aussi de repenser les connotations imaginaires du déroulement de ces procédés et de considérer leurs implications culturelles multiples. En utilisant l’outil analytique de la chaîne opératoire, nous avons entrepris une étude technologique des figurines provenant de différents sites en Thessalie, afin de reconstituer le processus de leur fabrication. L’identification des chaînes opératoires particulières nous a permis de circonscrire la physionomie de la production idoloplastique et d’aborder, dans un deuxième temps, la fonction des figurines. Considérant que la fabrication fait partie intégrante de la fonction, nous avons jugé indispensable de nous tourner vers l’ethnologie, afin de nous procurer d’exemples qui pourraient servir de références susceptibles d’éclairer nos données archéologiques. Deux enquêtes ethnographiques dans l’Anti-Atlas marocain et le recours à l’expérience anthropologique nous ont permis d’éclairer l’organisation de la production des figurines néolithiques de la Thessalie et leurs fonctions possibles.